Көмірсу. Құрғақ қалдықтың 10-30% құрайды. Бактерияларда көмірсудың екі категориясы кездеседі 1) моно-немесе дисахар; 2) полисахаридтер. Олар клетка қабығының структурасына кіреді. Гр (+) бактериялардың қабырғасы қалың (50 нм), құрамы көп мөлшердегі гликозидтерден, тейхое қышқылынан (полисахаридтер) тұрады.
Липидтер. Құрғақ қалдықтың 0,2-41% құрайды. Риккетсияда, ашытқыда, микробактерияларда саңырауқұлақтарда 40% липидтер, басқаларында 3-7% артық емес (Радчук бойынша). Бактериядағы липидтер көбінесе ірі биологиялық белсенді молекулалар формасында, кейде бос күйінде тағамдық вакуоль түрінде кездеседі. Бактерияларда липидтердің төмендегідей класын анықтауға болады: 1) бос май қышқылы түрінде; 2)балауыз (воск) түрінде; 3) фосфолипид формасында (қышқылға төзімді бактерияларда 6,5% құрғақ зат). Липидтер өткізгіштікті, беткейлік электр зарядын қамтамасыз етеді. Олар микробтардың токсиндік фракция қатарының құрамына кіреді. Липид молекуласы бактерияның цитоплазмалық мембарансы мен клетка қабырғасын жасақтайды. Липидтер Гр (-) бактерияларда липополисахарид, липополисахарид-протеин түрінде кездеседі.
Липидтер белок синтезіне қатысады.
2. Микроргнаизмдердің ферменттері Ферменттер реакцияның жылдамдығын күшейтетін биологиялық катализаторлар ролін атқарады. Ферменттердің көмегімен метаболизм үрдісі жүреді: асқорту, тыныс алу, бөлу. Бактерияларда ферменттердің 6 түрі бар.
Микробиологиялық тәжірбиеде бактериялардың ферменттік белсенділігін бактерияның дифференциациялау, идентификациялауда, биотехнологияда ферменттер алу үшін пайдаланады. Микроорганизмдердің ферменттік белсенділігі инфекциялық аурулардың патогенді мен клиникалық картинасын анықтайды.
Микроорганизмдердің қоректену типтері
Метаболизм өзара тығыз байланыста, сонымен бірге қарама-қарсы үрдістерді біріктіреді: анаьолизм және катаболизм. Анаболизм процесінде микроорганизмдер қоректі заттарды өз денесінің заттарын биосинтездеуге пайдаланады. Катаболизмде микроорганизмдер қоректік заттардағы энергияны өз тіршілігі үшін пайдаланады. Қоректену дегеніміз- клетка компоненттерінің биосинтезіне қажетті энергия көзін қоршаған ортадан , заттардан алу.
Қоректену түріне байланысты микроорганизмдер екі топқа бөлінеді:
Автотрофтар- өз денесінің органикалық заттарын синтездеу үшін сыртқы ортаның бейорганикалық қосындыларындағы көміртек пен азотты пайдаланатын микроорганизмдер. Оларға нитрофицирленетін бактериялар, (темір) железобактериялар, (күкірт) серобактериялар жатады. Автотрофтардың ішінде миксотрофтар бар, олар органикалық қосындылар қосындылар мен ауаның көмірқышқыл газынан көміртекті сіңіре алады.
Афтотрофтар органикалық заттарды синтездеу үшін энергия алу қасиеттеріне байланысты: фотоавтоторфтарға және хемоавтоторфтарға бөлінеді. Хемоавтотрофтар кейбір минералды қосындылардың тотығуы есебінен энергия алады. Фотоавтотрофтар энергияны күн сәулесінен алады. Олар күн сәулесін фотосинтетикалық пигменттер көмегі арқылы пайдаланады.
Гетеротрофтар қоректенуіне көміртек пен азоттың көзі болатын органикалық қосындыларды пайдаланады. Олар энергияны органикалық заттарды тотықтыру, ашыту арқылы алады. Оларға шірітіу, ашыту, ауру қоздырғыштары жатады. Гетеротрофтар сапрофиттер мен тоғышарлар болып бөлінеді Сапрофиттер өлі органикалық заттардың органогендерін сіңіреді. Олар табиғатта санитар ролін атқарады, жоғары ферменттік белсенділігі бар. Тоғышарлар иесінің организмінің ішінде немесе беткейінде өмір сүріп, соның есебінен қоректенетін микроорганизмдер.
Тоғышарлар екі топқа бөлінеді:
факультативті тоғышарлар-иесінің организмінің клеткаларында және жасанды ортада ұзақ уақыт өмір сүріп, көбейе алады (пастарелла, сальмонелле т.б.)
абсалютті немесе облигатты тоғышарлар тек тірі клеткаларда ғана өмір сүре алады (вирустар, риккетсиялар).