ДӘрігерлердің біліктілігін жетілдіру факультеті жанындағы колледждің стоматология кафедрасы «Тіс техникалық материалтану»

«Тіс техникалық материалтану»

«_______» _____________

№ «_______» хаттама
«Бекітемін»

Кафедра меңгерушісі _______________________

1. Дойников А.И., Синицын В.Д., «Зуботехническое материаловедение»

(Москва, «Медицина 1981г.»)

2. Гернер М.М., Батовский В.Н., Шарчилев В.И., Нападов М.А., «Основы

материаловедения по стоматологии» (Москва, «Медицина», 1969г.)

3. Рыбаков А.И. «Материаловедение в стоматологии»

( Москва, « Медицина», 1984г.)

Қосымша :

1. 
   Линков Л.И. «Без зубных протезов» (Санк-Петербург, 1990г.)
   
2. 
   Варес Э.Я. «Восстановление полной утраты зубов» (Донецк, 1993г.)
   

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

Сабақтың мақсаты мен міндеті.

(тест, есептер, жазбаша жауап сұрақтары және т.б.)

1. Тіс техникалық лабораториясынң бөлімдері.

2. Әрбір жұмыс істеуші маманының алаңы

3. Құрал саймандардың түрлері.
10. Жаңа сабақты түсіндіру.-----------------------------------------------------------60 мин(44%)

Ортопедиялық стоматологиядағы материалтану мәселесі:

Ғылыми ортопедиялық негізін салушы француз хирургы Николя Андри. Оның 1741 жылы жарық көрген «Ортопедиялық немесе жас балалар денесінің деформациясының түзету және алдын алу» туралы кітабы кеңінен таралған. Ортопедия термині гректің екі сөзінен шығады: «оrtһsо» (тура) және «paideia» - (тәрбиелеу). Андри бұл терминді енгізгенде жас балалардың тәрбиесін есепке алған. Қазіргі заманда ортопедтер жас балалар мен ересек адамдардыңтірек-қимыл аппараты ауруларын функционалды, аппаратуралаық, хирургиялық протездеу әдістерін қолданып емдейді.

Ортопедиялық стоматология жалпы стоматология саласына жатады. Ортопедиялық стоматологияда негізгі орынды протездеу амалы алады. Оның негізгі мақсаты – тіс қатары және альвеолярлы өсіндінің ақауларының орнын толтыру ғана емес, басқа мүшелердің бұзылуының, аурудың асқынуының қайталануының алдын алу. Демек, протездеу амалын емдеу және алдын алу мақсатында да қолданылады.

Қазіргі уақытта ортопедиялық стоматология: жалпы және жеке курсқа бөлінеді. Жалпы курс, пропедевтикалық, яғни дайындаушы курс. Ал, жеке курс, негізінен үш бөлімге: а) тісті протездеу; б) бет-жақ ортопедиясы; в) ортопедияға бөлінеді.

Ортопедиялық стоматолгия пропедевтикалық курста шайнау аппаратының анатомиясын, физиологиясын қысқаша түсіндіреді. Науқасты тексерудің жалпы және арнайы тексеру әдістері жалпы және арнайы тексеру әдістері клиникалық материалтануды, сондай-ақ лабораториялық техниканы, яғни әртүрлі ортопедиялық аппаратуралармен протез дайындауды үйретеді.

Ортопедиялық стоматологияның тісті протездеу бөлімінде – тіс және тіс қатары ауруының пайда болуын, олардың клиникасын, орнын толтыру мен алдын алуды үйретеді.

Бет-жақ ортопедиясында: бет-жақ жүйесінде әр түрлі жарақаттар аурулар мен ортопедиялар нәтижесіндегі кемістіктердің, деформациялардың клиникасын, протездеу арқылы қызметін (функциясын) орнына келтіруді үйретеді.

Ортодонтия бөлімі тіс және тіс қатарында пайда болатын ауытқулардың алдын алады және емдейді.

Ортопедиялық стоматологияда негізгі саланың бірі болып материалтану ғылымы саналады. Материалтану – стоматологиялық материалдардың шығу тегін және оларды өндіру, клиникалық және лабораториялық жағдайда қолдануын зертттейтін қолданбалы ғылым.

Стоматологиялық материалдарды қолдану үшін олардың теку қана қасиеттерін біліп қана қоймай, сонымен бірге оларды қолданған кезде пайда болатын өзгерістерді де білген дұрыс. Стоматологияда қолданылатын әрбір материалдардың өздеріне ғана тән физикалық және химиялық қасиеттері бар: меншікті салмағы,ғ балқу температурасы, басқа заттармен химиялық әрекеттерге түсу қасиеттері әр түрлі т.б. жалпы, ортопедиялық стоматологияда үш топқа бөлінеді.

1. 
   Конструкциялық немесе негізгі материалдар, яғни протез дайындалатын материалдар. Оған пластмасса, металл және олардың қорытпалары, керамикажатады.
   
2. 
   Көмекші материалдарға протез дайындаудың әр кезеңінде қолданылатын, яғни оларға қалыптық мүсіндеуші, пішіндеуші, ажыратқыш, тез балқитын металл материалдар және т.б. жатады.
   
3. 
   Клиникалық материалдар – дәрігер стоматологтың клиникалық қабылдауында қолданылатын материалдар. Олар қалып алатын протезді бекіту үшін қолданылатын цементтер, адгезивтер.
   

• 
  Уландырғыштық, тітіркендірушілік, уландырғыштық – аллергиялық әсерлері болмауы керек.
  
• 
  Гигеналық, яғни ауыз қуысының табиғи тазалығын төмендетпеуі тиіс.
  
• 
  Физико – механикалық қасиеттері материалдарың механикалық, төзімділігі жоғарғы сапалы болмауы қажет.
  
• 
  Химиялық тотығуға тұрақтылығы мен химиялық ортада құрамын өзгертпеуі шарт.
  
• 
  Эстетикалық материалдар ауыз қуысы тіндерін, тістің пішінін, түсін және бет тіндерінің көрінісі толық сәйкестігін талап етеді.
  
• 
  технологиялық – материалдарды өңдеу, дайындау жеңілболуы керек.
  

Ортопедиялық стоматологияда тіс протездерін жасау техникасы ең маңызды қызмет атқарады. Тіс протездерін жасау келесі кезеңдерден тұрады: Дәрігер стоматолог ортопедтің клиникасында және тіс протездері лабораториясында жасалатын бірнеше кезеңдер.

Тіс техникалық лабораториясының барлық бөлмелері екі топқа бөлінеді:

Біріншісі, негізгі – жұмыс жүргізілетін дайындаушы бөлме. Бұл бөлмелерде тіс протездерін жасаудың негізгі жұмыстары атқарылады және тістің техникалық лабораториясындағы ауаны ластайтын жұмыстар атқарылатын арнайы бөлімдері бар. Ол бірнеше бөлімдерге бөлінеді: гипстеуші, жылтыратушы, полимерлеуші, құйма бөлімдері, сондай –ақ бағалы металдармен жұмыс жасау үшін арнай бөлімдер де қажер.

Тіс техникалық лабораториясында салқын және ыстық су құбырлары, канализация, орталық жылу жүйесі болу шарт. Ондағы ауа температурасы 16-18⁰С болу керек. Сондай-ақ, негізгі және арнайы бөлімдердің биіктігі 3,5 метр, ал әрбір жұмыс істеуші маманның өндірістік алаңы кем дегенде 13м² болмау керек.

Тіс технигінің жұмысына қажет құрал саймандар, тіс техникалық және мүсіндеуші штательдер, гипсті кесуге арналған пышақ, металды кесуге арналған қайшы, пинцет, әртүрлі пішіндегі және қолдану мақсаты әртүрлі қысқыштар, сонымен бірге тіс технигі қолданылатын металдан, ағаштан, мүйізден жасалған әртүрлі мөлшердегі балғашықтар, егеуіштер, жалтыратқыш және тегістегіш құрал саймандар болуы қажет.

Гипстеуші бөлме. Бұл бөлмеде мүсіндерді құүю, кюветаға гипстеу, мүсіндерді окклюдаторға және артикуляторға гипстеуді жүргізеді. Сондай – ақ, бұл бөлмеде полимерлеуден кейінгі пластмассалы протездерді гипстен босатады, гипстеу бөлмесінде гипсті сақтауға арналған бункерлер, пресс-аппараттар тұрады.

Полимерлеу процесі кезінде жүретін бөлме. Бұл бөлмеде пластмассадан протездер дайындау, яғни пластмассадан пішіндеу, престеу, полимерлеу жұмыстары жүргізіледі.

Жалтыраушы бөлме. Бұл бөлмеде дайын болған тіс протедерін, бет-жақ аппараттар мен ортодонтиялық аппараттарды өңдеу және жылтырату жүргізіледі.

Дәнекерлеуші бөлме. Бұл бөлмеде протездің металл бөліктерін дәнекерлеу жүргізіледі.

Тіс технигіне адам ағзасына зиянды әсер ететін (қышқылдың, бензиннің, негіздің, металметакрилаттың, сынаптың, қорғасыннң булары және т.б.) заттармен жұмыс істеуіне тура келеді. Протезді өңдеу процесі кезінде металл және пластмассаның майда түйіршіктері адам ағзасында кері әсерін тигізеді. Бұл жағдайда тіс техникалық құралдарды инструкциясы бойынша қолданылуын, аспаптар мен құралдарды, бұйымды дайындаудың барлық кезеңдерінде қауіпсіздік техника шарттарын, еңбекті дұрыс ұйымдастыруларын және өндірістік зиянкестерден дербес қорғану шараларын КСРО-ның денсаулық сақтау министірлігі бекіткен талаптарға сәйкес орындалуы тиіс. Қышқылдар, негіздер, бензин, метилметакрилат, сынап стандартты тығындарды бар ыдыста, сәйкес аттары жазылған арнайы шкафта сақталады. Бұл заттармен жұмыс тек ауа сорғыш шкафта жүргізілуі тиіс.

Тіс протездеу лабораториясының барлық бөлмелерінде ауа сорғыш шкаф болуы керек. Ауа сорғыш шкафтың өндірісте шығарылған түрі немесе дербес конструкциялары түрі қолданылады.

Өндірістік зиянды заттармен күресуде желдеткіш үлкен роль атқарады – бөлмедегі әртүрлі ауа алмасу, яғни ластанған ауа кетіп оның орнына таза ауа кіреді.

Тіс протездеу лабораториясында сорғыш желдеткіш қолданылады.

Шаңдар таралып кетпес үшін шлифматорға шаңғаққыш орналастырылады. Стол қақпағындағы шаңды алу үшін шлифматордың сәйкес осінің ұшын тесіп тесіктер істейді және оларды тесіктерінің диаметрі 2-3 мм болатын алмалы металды тормен жабады. Жұмыс орнын дұрыс жабдықтау жарақаттарды және шаршаудың алдын алады. Барлық бөлмелер табиғи жабдықпен қамтамасыз етілуі, сонымен бірге негізгі бөлме жергілікті және жалпылама жасанды жарықпен қамтамасыз етілуі тиіс.

Тіс техникалық лабораториясының негізгі бөлмесінің қабырғасы тегіс болуы және ақшыл түске болуы қажет. Қабырға жабындысы шаңдарды, сазды, протез ұшқындарын алуға кедергі келтірмеуі тиіс.

Едені ағаш немесе кафелді болуы керек, тегіс және қуыстары болмау керек. Лабораториядағы терезе мынадай гигеналық талаптарға жауап беру тиіс.

жарықтық коэффициенті бетінің еден алаңында қатынасы.

Жарықты біркелкі тарту үшін терезелер бір біріне ғимарат бұрышына бірдей ара қашықтықта орналасуы тиіс.

Терезенің жоғарғы бұрышы барынша патолокқа жақын орналасуы керек (20-30 см).

Жарық шоғырымен және көлденең жазықтықпен түзелетін жарық сәулелердің құлау бұрышы, яғни жарық шоғырының горизондқа қисаюы жұмыс орнында 25-27⁰ болуы керек.

Жұмыс орнында жарық тіке немес жұмыс істеушінің сол жағынан түсу қажет.

Тіс технигінің жұмыс орнындағы шулмен вибрация деңгейінтөмендету үшін оны шығарылатын механизімнің техникалық жағдайын бақылап отыру керек. Шлифовалды машина жұмысстолына резиналы амортизатормен бекітіледі. Тіс технигіне шуыл, вибрация шығаратын технологиялық операцияларды орындағанда есіту мүшесін қорғаныс құралдарын қолдануға болады. Мысалы: бір рет қолдануға жарамды сыртқы есіту қойылатын Беруши дер аталатын шуылға қарсы телефондар қолданылады.

Тіс техникалық лабораториясында негізгі және қосымша бөлмелерінде ауа температурасының жоғары болуы лабораториясында жылу бөлгіш аппаратының көптігіне және орталық жасанды желдеткіштің істемеуіне байланысты емес. Мысалы: Москваның алты стоматологиялық клиникасының лабораториясының жылдың ыстық және суық уақыттарында санитарлық тексеружүргізгенде жұмыс күннің ортасына таман негізгі және өндірістік бөлмелерде бөлме температурасы 26⁰-28⁰С –да, ылғалдық 20-дан 60%-ға жеткен. Бұл жағдай ағзаның ысуына әкеледі. Нәтижесінде тіс технигі бөлмесін желдетуге мәжбүр болып соңғы суық тию ауруларына әкеледі.

Пластмассалармен, ерітінділермен жұмыс істегенде тыныс алу мүшесін арнайы респиратор немесе маска киіледі. Ал шлифматорда, жылтыратқыш қондырғыда істегенде арнайы маска-көзілдірік киіп өзінің көзін және бетін жарақаттайтын тез ұшатын бөлшектерден сақтану керек.

Тіс технигі әсіресе қышқылдар мен негіздермен жұмыс істегенде аса сақ болу керек. Бұл заттарды үлкен ыдыстан кіші көлемді ыдысқа құйған кезде тіс технигі арнайы киім киюі керек, яғни резина етік, қолғап, фартук, сонымен бірге респиратор немесе приотивогаз киіп тұруы қажет. Бұл заттар сақталатын бөлмеде қышқыл мен негізді нейтралдайтын ерітінділер сақталады. Бұл дәнекерлеуші бөлмеде құм және асбестті халат сақталады.

Әрбір бөлмеде өрт сөндіруші қондырма болады және әрбір тіс технигі оның жұмыс істеу тәртібімен танысып, жұмыс істей алуы тиіс.

Жеке бастың коммуналды гигенасын және еңбек гигенасының талаптарын бұлжытпай орындау – кәсіби аурулардың денсаулығын жақсарту мақсатында оларды өз қамқорлығына алған. Ол үшін мемлекет тіс техникалық лабораториясы бар мекемелердегі тіс техниктерін емдеу, санаторияларға тегін жіберуді және адам ағзасына зиянды әсер ететін көптеген факторларды нейтралдайтын, күніне 0,5 литр тегін табиғи сүт беруді өз мойнына алған.

11. Жаңа тақырыпты бекіту. -------------------------------------------------------30 мин (22%)

1. Қалып алу

2. Мүсін құю

3. Мүсінді кюветадан шығару

4. Протезді өңдеу, жылтырату, тегістеу.
112.Сабақты қорытындылау. ---------------------------------------------------8 мин(6%)

Оқушылардың білім деңгейін бағалау.

Келесі сабақтың тақырыбын хабарлау.

13. Үйге тапсырма беру. ---------------------------------------------------8 мин (6%)

1. Тіс техникалық лабораториясындағы жеке қауіпсіздік ережесі химиялық заттарды сақтау және қолдану.

1. Дойников А.И., Синицын В.Д., «Зуботехническое материаловедение»

(Москва, «Медицина 1981г.»)

2. Гернер М.М., Батовский В.Н., Шарчилев В.И., Нападов М.А., «Основы

материаловедения по стоматологии» (Москва, «Медицина», 1969г.)

3. Рыбаков А.И. «Материаловедение в стоматологии»

( Москва, « Медицина», 1984г.)

Қосымша :

1. 
   Линков Л.И. «Без зубных протезов» (Санк-Петербург, 1990г.)
   
2. 
   Варес Э.Я. «Восстановление полной утраты зубов» (Донецк, 1993г.)
   

Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.

Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.

Сабақтың мақсаты мен міндеті.

(тест, есептер, жазбаша жауап сұрақтары және т.б.)

1.Тіс техникалық лабораториясының құрлысы.

2.Техниктің жұмыс орны, қажеттіжабдықтар.

3.Тіс протездерін жасауға қажет материалдар.

10. Жаңа сабақты түсіндіру.-----------------------------------------------------------60 мин(44%)

Ортопедиялық стоматология клиникасында қолданылатын материалдар.

Материалдар

Тиіптік өклдері

Қолданылатын жерлері

Негізгі материалдар

Металл құймалары – темір	Негізгілері тот баспайтын болат х18н9т, ЭЯ-95 Тот баспайтын болат үшін дәнекерлегіш ПСР-37	Қаптама, көпір тәрізді протездер, кламмерлер, ортодонтиялық аппараттар құйма бөлшектер тот баспайтын болаттан жасалған тістер мен қапталатындарды дәнекерлеу.
Алтын	900 тазалықтағы құйма 750 тазалықтағы құйма дәнекерлегіш	Қаптама көпір тәрізді протездер доғалы протездер микропротездер Алтыннан жасалған тістер мен қаптамаларды дәнекерлеу.

Хром және кобальт	Кобальт – хром құймасы	Құйма доғалы протездер, көпір тәрізді Протездер металлокерамикалық протездер
Күміс және палладий	Күміс – палладий құймалары	Микропротездер, көпір тәрізді протездер, қаптама
Пластмассалар А) акрилаттар негізінде Б) силикондар негізінде В) полихлорвинил Г) хлорвинил және бутилакрилат	Этикрил – 02, фторакс, синма – М Элладент, боксил ортосил Ортопласт Эластопласт	Алмалы салмалы протездердің негізгі, ортодонттық аппараттар, бет-жақ протездерінің, негіздері, жасанды тістер, фасеткалар, пластмассалық қаптамалар Жұмсақ төсеніш, боксерлік жұмсақ төсеніш (шендеуіш) Жақ протездері Боксер шендеуіші
Д) өздігінен қататын акрилаттар	Карбопласт, редонт-2, редонт-3, редонт, протакрил-М, теодент	Арнаулы қасықтар, тістерге пломба салу, ортодонттық аппараттар, протездердің құрлымын өзгерту, қанқұрт, қанжел ауруларына уақытша шина ретінде
Керамикалық материалдар: фарфор, ситалдар	Гамма-Мк, «Радуга» фарфор ұнтақтары, сикор	Қаптама, металдық керамикалық протездер
	Қосалқы материалдар
Қалып алуға арналған материалдар	Гипс, мырышоксидэвгенол пласталары, альгинаттық, силикондық, тиоколдық, термопластикалық, гидроколлоидтық	Қалып алуға, мүсін жасауға
Мүсін жасауға арналған материалдар	Негіздік балауыз мүсіндік балауыз Жабысқақ балауыз Силаур	Балауыздан негіз жасауға, тіс протездерін және оның бөліктерін жасауға қалыпына келтіруга Протездердің бөліктерін уақытша қосып жалғастыру үшін Алтын құймаларын құюға
Қалып құятын және отқа төзімді материалдар	Аурит Формалит Кристасил Сиалит	Алтын құймаларын құюға Тот баспайтын болаттарды құюға Кобальт – хром құймаларын құюға Кобальт – хром құймаларын құюға
Протездерді өңдеп әрлеуге қажет материалдар	Алмаз, корунд, электрокорунд, жалтырататын сықпалар (ГОИ, крокус), пемза, бор	Металдан, фарфордан, пластмассадан жасалған протездерді өңдеп, әрлеуге.
Тез балқитын металл қоспалары	Қорғасын, қолайлы, висмут	Қатты металдан жасалған тістерді, қаптамаларды дәнекерлеуге
Қышқылдар	Тұз қышқылы, күкірт қышқылы, азот қышқылы	Ағарткға арналған ертіндінің құрамына кіреді.
Сілтілер	Қолайлы гидрооксилді	Құйманы химиялық түрде тазалауға
Ағартқыш	Изокол, силикодент	Ажыратқыш қабат
Цементтер	Тіс протездерін ұстауға арналған цемент-фисфат	Тіс протездерін ұстауға, тістің мүсінін алуға
Амальгамалдар	Мыс және күміс амальгамалдар	Тіс мүсіндерін алуға
Мольдин	Мольдин	Қаптаманы штамптауға
Спирт 960	Этил спирті	Протездерді тазалауға, майлардан арылтуға, қалып құятын қосындылардың құрамына кіреді
Бензин	Бензин АИ-92, АИ-76	Қоспаларды ерітуге, протездердің бөлшектерін дәнекерлеуге және металдарды қыздырып өңдеуге