Дәріс №1. Геоэкология:геосфералар мен қоғам интеграциясы жайлы
ғылымдар жүйесі
1.Геоэкология туралы түсінік.
2. Геосфера компоненттерінің сипаты
3. Қазақстанның географиялық орнының экологиялық салдары
1.Геоэкология туралы түсінік.
Грек тілінен бастау алатын үш түбір:
ГЕО/ЭКО/ЛОГ/ия сөзіне бірікті. Сөздің түбірін түсінік білдіретін иероглиеф
ретінде қарастыруға болады. Ортасында гректің «ойкос» яғни үй деген
мағынаны білдіретін түбір сөз орналасқан. Бұл әр түрлі
деңгейдегі тірі
организмдердің мекені болып табылады: экожүйенің, ірі кеңістіктік
биологиялық жүйе ретінде биомалар және Жердің биосферасын құрайтын
тірі жиынтығы туындайтын түрлері, олардың комбинациялары болып
табылады. Бұл жағдайда қарым-қатынас және «үйдің» іші аясында және «үй»
және қоршаған әлем арасында өзара байланыс жатады.
Осыдан
Геоэкологияға негіз болып табылатын: сөзсіз табиғи және әлеуметтік
ғылымдар бағыттарын араласып орналасқан ғаламдық (әлемдік) мәселелері
бойынша нақты қызығушылықпен Жерді жүйе ретінде зерттеу.
Бұл адамзат қоғамының пайда болуынан бастап «үй» болып табылады.
Алайда, соңғы жылдары, әсіресе, соңғы онжылдықта, адамзат, бұл жай ғана
өз үйлерінде өмір сүріп емес, осындай қуатты, табиғи, жалпы дүниежүзілік
күшті
қоғамға айналып, өз іс-әрекеттерімен оның жекелеген құрамдас
бөліктерін жоюға дейін өзгертті. «OIKOS» түбірінде тұрған түсініктер
маңыздылығы және адамзатпен байланысты уақыттың тарихи масштабында
экспоненциалды түрде шкаласы артады. Антропогендік әсер барған сайын
қайтымсыз болып, тіпті апатты күйге ұшырап отыр. «Экология» сөзі,
негізінен, адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынас
кешенін айқындауы
арта түсті. Эрнст Геккель1866 жылдан бастап пайдаланып жүрген бұл сөздің
тағы бір мағынасы, тірі заттар мен қоршаған орта арасындағы өзара
тәуелділікті зерттейтін, биология бөлімі болып табылады.
Геоэкология
немесе ландшафтық экология - экологиялық заңдар мен заңдылықтарды
ландшафтық зона, облыс, провинция сияқты жоғары иерархиялық рангтағы
табиғи және табиғи-антропогендік геожүйелерді зерттеуге пайдалануға
негізделген кешенді ғылыми пән.
Бұл географиялық ғылымның негізгі мақсаты - түрлі
табиғи-
антропопгендік ландшафттрадағы адам өмірінің экологиялық жағдайын
зерттеу.
Геоэкологияның дамуы географиямен бірге экологияның да ғылыми -
практикалық жетістіктері мен мүмкіндіктеріне байланысты. Бұл ғылым
қоғам мен табиғат байланысы проблемасының
жете зерттелуімен тығыз
қатынаста. Оның үлесіне адамның тіршілік ортасының экологиялық
жағдайының кеңістік-уақыттық астарларын танып-білу, соған тиесілі
табиғатты қорғау шараларын жасау тиеді.
Геоэкологияның табиғатты қорғау және
адамды қоршаған ортаның
жоғары сапасын сақтауға бағытталған ғылым ретінде практикалық маңызы
бұл пәннің теориялық және қолданбалы негіздерінің зерттелуін қажет етеді.
Бұл курстың негіздері мына пәндерде беріледі: «Ландшафттану және
аудандауң, «геоэкология және табиғатты қорғау негіздерің, «Қоршаған орта
туралы ілімң, т.б.
