Дәріс №1. Геоэкология: геосфералар мен қоғам интеграциясы жайлы ғылымдар жүйесі

қоршаған ортаның жағдайын жүйелі түрде бақылау. 2 табиғи және 
антропогендік факторлардың әсерінен табиғатта болуы мүмкін өзгерістерді 
болжау.3 қоршаған орта жағдайын ретке келтіру шараларын басқару. 
Бақылайтын обьектілердің ерекшелігіне, түріне және бақылау әдістеріне 
байланысты мониторингтің бірнеше түрлерін ажыратады. Мысалы: Жүргізу 
әдістері бойынша мониторингтің мынадай түрлері бар: биологиялық 
(биоиндикаторлар көмегімен); дистанционды (авиациялық және космостық); 
аналитикалық (химиялық және физико-химиялық талдау). Бақылау 
обьектілері бойынша: қоршаған ортаның жеке компоненттері мониторингі 
(топырақ, су, ауа); биологиялық мониторинг (өсімдіктер және жануарлар 
дүниесі). Классификациядағы мониторингтердің деңгейіне сәйкес - 
халықаралық және аймақ аралық басқару деңгейлері ғаламдық деңгейлермен 
байланыста болуы, ал ұлттық – аймақтық деңгеймен байланыста болуы 
керек. 
Экологиялық мониторинг жүйесінде биологиялық мониторингтің, яғни, 
экожүйенің биотикалық құрамы мониторингі ерекше роль атқарады. 
Биологиялық мониторинг – бұл қоршаған табиғи ортаның жағдайын тірі 
организмдер көмегімен бақылау. Биологиялық мониторингтің негізгі әдісі – 
биоиндикация, антропогендік факторларға байланысты биотадағы кез-келген 
өзгерістерді есепке алып отыру. 
Іс-әрекеттердің 
мұндай 
алгоритмі 
қоршаған 
ортаның 
кез-келген 
мониторингіне тән. 
Экологтар үшін негізгі мынадай мониторинг түрлері бар: 
Биологиялық мониторинг - биологиялық орталардағы (организмдерде, 
биоценоздарда) табиғи және антропогендік процестерді бақылау (ауыр 
металдардың, пестицидтердің жинақталуы). Мұндай мониторинг тіршіліктің 
қоршаған орта компоненттерімен өзара барлық байланысын қамтиды. 
Базалық мониторинг - жалпыбиосфералық, яғни, тек қазіргі кездегі ғана емес, 
жақын аралықтағы 50-100 жыл ішінде болатын негізінен табиғи 
құбылыстарды бақылау. 
Биосфералық мониторинг - биосферадағы өзгерістерді: атмосфераның 
шандануы, әлемдік су балансы, Әлемдік мұхиттың ластануы, құрылық пен 
мұхиттағы биологиялық өнімнің өзгеруі және т.б. ғаламдық деңгейде 
бақылау. 

Биоэкологиялық мониторинг - табиғи ортаның жағдайын оның адам 
денсаулығына әсері тұрғысынан бақылау. Адамның тыныс-тіршілігін 
көрсететін көрсеткіштер - ауруға ұшырауы, туылуы, өмір сүру ұзақтығы 
және т.б. қолданылады. 
Геоэкологиялық мониторинг — табиғи экожүйелердегі өзгерістерді бақылау. 
Географиялық стационарлық бақылаулардың жүйелеріне сүйене отырып, 
экожүйелердің биологиялық өнімділігі, өздігінен тазаруға қабілеттілігі, 
заттардың шекті мүмкін концентрациясы көрсеткіштері қолданылады. 
Дистанционды мониторинг - бұл авиациялық және космостық мониторингтің 
жиынтығы. Кейде бұл ұғымға, көрсеткіштері ақпараттарды жинау 
орталығына беріліп отыратын, адам аяғы басуы қиын жерлердегі приборлар 
арқылы алыстан ақпараттарды беру әдістерін (радио, спутник) де жатқызады. 
Теңіздердің ластануы мониторингі - теңіздер мен мұхиттардағы судың 
сапасын білу мақсатында ақпараттар алу үшін олардың жағдайын болжау, 
бағалау және бақылау жүйесі. Бұл теңіз су ресурстарын үнемді пайдалануға 
және оларды ластанудан қорғау шараларын жүргізуге қажет. 
Құрылықтағы сулардың ластануы мониторингі - су ресурстарын үнемді 
пайдалану және оларды ластанудан, құрғап кетуден қорғау шараларын 
жүргізу үшін құрылықтағы сулардың жағдайы туралы ақпараттар алу 
мақсатында болжау, бағалау және бақылау жүйесі. Су сапасының 
көрсеткіштеріне - температура, минералдану, рН, түсі, еріген оттегі, дәмі, 
ауыр металдар, мұнай өнімдері, фенолдар, пестицидтер және ең бастысы 
натрий, калий, кальций, магний, хлор, сульфат, карбонат, нитрат иондары 
жатады. 
Ластаушы көздер мониторингі - ластаушы көздер арқылы су обьектілеріне, 
атмосфералық ауаға, топыраққа бөлінген заттардың мөлшерін және ластану 
деңгейін болжау, бағалау және бақылау жүйесі. 
Аймактык мониторинг - антропогендік әсерге ұшыраған үлкен өнеркәсіп 
орындары, қалалар және олардың айналасындағы аймақтар биосферасы 
туралы ақпарат алу үшін бақылау. 
Классификациядағы мониторингтердің деңгейіне сәйкес - халықаралық және 
аймақ аралық басқару деңгейлері ғаламдық деңгейлермен байланыста болуы, 
ал ұлттық - аймақтық деңгеймен байланыста болуы керек. 
Экологиялық мониторинг жүйесінде биологиялық мониторингтің, яғни, 
экожүйенің биотикалық құрамы мониторингі ерекше роль атқарады. 

Биологиялық мониторинг - бұл қоршаған табиғи ортаның жағдайын тірі 
организмдер көмегімен бақылау. Биологиялық мониторингтің негізгі әдісі - 
биоиндикация, антропогендік факторларға байланысты биотадағы кез-келген 
өзгерістерді есепке алып отыру. 

жүктеу/скачать 0,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: