Тақырып: Арнайы педагогиканың лингвистикалық және психолингвистикалық негізі

1.Арнайы педагогиканың лингвистикалық және психолингвистикалық негізі

2.Лингвистика және психолингвистика мәселелері

№ 7 дәріс

1.Олигофрения және оның деңгейлері.

2.Ақыл-ойы баяудамыған балалар

3.Ақыл-ойы баяу дамыған балаларды оқыту және тәрбиелеу

Ақыл-ойы баяу, кеміс деген сөз дефектологияда жиі айтылады. Бұл балалардың ақыл –ой қабілетінің төмен болу екіндігін білдіреді.Ақыл-ой кемістігі орталық жүйке жүйесінің әртүрлі деңгейдегі зақымдауынан болады.Арнайы педагогикада ақыл-ойы кеміс балалардың бұзылуын зерттейтін, оларды оқыту мен тәрбиелеуді қарастыратын және әлеуметтік ортаға бейімделу мәселесімен шұғылданатын олигофренопедагогика болып табылады.

Олигофрения –бұл ақыл-ой сана және психикалық түрдегі дамымаушылық. Орталық жүйке жүйесі қызметінің зақымдануының нәтижесінде балада ақыл–ой, сананың баяулығы байқалады, бұл ең алдымен бас миының дамымауы болып саналады.

Преднаталдық (ішкі даму жағдайында);

Наталдық (дүниеге келу сәтінде);

Постнаталдық ( дүниеге келгеннен кейінгі алғашқы кезенде).

Олигофренияның болу себептері әртүрлі факторлардың әсер етуінен болады. Бұлар экзогендік (сырттай) және эндогендік ( ішкі ) сипатқа байланысты келеді.

Экзогендік фактор – анасынын жүкті болу негізіңде түрлі инфекциялық аурулармен ауруы ( вирустік аурулар ), анасының организіміне түрлі кеселдің тусуі, түрлі травмалар мен соққылар.

Эндогендік фактор – туа пайда болатың олигофренді алып келеді .Бұған патологиялық тұқым қуалаушылық (ата-анасының түрлі венерологиялық аурулары, сондай –ақ екеуінің біреуінің ақыл-ой кемістігі, хромосом тобының бұзылуы, резус-фактор бойынша кан құрамының сәйкес келмеуі. Ақыл-ой кемістігі болуының 3 сатысы бар.

Идиотия, имбециль, дебил

Идиотия –ақыл-ой кемістігі ауыр сатысы. Мұндай балаларда бұзылыстар өте ауыр, қиын болып келеді. Олардың өзіне-өзі кызмет көрсетуі қиын және жай ,ал кейбіреулерінде бұл дағдырлар тіпті қалыптаспайды.

Имбецил - идиотиямен салыстырылғанда жеңілірек келеді. Бұлар белгілі бір дәрежеге дейін сөйлеуді игерген күрделі, емес еңбек дағдыларын менгерген, Бірақта өрескел кемістік олардың қабылдау, ес,ойлау, коммуникативтік қарым-қатынас және эмоционалдық ерік сапаларында көрінеді.Имбецил балалар көмекші мектептерде оқуда үлгіре алмайды.

Дебил –ақыл ой кемістігінің жеңіл сатысы. Бірақта интеллектісі төмен, эмоционалдық ерік сапасы әлсіз, жалпы мектептегі білім беру бағдарламасын меңгере алмайды.Оларға білімді меңгеру қиындық келтіреді және күрделі жазу мен оқуды игермейді, дыбыс пен әріп арасындағы байланысты түсінбейді, түсінген жағдайда да қиындықпен игереді.Қарапайым математикалық операцияларды үлкен қиындықпен менгереді.Орта мектепте мұндай балалар оқыған жағдайда тарих,география,сызу,химия,физика т.б. пәндерден үлгіре алмайды.

Имбецил және идиотия сатысындағы ақыл-ой кемістігі бар балалар өз отбасында, арнайы балалар үйінде тәрбиеленіп, әлеуметтік жағдай жүйесімен қамтамасыз етіледі.

Оқытылуға жатқызылатын тұлғалар қосымша мектептерде білім тәрбие алады.Оқыту-тәрбие және түзету жұмыстары арнайы бағдарлама бойынша жүргізіледі. Қосымша мектепте оқытуға жергілікті орындағы педагогикалық медициналық-психологиялық кеңес беру мекемелерінің мамандары шешімімен жолданады. Қосымша мектептердің негізгі мақсаты психологиялық тұрғыдан қоғамдық ортаға балаларды бейімдей отырып, олардың өмірге, айналадағы ортаға үйлесімді көзқараспен қарауға деген сенімін қалыптастыру, еңбек дағдыларын меңгерте отырып, еңбек етуге тәрбиелеу, болашаққа сеніммен қарауға, қоршаған ортамен және адамдармен үйлесімді жағдай қарым-қатынасына келе білуге бағыттау болып табылады.

Қиындықпен оқылатын балалар тобының көпшілігі ерте басталатын түзету жұмысын қажет етеді.Өкінішке орай нәрестелік және сәбилік шақ кезеңінде балалардың ауытқушылығының барлық формасы анық түрде зерттелмейді.

Ақыл –ой кемістігі бар балалар сәбилік шақтаөз отбасында немесе денсаулық сақтау жүйесіндегі арнайы яслилерде тәрбиенеледі.

Балалар үйінде тәрбиелеу және түзету жұмыстары сәбилік шақ кезенінде жүзеге асырылады:

балалардың эмоционалдық және жеке тұлғалық қасиеттерін кеңейту; үлкендермен және құрбыларымен қарым-қатынас жасауға үйрету;

заттар әлемін тануға және психомоторлық дамуын ілгерілетуге бағыттау;

Ал арнайы балалабақшаларда мұндай балаларға кешеді жағдайда көмек көрсетіледі . Балаларды тәрбиелеу, емдеу –сауықтыру шараларымен қамту және психолог, логопед, топ тәрбиешілері, музыка жетекшілері, олигофренопедагогтармен бірлесе ұйымдастырылған түзету бағытындағы педагогикалық шаралар жүзеге асырылады. Арнайы мектепке дейінгі мекемелерде ерекше болып табылатын негізгі міндет бала денсаулығын қорғау және күн тәртібін сақтау, жылы тыныс жағдайдағы атмосфераны жасау, конфликтілік жағдайларды болдырмау, әр баланың ерекшілігін есепке алуболып табылады. Балабақшадағы барлық жылда баланы тәрбиелеуде және оқытуда, оны мектепке әзірлеп даярлауда үш бағыт қамтылады:

• 
  баланың денелік дамуын қалыптастыру;
  
• 
  қарапайым түрдегі танымдық қызығушылығын қалыптастыру;
  
• 
  танымдық белсенділігін және білім және іскерлігін жинақтау;
  
• 
  адамгершілік-ерік әзірлігін қалыптастыру;
  

• 
  ақыл-ойы баяу мектеп оқушыларының танымдық қызметтерінің және эмоционалдық ерік сфераларының,кемшіліктерінің алдын-алу;
  
• 
  өнімді еңбекке қатысуға, қазіргі қоғам жағдайына әлеуметтік тұрғыдан бейімдеуге бағыттау болып саналады
  

№ 8 дәріс

1.Психикалық дамуы баяу түсінігі

2.Психикалық дамуы баяу балаларға психологиялық- педагогикалық сипаттама

3.Психикалық дамуы баяу балаларға кешенді көмек ету жүйесі

Мектепте қиындықпен оқылатын балалар тобының көп бөлігі психикалық дамуы баяу балалар тобын құрайды. Мұндай көпсандық топтың 50% жуығы бастауыш класс оқушыларын қамтиды және бұл оқушылар тобы педагог –психологтарды өздеріне еріксіз назар аудартады.

Психикалық дамуы баяу түсінігі (ПДБ) - бұл балада танымдық әрекеттің жеткілікті дәрежеде дамымауы және эмоционалдық ерік сапаларының анық сипат алмауымен сипатталады. Арнайы түрде психикалық дамуы баяуды кешенді түрде зерттеу және балалар ауытқушылығының дамуын білу арнайы психологияда 60-70-ші жылдарда қарастырылды. Бұл мектеп практикасының қажеттілігінен көрініс алып туындады. Психикалық дамуы баяу болып балалардың сипатталуы, яғни баланың жалпы дамуында психикалық дамудың қалыс қалуы болып саналанады.Г.Е.Сухарев,Т.А.Власов, М.С.Певзнер зерттеулеріңде В.И.Лубовский, К.С.Лебединский төменгі класс үлгірмеушіліктерінің негізгі категориясы бұл оқытуда қиыншылыққа ұшырауы, психикалық дамудың баяу қарқындылығымен қамтылған.Көпшілік жағдайда балаларда психикалық дамудың баяу болуының себебі ең аз мөлшердегі органикалық бұзылыстар немесе орталық жүйке жүйесінің функционалдық қызметінің әлсіздігі, дуниеге келу сәтіндегі және бала өмірінің алғашқы жылындағы түрлі қолайсыз әсерлер нәтижесі, ұзақ созылмалы аурулар, әлеуметтік-мәдени жабығулар (отбасындағы, балалар үйіндегі қолайсыз жағдайлар), стрестік, психотравмалық факторлар әсері.Психикалық дамуы баяу – тұрақты тузетуді педагогикалық- психологиялық тұрғыдан үйлесімді жағдай жасауды және медициналық емдеу шараларын да қажет етеді.

ПДБ балалардың барлығына тән ерекшілік қоршаған орта дүние және өзі жайында ұғым түсініктері үзік-үзік шектеулі, моральдық норма туралы түсінігі анық емес, танымдық қызығушылығы әлсіз, танымдық белсенділіктері төмен, ақыл-ой операциялары мен әрекеттері жеткілікті қалыптаспаған, сенсорлық жаңалықтарды қабылдауда және оны өндеуде жылдамдығы жай болу жиі байқалады, әрі коммуникативті қарым-катынастары жеткіліксіз дамымағандықтарымен сипатталады.

Балалардың сөйлеу тілінде қалыс қалушылық, сөйлеу белсенділігі төмен, әсіресе дыбыстау кемшілігі, аграмматизм, сөздік қорлары шектеулі, сөзді реттей алу функциясы баяу деңгейде көрініс береді.Оқу және ойын мотивациясын игеруде әлсіздік байқала отырып, өз мінез құлығын реттеуде мағынасыздық қалыптасып көрініс береді, эмоционалдық ерік-сфераларында қозғыштық, сезгіштік және тұрақсыздық байқалады. Балалар моторикасының жетіспеушілігі, әсіресе ұсақ қол моторикасы, қозғалыс координациясының қиыншылығы, гипороктивтілік байқалады.Психикалық дамуы баяу балаларды қалыпты дамыған балалармен салыстырып қарағанда жас жағынан сәйкес келгенімен, танымдық әрекетерінің дамуы зейіні, қабылдауы,ойлауы, сөйлеуі, есте сақтаулары жағынан қалыстық байқалады. Мұндай балаларға дер кезінде дамуына үйлесімді педагогикалық тұрғыдан көмек, әрі бағыт беріліп жақын арада дамытылса, олардың дамуында ілгері басушылық болады.

Психикалық дамуы баяу балаларға кешенді көмек ету жүйесі жүзеге асырылады:

• 
  Арнайы білім беру мекемелерін құру, оны жабдықтау (мектепке дейінгі мекемелердегі арнайы топтар, арнайы мектеп –интернат, жалпы мектептердегі түзету –дамыту класстары);
  
• 
  Дамуында кемшілігі бұзылысы бар балаларды ерте анықтау, бастауыш, жалпы білім беру негізінде оларды білім қажеттілігімен қамтамасыз ете отырып, түзету жұмысының формасымен және әдістерімен қамту;
  
• 
  Түзету-білім беру ісінде балалардың денсаулығын нығайтуда педагогикалық, медициналық және психологиялық диагностика жүйесін мақсатты түрдегі келісімділікпен қамту;
  
• 
  Жалпы білім беру мекеме жағдайында емдеу-сауықтыру және алдын алу шаралар жүйесін құру;
  
• 
  Психикалық жағынан дамуы баяу балаға білім беруде оқу –әдістемелік және практикалық тұрғыда қамтамасыз ету;
  
• 
  Мектепке дейінгі және мектептегі білім беру жүйесінде түзетуге арналған педагогикалық кадрларды әзірлеу;
  
• 
  Отбасына арналған ақыл-кеңестік қызмет үлгілерін әзірлеп отыру;
  
• 
  Кәсіби мамандыққа бағдарлау мазмұны мен міндетін анықтау.
  

1.Сурдопедагогиканың мақсаты мен міндеттері

2.Есту қабілетінің бұзылу себептері

3.Есту бұзылысының жіктелуі

Сурдопедагогика (латын сөзі «surdus»-саңырау) арнаулы педагогиканың бір бөлігі, бұл естуі бұзылған тұлғаларды зерттейді. Мүмкіндігі шектелген балалардың көпшілігі есту түрлерінің ауытқушылығының салдарынан айналадағы ортада ерекшеленіп байқалады .

Есту –дыбыстық құбылыстар формасының қабылдаудағы шынайы анық, дәл түрдегі бейнеленуі. Дыбыстарды ажырату тірі организмге тән қабілеттілік болып табылады. Бұл қабілеттілік - есту органының немесе есту анализаторының қатысуымен таратылады. Есту анализаторының қалыпты дәрежеде қызмет етуі баланың жалпы дамуына үлкен әсерін тигізеді. Есту жағдайының қалыпты болуы балалардың сөйлеуі мен психологиялық жағынан қалыптасуында шешуші орын алады. Есту анализаторының бұзылуы ең алдымен көп мөлшерде баланың сөйлеуіне әсер етеді, оның танымдық қызметіне жалпы дәрежеде мүкістік келтіреді. Құлақ-дыбыс тербелісін күшейтеді және оны қайта өндейді. Дыбыстар негізінен үш қасиетпен сипатталады: Олар күші, биіктігі және тембірі.

Есту қабілетінің үлкен қызметі болып табылатын естудің жәрдемімен бала өзінің сөйлеу тілін бақылап қана қоймай, оны айналасындағылардың сөйлеу тілімен салыстыруға мүмкіншілігі болады. Жалпы қоршаған орта дыбыстарға толы боып келеді, әрі олар әртүрлілігімен ажыратылады. Біздер музыкалық, шулы, табиғи дыбыстарды естиміз. Сонда адамның дамуында естудің үлкен орны бар екендігі белгілі. Ал баланың жалпы дамуына оның толық жетілген есту қабілеті шешуші қызмет атқарады.

Баладағы есту қабілетінің бұзылыстары іштен туа және жүре пайда болады. Іштен туа біткен саңыраулық өмірде сирек 25 % шамасында ғана кездеседі.Мұның пайда болу себептері; ана құрсағындағы даму кезеңінде есту мүшелерінің дұрыс дамымауынан, тұқым қуалау себебінің ықпалынан және анасының жүктілік кезінде тұмау, қызылша немесе басқада жұқпалы аурулармен ауруы, дамудың алғашқы айларында зиянды зақымданудың әсерінен болады. Кейіннен пайда болған саңыраулық әртүрлі аурулардың зиянды әсерінен, есту жүйкесінің немесе құлақ ішінің асқынып ауруы нәтижесінен пайда болады.

Саңыраулық пайда болу уақытына байланысты ерте саңыраулану және кеш саңыраулану болып бөлінеді.Ерте саңыраулану бұл бала тілі шыққанға дейінгі кезеңінде пайда болуы, ал кеш саңыраулану баланың сөйлеу тілі қалыптасқаннан басталған саңыраулану болып табылады.

Есту ақаулықтарының жіктелуі есту қабілетінің бұзылу ерекшеліктерімен анықталынады. Саңырау дегеніміз –есту қабілеті қатты бұзылғандықтан адамның сөйлеу тілін анық түсініп болмайтын ақаулық.Өмірде көп жағдайда есту қабілетінің аз да болса саңылауы сақталатын болады.Осы болмашы ғана сақталған саңылаудың жәрдемімен бала өте қатты айғайлап анық айтқанды,зыңылдаған, шаңқылдаған дыбыстарды, сөздің үзіліп шыққан дыбыстарын, ал кейде құлақтың түбіне тақап қатты айтқан қысқа таныс сөздерді естіп түсіне алады.Саңырау балалар арнайы өқытудан өтпейінше сөйлеу тілін өздіктерінен меңгермейді. Олар дыбысты, сөзді анық, дәл қабылдай алмайды, дыбыстық бейнені естімейді.Нашар еститін балалардың сөйлеу тілдері өрескел бұзылып келеді .Балада есту кемшілігінің болуы сөздегі дыбыстауды реттей алмайды. Осыдан оның аузша сөйлеуі қалыс қалады.Барлық осы жағдайлар баланың қоршаған дүниені тануын, сөйлеуді игеруін қиындатады. Сондықтан оның ой қызметінің дамуында бұзылыс көрінеді. Қалыпты ести алатын балалармен салыстырғанда мұндай балаларда ауытқушылық айқын көрінеді. Мүлде естімейтін тас саңыраулар өмірде өте сирек кездеседі .Түзету оқу жұмысы 2 жастан 6 жасқа дейінгі балалармен арнайы балабақшаларда жүргізіледі. Мектеп жасына жеткеннен бастап мұндай балалар оқуын нашар еститін арнайы мектептерде жалғастырады. Оқыту жұмыстарының барлық түрлерінде балалардың сақталған есту қабілеті міндетті түрде пайдаланылады, өйткені бұл естуді арнайы аппараттың жәрдемімен күшейтуге болады.

Дәрігер отоларинголог есту қабілетінің бұзылуынан тексере отырып, алдын алу сақтандыру шараларын да жүргізетін болады. (құлақты таза ұстау, кенеттен шыққан қатты айқай, топ шуылынан құлақты сақтау, дәрігерге жылына екі рет тексеріліп отыру).

№ 10 дәріс

1.Есту қабілеті бұзылған балаларға арнайы білім беру мазмұны

2.Естуі бұзылған балалардың тілдік бұзылыстары

3.Саңырауларға арналған арнайы техникалық құралдар.

Кеңестер одағында және Ресейде көптеген жылдар бойы тек бір ғана дәстүрге айналған саңырауларға арналған педагогикалық оқыту жүйесі қалыптасқан – ол тілдік негіздегі сөздік сөйлеуі болып табылады.Саңыраулардың қазіргі сурдопедагогикасы жаңа оқыту парадигмасын іздеу үстінде болып табылады, себебі демократиялық және гуманистік тенденцияның тереңдігімен жалпылығы жағынан соңғы жылдары әлемдік байланыста нашар еститіндерге арналған жаңа білім тәжірибесі интеграцияны алып келді. Сонымен қатар жесттік тілді лингвистикалық және психолингвистикалық жаңа ғылыми негізде зерттеу болып табылады.Ежелгі сурдопедагогикада нашар еститін балаларға арналған жаңа оқыту концепциясын ойлап табу көзделген, ол көптеген бағыттарға негізделеді. Педагогикалық оқыту жүйесінің 2 негізгі түрін қарастырайық, ол қазіргі кезде өзге елдерде де және Ресейде қолданылады.

Педагогикалық жүйесінің билингвистикалық ыңғайы-сурдопедегогиканың жаңа бағыты болып табылады,ол өмірде 80-жылдардың басынан бастап пайда болған.Латын тілінде «билингвистикалық»,билингвизм қазақ тілінде аударғанда «екітілдік,екітілді»деп аударылады.

Билингвистикалық оқытудың методологиялық платформасының негізі болып әлеуметтік-политикалық және философиялық ойлар қосылысы болып табылады,цевилизациялық қоғам менталитетінің өзгерісі бейнесі және саңыраулардың шағын социумына және ымдау тіліне жаңа қарым-қатынасы.

Қазіргі ғылыми парадигма барлық білім процесінің байырғы құрылысы дәлелдігін қамтамасыз етеді.

Әлемде 5000-нан астам тілдермен 200-дей мемлекет бар деп есептеледі.Кейбір елдерде екі тілді қатар пайдалану заңда көрсетіліп бекітілген.Мыс:Европада мұндай елдер саны-6.Көптеген мем лекеттерде екі тілмен бірдей пайдаланылатын халықтарда бар.

Еститіндерге қатысты билингвистикалық оқыту идеясы жаңа болып есептелмейді:ортағасырда,мысалы:көптеген университеттерде сабақ латын тілінде өткен; қазіргі педагогикада 2 тілді қатарынан оңай меңгеру білімді алуда да және ары қарай карьераны жалғастыруда да өзінің зор үлесін көрсетеді.

Саңырауларға қатысты билингвизм термині 25 жыл бұрын қолданыла бастаған. Естімейтін адамдардың көпшілігі біруақытта жесттік және сөздік тілдеріне ие бола алады. Кейбіреулері өзінің негізгі тілін жесттік тіл деп ойласа, кейбіреулері сөздік тіл деп есептейді, бірақ саңыраулар қарым – қатынас жағдайында екеуін қатар пайдалана алады.

Саңырауларды оқытудағы билингвистикалық ыңғай білім процесінің екі тең құқылы және теңқұндылықты тәсілдерін қарастырады-олар орыс немесе өзге ұлттық тілінде аызша,жазбаша және тактильді формада және орысша немесе өзгеше жест тілі.

Еститін және естімейтін мұғалімдер,оқушылар және ата-аналар арасында екі тілді бірдей қатарластырады.Саңырауларды Биленгвистикалық оқыту Батыс Европа пайда болған.Сурдопедагогикадағы осы бағыттың пайда болуына әсер еткен кейбір факторларды атап кеткен жөн.

1-ден,жесттік тілге деген қатынасының өзгеруі.Саңыраулар бір-бірімен қарым-қатынасы үшін жесттік тілді қолданған және де жесттік тілгеалғаш рет 4 ғасырда сипаттама берген Августин еді.Франция Қаласында және Ресейде жесттік тілдің қолданылуы жайында оқулықтар енгізілді.Ұлттық жесттік тілдің қалыптасуы 70-жылдарда жасалады.20-ғасырда В.Стоку,М.Бреннон,Г.Л.Зайцевтің айтуынша,жест тілдері-жалпықұндылықты,қиын,өзінің грамматикалық,лексикалық, морфологиялық негізі жағынан лингвистикалық жүйеге бай болып табылады.Жесттік тіл орыс,ағылшын,қытай тілдерінен ешқандай айырмашылығы жоқ.Жесттік тілді оқу процесінде кең қолдануға болады.Осы пікірді Л.С.Выготский 30-жылдардың басында атап кеткен.

2-ден, «Басқа адамдарға ұқсамайды» деген пікір өзгереді. «Басқалар» әлемін түсіну Қажеттілігі пайда балды.Саңырауларға «Мүгедек» ретінде қарау сияқты көзқарастар өзгерді.Оларға индивид,қалыптасқан жеке тұлға ретінде көңіл бөле бастайды.

3-ден,екінші дүниежүзілік соғыстан кейін елдерде миграция көбейді.Мысалға АҚШ-пен Ұлыбританияда Азия және Африкадан келген имиграндтар көбейді.Осының иәтижесінде оқыту процесі өзінің туған тіліне сүйенгенде ғана тиімді балады.

4-ден,бұл ауызша оқыту әдістерініңнәтижелерінің және тотальды комуникативті әдістерінің жалпы талымсыздығы. Конрада 1979 жылғы зерттеулерінде Англия қаласында саңырауларға арналған мектептің түлектерінің оқу қабілеті қалыпты 9 жасар балаға тән.

5-ден, АҚШ-та жүргізілген зерттеулер бойынша саңырау ата-анадан туған саңырау балалар IQ тестісін жақсы меңгеріп жақсы нәтиже шығарады. Себебі: осындай жестік тілде олар туғаннан бастап қолданған.

Осылайша, прогрессивті ата-аналар балаларын бұрынғыша оқытқысы келмеді.Нәтижесінде саңырау балаларды оқытудың лингвистикалық ыңғайлы Скандинавиядағы мемлекеттік жүйе болып табылады..Қазіргі уақытта Ұлыбританиада жарты мектеп билингвистикалық ыңғайды қолданып келеді және осы ыңғайды Австралия, Африка, Галландия Бельгия, Германия, Швецария, Эстония қолданып келеді.

Ал Ресей қаласында тек ғана бір билингвистикалық мектеп бар-ол Мәскеулік билингвистикалық гимназия, 1992жылы пайда болған (ғылыми жетекші профессор Г.Л.Зайцева)

Г.Л.Зайцеваның айтуынша(1988)оқу тәрбиелеу процесінде жест тілін кеңіненқолдану нәтижесінде ғана мұғаліммен оқушының арасындағы қарым-қатынас нығайтылынады.Осының нәтижесінде білім аумағы кеңейтіледі жене 10жыл ішінде білім алып шығады.

Саңырауларды оқытудың жаңа педагогикалық жүйесінде шешілмеген тапсырмалар қатары көп. Олар:оқыту процесінде жесттік және сөздік тілді дұрыс қолдану талабы, жесттік тіл негізінде дидактикалық оқыту процесін жасапм шығару арнайы сурдопедагог маманларын дайындау жүйесін құру.

Саңырауларды оқытудың екінші бағыты сөздік тілімен байланысты. Түрлі тарихи кезеңдерде бұл бағыт лингвистикалық білімге сүйенді. Оқытудың негізгі мақсаты саңырау, бірақ сөздік тілді меңгерген адам болып табылады. ХҮШ-ғасырдың екінші жартасында ХХ-ғасырдың басында сурдопедагогтардың зейіні саңыраулардың сөйлеу жағдайында болды. Оның негізгі тапсырмасы таза ауызша сөйлеу болып табылады.

ХХ-ғасырдың 50-жылдар ортасында дейін саңырау балалардың сөздік дамуын – олардың айтылуын, сөздік қорын, грамматикасын, синтаксисін зерттеп қарастырады. Бәріне танымал сурдопедагог, профессор С.А.Зыков және оның әріптестерінің айтуынша, саңырау балалардың сөздік тілдің коммуникативті функциясы және әлеуметтік есептеуі арқылы зерттеп білуге болады. Бұл жүйе коммуникациялы жүйе деп аталады. Саңырау балалар жүйені меңгеріп және әлеуметтік ортада қолданылуын үйрену керек. Коммуникациялы жүйенің аса маңызды жағдайы заттық – сарамандық іс-әрекет жағдайында саңырау балалардың тілдік дамуын қалыптастыру және дамыту;

Коммуникациялы жүйенің пайымдауынша, тілді зерттеп білудің жүйесі болып қарым-қатынас тілдік формасын сарамандау болып табылады. Балада тілдік қабілет тіл белсенділігінің негізгі түрі болып даму керек.

Коммуникациялық жүйелік тілдік оқытудың аса маңызды орны қарым-қатынас даму идеясындағы іс-әрекет сияқты орын алады.

Саңырау балалардың тілдік құрылым жүйесін меңгеруі басқаша жүреді. Саңырау балаларға арналған мектептерде сөйлеуді меңгеру құрылымды-самантикалық принцип негізінде жүреді. Бұл принципті Л.П.Носков жасап шығарды. Бұл принцип берілген материалды меңгеруге ықпалын тигізеді.

Генетикалық принципі арқылы саңырауларды онтогенез немесе филогенез кезеңдердже оқытады.Сурдопедагог саңырау баламен жұмыс кезінде балалық (шақтық) даму ерекшеліктері ескерілді.

Оқытудың тілдік іс-әрекет принципі негізінде сөздік тіл қажеттілік болған жағдайда ғана қолданылады. Мектептегі оқытудың заттық – сарамандық бағыты арнаулы сабақтарда қолданылады.

Саңырау балаларды тілге үйрету жаттығулары заттық – сарамандық оқытуда ғана жүргізілмейді, сондай-ақ айтылуының қалыптасуына және есту қабілетін дамытуда қолданылады. Заттық әрқайсысы тілдік іс-әрекет компоненттерін бекітеді.

Саңырау балаларды оқытудағы комуникативті жүйенің дамуы және қалыптасуы СССР-да есту-аймағындағы техниканың жетістігінің болмауы кезінде қолданылады. Дыбысты күшейтетін аппараттар 70-жылдардың аяғында ғана енгізілген. Сондықтанда комуникациялық жүйе кеңестік ғалымдармен жасалады. 1958 жылы Манчестерде саңырауларға арналған арнайы білімнің проблемалары туралы халықаралық конгресс өтті. Бұл конгрестің негізгі тақырыптары болып саңырау балаларға арналған педагогиканың көмегі және олардың ерте шақтағы дамуы қарастарылды.

Манчестердегі халықаралық форумның негізгі нәтижесі АҚШ-ғы диагностикалық және педагогикалық көмегі болып табылады, педоаудиолық кеңес беру (1959)

Осы бағыттң4 дамуы негізінен сөздік тілге негізделген, 50-жылдардың аяғы ,60-жылдардың бас кезінде дыбыс күшейтетін аппараттардың ұжымға қолдану түрі пайда болады.

50-60 жылдарда академик, доктор П.Губерина Загребе қаласында Ұбұрынғы Югославия, қазіргі ХорватияҚ есту қабілеті бұзылған балаларды оқытудағы верботоналдық жүйені жасап шығарды, осы аппарат арқылы балаға оптимальды естуді таңдап алуға көмектеседі.

СССР-да пайда болған есту аппараттары ерте шақтағы оқытуға қолданылмайды. Негізінен бұл аппарат нашар еститін тұлғаларға және орта жастағы адамдарға негізделген.Сондықтанда мектептегі оқыту процесі 70-жылдардың аяғына дейін дыбыс күшейтетін аппаратсыз оқытылды.

70-жылдары АПН СССР типологиясын НИИ қызметкерлері есту қабілеті бұзылған оқушылардағы есту қабілетін дамытуда жаңа жүйе енгізді.Бұл жүйе саңырауларға арналған мектептерде кең қолданылып келеді.Дыбыс күшейтетін аппаратты жалпы білім беретін процесте қолдану негізінде түзету, дамыту жұмыстары жүргізіледі.

Есту қабілетін күшейтетін және дыбысты күшейтетін аппараттар арнайы білім беретін техникасының құралдары болып табылады. Олардың негізінде ақпараттар алмасады.Бұл динамикалық немесе статистикалық проекция құралдары,видеотехника, лазерлі дискілер, дыбыс сигналдары болып табылады.Қазіргі кезде саңырау балаларға арналған арнайы телекомуникативтік құрылғылар ерекше орын алады. Теледидаар бағдарламалары қазіргі кезде видеотекстермен немесе сурдоаударумен қамтамасыз етілген.Сонымен қатар саңырау балалар видеотелефондармен, пейджинг байланысымен қолданылады.

Саңырау балалардың дамуында да компьютер ерекше орын алады.Жекелеген компьютер бағдарламалары арқылы саңырау балалар оқу аппараттарымен алмасып отырады.Дұрыс құрылған компьютерлер бағдарламалары арқылы сурдопедагог балалардың сөйлесу, есту сақтау,зейін сияқты құрылымдарын дамытады.

№ 11 дәріс