Дәріс 4 Клетка ядросының құрылымы мен химиясы

Интерфаза кезінде клетканың ядросы: ядро қабықшасынан (кариолемма), ядро шырынынан (кариоплазма), ядрошықтан, хроматиннен тұрады. Ядро қабықшасы ядроны цитоплазмадан бөледі. Электронды микроскоп арқылы ядро қабықшасы екі мембранадан (ішкі және сыртқы) құралғаны әрі осы екі мембрананың арасында қоймалжың затқа толы жұқа кеңістіктің бары байқалады. Бұл кеңістікті мембранааралық кеңістік немесе перинуклеар кеңістігі деп атайды (25-сурет).

Ядро қабықшасында көптеген поралар (тесіктер) болады, олар арқылы ядродан цитоплазмаға және керісінше белоктар, көмірсулар, майлар, нуклеин қышқылдары, су және әр түрлі иондар өтеді, яғни ядро мен цитоплазманың арасында үздіксіз зат алмасу процестері жүріп жатады. Ядро қабықшасы – барлық эукариот клеткаларының ядроларында міндетті түрде болатын құрылым.

Ядро шырыны – ядро қабықшасының ішіндегі және ядроның барлық қуысын толтырып тұратын қоймалжың зат. Оның құрамында белоктар, нуклеин қышқылдары мен көмірсулар болады.

Ядрошық – домалақ келген тығыз денешік, оның мөлшері 1-2 мкм-ден 10 мкм-ге дейін және одан да көбірек шамаға өзгеруі мүмкін. Ядрошықтың құрамында РНҚ және белок болады. Ядрошықта 70% цитоплазмалық РНҚ және 30% ядролық РНҚ синтезделеді.

Хроматин – нуклеопротеид жіпшелерінен тұрады. Интерфазалық ядрода хромосомдар тығыз денешік түрін жоғалтып босаңқы хроматин түріне айналады. Хроматиннің екі түрі бар: гетерохроматин және эухроматин. Гетерохроматин дегеніміз хромосомның тығыз бөліктері, ядролық-бояуларымен жақсы боялатындықтан жарық микроскоп арқылы жақсы көрінеді. Эухроматин (шашыраңқы) – хромосомның босаңқы бөлімдері. Мұнда синтетикалық процестердің күшті жүретіні байқалған. РНҚ – синтезі азайғанда хроматиндер тығыздалып гетерохроматинге айналады. Митоз уақытында хроматиндер тығыздалып хромосомға айналғанда ешқандай синтез процесі жүрмейді.