Дебиторлық ЖӘне кредиторлық Қарыздар есебін ұйымдастырудың теориялық негіздері
Кредиторлық қарыздар айналымдылығын талдау
жүктеу/скачать 0,67 Mb.
|
дебиторлық қарыздар
| 3 .1. Кредиторлық қарыздар айналымдылығын талдау.
Талдау жүргізу үшін қарыз қаражаттарының әрбір баптарының есеп беретін көрсеткіштерін топтық қорытындылармен сәйкестендіру қажет, олардың базистік көрсеткіштерден ауытқуларын анықтап, қатысты өлшемдердің өзгерістерін көрсету керек. Біздің кәсіпорын есепті жылы ұзақ мерзімді ғана емес, қысқа мерзімді несиелерді де қатыстырмаған (тартпаған). Басқа сөзбен айтқанда, қатыстырылған (қарыз) капитал кредиторлық борыштан тұрады, яғни ағымдағы міндеттемелер кредиторлық борышқа тең, ал оның көлемі жыл соңына 8081 мың теңге, жыл басында 4294 мың теңге болған, яғни 3787 мың теңгеге, немесе 1,9 есеге өскен. Оның құрамында сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар тез өсіп кеткен. Егер жылдың басында оның мөлшері 1018 мың теңге болған болса, жыл аяғында 6391 мың теңге құраған, яғни 6,3 есе көбейген, нәтижесінде есепті жылы баланстың осы бабының үлес салмағы 23,7%-дан 79,1%-ға өскен. Бұдан кейін талдаушы оны дебиторлық борышпен салыстырып талдауы керек. Дебиторлық және кредиторлық борыштың қатынасы негізінен 2:1 болуы керек деп ұсынылған (25). Егер кредиторлық борыш дебиторлықпен борышпен қамтамасыз теілмеген болса, онда бұндай жағдайды жағымсыз деп айтуға болады, себебі ол өзіндік қаражаттың әлдебір өтімді бөлігінің ақшаға айналуын бәсеңдетуі мүмкін. Егер кәсіпорынның коммерциялық несиесі дамыған болса, онда дебиторлық борышы қатты өсіп кетуі мүмкін. Біздің кәсіпорнымызда кредиторлық борыш жыл басында дебиторлық борыштан 3,7 (4294:1165), жыл соңында 4,8 есе көп болады. Мұндай кредиторлық борыштың дебиторлық борышпен өте төмен дәрежеде қамтамасыз етілуі, дебиторлармен де кредиторлармен де арақатынасы тиімсіз болуы да олардың өзара қарыздарын төлемеуінен болады. Кредиторлық борыштың өсіп кетуі қаржылық жағдайы нашарлатпайды, себебі кәсіпорын бұл борышты зерттеліп жатқан уақытта қатыстырылған қаражат көздері ретінде пайдаланып жатыр деп айтуға болар еді. Бірақ тауар, жұмыс және қызметтер үшін ғана емес, бюджет пен еңбекақы бойынша есеп айырысуда да үлкен кредиторлық борыштың болуы кәсіпорынның жұмысы мен жалпы оның қаржылық жағдайын тиімсіз жағынан сипаттайды. Талдаушының келесі маңызды жұмысы – кәсіпорынның қаржылық жағдайын, оның қаржылық тұрақтылығы дәрежесі бойынша топтауға мүмкіндік беретін абсолютті көрсеткіштерін зерттеу. Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері – тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілу дәрежесін көрсететін көрсеткіштер. Тауарлы-материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш негізгі көрсеткіш анықталады: 1. Меншікті айналым капиталының бар болуы (Ма.к.). Бұл көрсеткіш меншікті капитал мен (баланс пассивінің І бөлімі) ұзақ мерзімді активтердің (баланс активінің І бөлімі) арасындағы айырма ретінде анықталады. Ол меншікті айналым қаражаттарын сипаттайды. Алдыңғы кезеңмен салыстырғанда оның көбеюі кәсіпорынның қызметінің болашақтағы дамуын көрсетеді. Құрылысына қарай меншікті айналым капиталының бар болуын былай жазуға болады: Ма.к.=Мк – Ұа = Іб ІІ – ІбА. Мұндағы: Іб ІІ – баланс пассивінің І бөлімі; Мк – меншікті капитал; ІбА – баланс активінің І бөлімі; Ұа – ұзақ мерзімді актив. Мак көрсеткіш бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп табу үшін пайдаланылады: кәсіпорынның ағымдағы активтерін жабу коэффициенті (бұл көрсеткіштің нормативті мәні 0,1-ден төмен болмау керек), тауарлы-материалдық қорларды жабу коэффициенті (бұл көрсеткіштің нормативті мәні – 0,6-дан төмен емес) және т.б. 2. Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қарыздың қалыптасу көздерінің бар болуы (Мак/ұз). Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым капиталының ұзақ мерзімді міндеттемелер сомасына қосу жолымен мына формуламен анықталады: Мак/ұз=Мак+Ұ =Мак+ІІбП. Мұндағы: Ұ - ұзақ мерзімді міндеттемелер; Мак – меншікті айналым капиталы; ІІбП – баланс пассивінің ІІ бөлімі. 3. Тауарлы-материалдық қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің жалпы мөлшері алдыңғы көрсеткішті қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар сомасына қосу жолымен, мына формула арқылы анықталады: НК= Мак/ұз + Қнқ. Мұндағы: НК – негізгі көздер; Қнқ – қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар. Тауарлы-материалдық қордың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы-материалдық қорлар мен шығындардың олардың қалыптасу, көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткіші сәйкес келеді. 1. Меншікті айналым капиталының (Ма.к) артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) Мак=Мак – ҚШ. Мұндағы: ҚШ – тауарлы-материалдық қорлар мен шығындар. 2. Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді қалыптасу көздерінің артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (Мак/ұз): Мак/ұз=Мак/ұз – ҚШ. 3. Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің (НК) жалпы мөлшерінің артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-): НК = НК – КШ. Тауарлы-материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің үш көрсеткішін есептеу кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның тұрақтылық дәрежесі бойынша келесі төрт типке бөлуге мүмкіндік береді: 1) қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы; 2) қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы; 3) тұрақсыз қаржылық жағдайы; 4) дағдарысты (қауіпті) қаржылық жағдайы. Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталатын уақытта қалыптасады. ҚШ<Мак немесе Мак>ҚШ Бұл теңсіздік тауарлы – материалдық қорлар меншікті айналым капиталымен жабылатынын көрсетеді,яғни кәсіпорын сыртқы кредиторлардан тәуелсіз болады.Мұндай жағдай өте сирек кездеседі.Оның устіне бұл жағдай ең дұрыс деп қарастырылмауы мумкін,себебі әкімшілік негізгі қызмет үшін қаражаттың сыртқы көздерін пайдалана алмайды,пайдаланғысы келмейді немесе пайдалануға мүмкіндігі жоқ. Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталады. Мак\ұз<ҚШ<НК Бұл келтірілген қатынас тиімді жұмыс істеп тұрған кәсіпорын тауарлы-материалдық қорларды жабу үшін әр түрлі ‘қалыпты’-меншікті және қатыстырылған қаражат көздерін пайдаланып жатқан жағдайға сәйкес келеді. Тұрақсыз қаржылық және қалыптасқан жағдай келесі теңсізздікпен сипатталады: ҚШ>НК немесе НК<ҚШ Бұл қатынас кәсіпорын өзінің тауарлы-материалдық қорларының бір бөлігін жабу үшін “қалыпты” емес болып,яғни негізделмеген болып саналатын қосымша жабу көздерін тартуға баруына тура келетін жағдайға сәйкес келеді. Қортындылай келгенде несиелік қарызды талдай отырып,қарызды талап етпейтін несие берушілерді анықтаймыз.Егер шағым ұзақтығы мерзімі өтіп кетсе, онда несиелік қарыз сомасын шығынға жазу қажет. Кәсіпорында ұзақ мерзімді қарыз болса (банк несиелері,зайымдар) онда ұзақ мерзімді несиелік қарыздың ағымдағы бөлігін алу қажет, яғни 2008 ж жабуға тиісті соманы. Ұзақ мерзімді несиелік қарыздың ағымдағы бөлігінің сомасы қысқа мерзімді несиелік қарыз болып табылады. ДТ- 3010 .2 «Ұзақ мерзімді несие» КТ- 3010 1. «Ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі» ҰҚЕС №2 –нің 24 бөліміне бөліміне және ХҚЕС 23 бөліміне сәйкес, несиеге есептелген пайыздар кезеңнің шығындарына жатады немесе квалификацияланған актив бағсына капитализацияланады. жүктеу/скачать 0,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|