Д. Р. Онтагарова, педагогика ғылымдарының кандидаты, аға оқытушы «Химия және география»

18. Шетелде халықаралық кестені әр элементтің электрон формуласымен байланыстырып оқытады. Жалпы электрон конфигурациясының формуласы төменде көрсетілген ережемен жасалады. Көрсетілген кесте және электрон конфигурациясының ережесін пайдаланып, ер элементтің конфигурациясы құрылады және элементтің периодтық кестедегі орнын табылады. Бұл жұмыс оқушылар үшін өзіндік жұмыс болып калады. Сабақты кызықты және белсенді өтгізуге көмектеседі.

Электрон конфигурациясы формуласының көрсетілімі:

1. 
   Электрон конфигурациясына қарап, s,p,d,f деңгейшелерінің алдындағы ең үлкен сан периодты білдіреді.
   
2. 
   Электрон конфигурациясында ең соңғы орбиталь түрі қай топта орналасқанын көрсетеді.
   
3. 
   Электрон конфигурациясына қарап алдындағы ең үлкен сан болған орбиталдардың соңындағы сандардың жинағы топтың нөмірін көрсетеді (2-сурет).
   

1-мысал. Магний элементінің электрон конфигурациясы: 12Mg:1s² 2s² 2p⁶ 3s² (1-кесте).

• 
  Деңгейшелерінің алдындағы ең үлкен сан 3 санын көрсетеді. Магний элементі 3-периодта болады.
  
• 
  Ең соңғы орбиталь түрі (s). (s) деңгейшесінде болса, А тобында болады.
  
• 
  Ең соңғы (s) деңгейшесінде 2 электрон бар болса, 2A тобында болады
  

2-сурет – Электрон конфигурациясының көрсетілімі

19. Электрон формуласымен элементтердің периодтық қасиеттерін байланыстыра оқыту кезінде элементтердің қасиеттерін, электрондық конфигурациясында ең соңғы орбиталдағы электрон валенттілігіне қарап анықтауға болады. Электрондық конфигурациясына қарай элементтің қасиеті өзгереді. Элемент және атомдардың периодтық қасиеттері болып атомдардың валенттілігі, тұрақтылығы, атомдық радиусын, иондану энергиясын, электрон тартқыштылығын, металдық және бейметалдық қасиеттерін санауға болады. Бұл касиеттердің барлығы ядро мен электрондардың өзара тартқыштығына тәуелді болғанын оқушыларға түсіндіру керек. Ядро мен электрондардың қашықтылығымен тартқыштылығын ең ыңғайлы көрсететін атомдардың электрондық конфигурациясы болады. Бұл тақырыптың физика пәнімен де байланысы бар. Бір жағынан, физика пәнімен байланыстырып оқытқанда оқытудың жүйелілік ұстанымы сақталады. Оқушылар жүйелі түрде үйренеді. Олар тек қана кесте күйінде жаттамай, практикалық салыстыру арқылы өздерінің белсенділігін көрсетеді. Химиялық заңдар теория ретінде көп оқытылғасын ойды қоздыратын осы әдістің маңыздылығы ерекше болып қалады.Төмендегі атомдарға қарайтын болсақ;

Аргон атомының 3-периодында s және p орбиталдары толы, натрий атомының 3-периодындағы s орбиталы жартылай толы болғандықтан, аргон атомының тұрақтылығы натрийге қарағанда берік болады. Бұл дегеніміз – натрий атомының аргон атомына қарағанда кез-келген бейметалмен әрекеттесе алатынынын көрсетеді. Натрий мен калций атомдарын салыстырғанда, периоды көп болған атомның көлемі де үлкен болады. Атомның көлемі үлкен болғанда электрон ядродан қашықтау орналасатыңдықтан ядромен әлсіз байланысады және электрондарды өзіне тарту азаяды. Сол атомнан электронды бөліп алу үшін керек энергия аз болады. Сонда иондану энергиясы көлемі үлкейген кезде азаяды. Атомның басқа бір атоммен әрекеттесу яғни реакцияға түсу қатынасы күшейеді. Осы оқушының іс-әрекетін ойлау әрекетіне айланып, сабаққа белсенді қатысуына көмектеседі.

22. Блум таксономиясы білімді деңгейлеп беруге және берген білімді қайтарып алу үшін сұрақтардың жіктеуінде қолданылады. Блум таксономиясы оқытудың мақсат және міндеттеріне қарай қойылған сұрақтардан түзілген жіктеу болып табылады және 6 кезеңнен тұрады. Блум таксономия 1956 жылы АҚШ-тың Чикаго университетінің психолог ғалымы Бенджамин Блум тарапынан жасалған. Осы жіктеу танымдық әрекеттің негізгі этаптарын да көрсетеді. Жіктеудің 6 деңгейі туралы сипаттама беретін болсақ:

1. 
   Білу – оқушыларға берілген білімді жалпылама қайтарып алуға көмектеседі және еске түсіреді.
   
2. 
   Түсіну – осы деңгейде қойылған сұрақтар оқушылардың алған білімін еске түсірумен бірге, өз ойымен қайталай білуге негізделеді.
   
3. 
   Қолдану – қойылған сұрақтардан алған білімін қолданып, тәжірибелік жұмыстарды және есептік жұмыстарды орындауды көздейді.
   
4. 
   Анализ (Талдау) – осы деңгейдегі сұрақтар күрделі сұрақтар болып, оқушының ойлау әрекетін туғызады. Оқушы тереңнен ойлап, білінетін ақпаратты пайдаланып анализ жасап, нәтиже шығара алады.
   
5. 
   Синтез (Біріктіру) – осы деңгейдегі сұрақтар оқушылардың репродуктивті ойлауын көздейді, жаңалық ашуға жаңа пікір қалыптасуына көмектеседі.
   
6. 
   Бағалау және қорытындылау – осы деңгейдегі сұрақтардың тек бір жауабы болмай, оқушылардың ойлау іс-әрекетін анализ және синтез жасау нәтижесінде көп түрлі шешімдер табуға мүмкіндік береді.
   

Жұмаділова Р. Жаңа буын оқулықтар кешені. ─ Химия мектепте; 2008 жыл, № 6, 21-30 беттер.