Өндірістік оқытуда көрнекі құралдарды қолдану әдісі

Өндірістік оқыту процесінде көбінесе, қолмен және машинамен басқарылатын кәсіп салаларында шебер оқушыларға қайталау, «көшірме жасау» тәсіл арқылы іс – қимыл әрекетін көрсету жолымен үйретеді. Шебердің қимылының дәлдігі, шапшаңдығы және жұмысты сапалы атқаруда оқушыларға үлгі болады, олар да соны «дәл солай» етіп істегісі келеді. Әрине, бұл жерде өндірістік оқыту шеберінің кәсіби біліктілік деңгейі жөнінде айтып отырмыз, практикада бұл жай кейде басқа да болады. Кейде бұл іс - әрекеттерді көпшілікпен бірге мән бермей, қателіктер мен кемшіліктерге жол беруі мүмкін, қайталана берсе кейін ол дағдыға айналып, жұмысты сапасыз атқару әдеті пайда болады, бұл жас жұмыскерлердің қабілетіне, біліктілігінің қалыптасуына кері

Еңбек қимылын		Еңбек қимылын
				Еңбек қимылын
біртұтас,		өте баяу, тақтап,		біртұтас,
қалыпты жұмыс		әрбір кезеңге		қалыпты жұмыс
жағдайындағы		сипаттама беріп,		жағдайындағы
қимылмен		іс - әрекеттерді		қимылмен
көрсету		элементтерге		көрсету
		бөліп көрсету

Бұл жағдайда тыңдаушылардың назарын мына нәрселерге аударк керек:

1. 
   Еңбек тәсілдерін бастау және аяқтау процестерін біртұтас етіп көрсету қажет. Алдымен бөліктерді жайлап, сосын ара – жігін қосып, іс -әрекетті тұтастай қимылға көшу арқылы ұғындырған абзал.
   

2. 
   Педагогикалық қимылына тәсілмен жауап беру, оның қимыл элементтері бөлшектеп, әрі тұтастай ұғынып алу, білік дағдыларын қалыптастыру үшін маңызды мақсат болып табылады.
   

3. 
   Әсіресе, оқушылар көп қателік жіберетін іс - әрекет түріне басты назар аудару керек.
   

4. 
   Жасаланатын бұйым немесе іс - әрекет, қимыл түрлері саналы болу үшін жақсы көрініске ие болғаны жөн: көрсетілітін жер дұрыс таңдалып алынғаны абзал, жарыс болуы керек, шебер мен оқушылардың ара қашықтығы анық көрінетіндей жағдайда болғаны дұрыс.
   

5. 
   Әрбір қимыл элементтерін көрсететін үлкен плакаттар, көрнекі құралдар, немесе мультимедиялық жүйелер арнайы экранда көрсетілсе оның тиімділігі анағұрлым артық еді.
   

6. 
   Өндірістік оқыту шебері алдындағы жұмыс орнында атқарылатын іс - әрекет операцияларының әрбір қимылына нұсқау картасы болуы қажет, әрбір тәсілге арналған ұсыныс беріледі де қимыл - әрекет көрсетіледі. Сөз бен қимыл -
   

әрекетті есту әрі көру арқылы оқушыларда қабылдау, игерту әрекетін жеңілдетеді.

7. 
   Бұл әдісте шебердің қимыл- әрекеті мен оны сипаттап тұрған сөйлеу
   

процесі өзара үндесіп, біртұтас көрінуі үлкен маңызға ие. Әрине, мұнда көпсөзділікке, артық қимылға әдеттенудің қажеті жоқ. Іс – қимыл нақты, оны сөзбен сипаттау бір мезгілде кезек – кезегімен іске асуы қажет.

8. 
   Сөз бен істің бірлігі оқушылардың тәсіл мәнін сапалы игеруіне, дұрыс қабылдауына жағдай туғызады. Кейін олардың өзіне де шебердің осы істегенін сөзбен қайталау арқылы көрсетіуі қажет. Бұл олардың өзін - өзі бақылауын, қимылдың дұрыс бағытта жүргізілуіне септігін тигізеді.
   

Бірақ шебер жұмысшы, сөзі – оларға үлгі. Сондықтан, өндірістік оқыту шеберлерінің әдістемелік қабілетін арттыруға, педагогикалық біліктілігін көтеруге айрықша мән берілуі тиіс. Оны білім жетілдіру институттары, өндірістік оқыту шеберлерінің арнайы семинарларында, педагогикалық үйірмелерде, практикумдарда ұдайы жетілдіріліп, оқушылар арасында түрлі мамандықтар бойышша байқаулар, жарыстар өткізу арқылы шеберлігін арттыруға болады.

• 
  Көрнекі құралды көрсету қимыл – тәсілдермен үйлестіріліп, техникалық – технологиялық, талаптар сақталуы қажет.
  

• 
  Жұмыс үлгілері, бұйымдар, құралдар, жабдықтар, аспаптар, бөлшектерді арнайы стендке орнатқан жөн, ол салыстыру, талдау, түсіндіруде тиімді, егер ұсақ үлгілері болса, әр оқушыға үлестіріп берген дұрыс.
  

• 
  Технологиялық процестерді түсіндіргенде өңдеу, жинау және бөлшектеу жұмысында дайын өңделген, құрастырылған өнімдер үлгісін пайдалану керек.Мұнда технологиялық бірізділік қатаң түрде сақталуы тиіс.
  

• 
  Көрнекі құрал ретінде көлемді қораптар, қозғалтқыштар (двигательдер), агрегаттар, аспаптар мен құрылғыларды пайдаланған кезде, олардың сыртқы қорғаныштары, қақпақтары ашылып, айшықты, түгел көрінуі тиіс.
  

Көрнекі құралдардың келесі түрі – экрандық (аудио, бейне) материалдарды пайдалану тәсілдері. Өкінішке орай, алдыңғы айтқан көрнекі құрал түріне қарағанда мұны пайдалану сирек. Өйткені, оқу фильмдері, диафильмдер, слайдтар т.б. экрандық көрнекі құралдар орталықтандырылып шығарылып, пәнді теориялық оқытуда көбірек қолданылады. Өндірістік оқытуда негізінен ертеректе шығарылған фильмдер мен диафильмдер қолданылады (олар көбінесе слесарлық

• 
  Бақылаудың мақсаты мен тәртібін хабарлау;
  

• 
  Негізгі нысанды ажырататын бақылау;
  

• 
  Бақылау біткен соң, нәтижесін білу үшін жауап беретін сұрақтарды беру;
  

• 
  Бақылау кезінде кездесетін қиыншылықтарды ескертіп, оны жою жолдары туралы нұсқау беру;
  
• 
  Оларды ұдайы назарда ұстап, көмек беріп отыру;
  

• 
  Оқушылардың өзіндік бақылауының қорытындысын жүйелі шығару; Өндірістік оқыту шебері нұсқауымен 2-3 оқушы іс – қимыл әрекеттерді
  

қайталап көрсетіп береді. Олар кәсіби қимылдық тірек элементтері болып, бірдей немесе әртүрлі әрекеттер болуы да мүмкін.

1. 
   Жаттығу – бұл тек қайталау ғана емес, сонымен бірге алға қарай жылжу. әрбір жаттығу – кәсіп игеру машығы.
   

2. 
   Әрбір жаттығудың өз алдына мақсаты болуы тиіс: нені оқу керек?, не істеу керек?, қалай істеу керек?, нәтижесі қандай?т.б .Жаттығу мақсаты оқушыларға саналы түрде түгел жеткізілуі тиіс, оны бес саусағындаq білуі керек.
   

3. 
   Жаттығу шебердің басшылығымен жүгізіледі. Шебер мақсаты мен оқушы мақсаты – бір. Жаттығу кезінде оқушы қызметіне түзету енгізу – оқу мақсатына бағытталуы тиіс.
   

4. 
   Оқушылар жаттығуды саналы түрде атқаруы тиіс, мұнда саннан сапаға көшу ұстанымы негізгі бағытқа ие.
   

4. 
   Жаттығудың тиімділігі, нәтижесі оқушы қызығушылығы мен ынта – жігеріне де тікелей байланысты.
   

4. 
   Жаттығу барысында оқушылар өз ісіне бақылау жасап, оның нәтижесін білуі қажет. (қимылды бейнелі көрсету, эталон, жұмыстық сызбалар, техникалық талаптар, тренажер белгілері, істеген өнім т. б.)
   

4. 
   Іс - әрекетің, қимылдың әрбір кезеңінде оқушы қандай жетістіктерге жететінін білуі керек, түпкі мақсат жолында әлі де не қажет екенін бағдарлай алуы қажет. Оны мына сызба арқылы байқауға болады.
   

Жаттығуларды жіктеу. Оны екі жақтан қарастыру керек:

1. 
   Дидактикалық мақсаттылығы;
   
2. 
   Жаттығу мазмұны;
   

Жаттығуларды мазмұнына қарай жіктеу өндірістік оқыту кезеңдеріне сай келеді. Мына төмендегі кесте бойынша (үлгі) жаттығуларды түрлі санаттарына қарай жіктеу соңғы уақытта кәсіптік білім беру саласында жиі қолданылып жүр.

Өндірістік оқыту барысында жаттығуларды осылай жіктеу арқылы бұл процестің бірізділіктен, біртұтас және сабақта жүретін еңбек процесі екендігін байқауға болады. Неғұрлым оқушылар көбірек жаттығып, машықтана бастаған сайын олардың бойында білім, білік және дағдылық әрекеттері қалыптасып, байыту мақсат кәсіп шеберлігіне деген негіз қалана бастайды. Демек, жоғарыда айтып кеткен жаттығу - өндірістік оқытуда «кәсіптік біліктілікті қалыптастыратын, ірге тасын қалайтын негізгі әдіс» атты дидактикалық қағида дұрыс.