Дәріс Эконометрика пәніне кіріспе. Жоспар

1. 
   Эконометрика анықтамасы.
   
2. 
   Эконометриканың даму тарихы.
   
3. 
   Эконометрикалық әдістердің ерекшеліктері.
   
4. 
   Эконометрикалық эксперимент әдістері.
   

Эконометрика – экономикалық қатынастарға сандық өлшем беретін мақсатта тез дамып келе жатқан ғылым саласы.

«Эконометрика» терминін алғаш рет бухгалтер П.Цьемп (Австро – Венгрия, 1910 жылы)енгізді. . «Эконометрика» сөзі «экономика» және «метрика» деген 2 сөзден құралған. Грек тілінен аударғанда “метрон”-кеңістіктегі екі нүктенің ара қашықтығын анықтау ережесі. “метрия”- өлшеу.

Пәннің зерттеу аумағы өте үлкен. Эконометрика шынайы экономикалық құбылыстардың математикалық модельдері шынайы статистикалық мәліметтер негізінде құралатынын, талданатынын жүзеге асатынын зерттейтін ғылым.

Эконометриканың пайда болуы экономиканы оқытудың пәнаралық тәсілімен байланысты. Бұл ғылым үш білім салаларының қиылысуынан пайда болады. Олар: экономикалық теория, математикалық экономика және математикалық статистика.

Эконометриканың зерттейтін заты - экономикалық құбылыстар. Бірақ экономикалық теориядан айырмашылығы эконометрика бұл құбылыстардың сапалық аспектілерінен гөрі сандық аспектілеріне сүйенеді. Мысалы, экономикалық теория тауардың бағасының өсуімен тауарға сұраныс азаятындығын тұжырымдайды. Бірақ осы кемудің қалай тез қандай заңдар бойынша жүретіні практикалық тұрғыдан зерттелмейді. Эконометрика бұл сұрақтарға әрбір жағдайда жауап береді. Экономикалық процестерді оқу эконометрикада математикалық модельдер арқылы жүзеге асады. Бұдан оның математикалық экономикамен туыс екенін көреміз. Экономикалық статистиканың негізгі міндеттерінің бірі экономикалық мәліметтерді жинау, өңдеу және көрнекті түрде көрсету (кесте, диаграмма, график).

Эконометрикалық зерттеулердің қуатты құралы болып, математикалық статистика болып табылады. Эконометрикалық көрсеткіштердің көбі кездейсоқ шамалар болады. Эконометрикалық көрсеткіштердің арасында қатаң функциялардың сипаты болмайды. Оның орнына кездейсоқ ауытқулар болады. Осыған байланысты математикалық статистика пәнінің әдістерін эконометрикада қолдану өте маңызды болып табылады. Компьютер жүйелерінің және арнайы қолданатын программалардың даму, талдау әдістерін жетілдіру.

Сонымен, эконометрика – экономикалық құбылыстар мен процестердің өзара байланысына сандық өрнек беретін ғылым.

Эконометрика ғылыми пән ретінде XX ғасырдың ІІ жартысынан бастап дамыды. Эконометрика ғылымының дамуына үлес қосқан экономика бойынша Нобель сыйлығының иегерлері Р.Фриш, Я.Тинберг (1969), Т.Хаавельмо (1989), Д.Хикман, Д.Майфадден (2010).

1930 жылы 29 желтоқсанда И. Фишердің, Р.фрриштің, .Тинбергеннің, Й.Шумпетердің, О.Андерсонның және басқада ғалымдардың идеясымен ғылым дамуының Американдық ассоциациясы отырысында эконометрикалық қоғам құрылып, онда норвеж ғалымы Р.Фриш жаңа ғылымға «эконометрика» деп ат берді. Ал 1933 жылы Р.Фриш жетекшілігімен алғаш рет «Эконометрика» журналы шықты. Ал 1941 жылы Я.Тинбергеннің авторлығымен эконометрикадан алғашқы оқулық пайда болды.

Эконометриканың классикалық курсында таңдама мәліметтерінің 2 типі қарастырылады.

1. Кеңістіктік мәлімет. Экономикалық кеңістік таңдама деп берілген уақыт сәтінде алынған экономика айналымының көрсеткіштер жиынтығын айтады. Кеңістікті таңдама кезінде барлық бақылаулар өзгермеген жағдайда алынады. Мыс; әртүрлі фирмалар (өндіріс көлемі, жұмысшылар саны т.б.) бойынша мәліметтер жиынтығы, қандайда бір тауарды тұтынушының тұтыну бағасы.

2. Уақытша мәліметтер бір обьектіні әртүрлі уақыт аралығында сипаттайтын мәліметер жиынтығы. Мыс: орташа еңбекақы туралы кварталаралық мәлімет немесе доллардың күнделікті курсы. Уақытша мәліметтердің ерекшелігі олар уақыт бойынша реттелген.

Эконометрикалық зерттеулерде қолданылатын модельдердің 3 негізгі класын бөлуге болады:

1. уақытша қатарлар моделі.

2. бір теңдеулі регрессиялық модель.

3. бірқалыпты теңдеулер жүйесі.

Уақытша қатарлар моделі- уақытқа тәуелді 3 түрге бөлінеді:

1. тренд

2. маусымдық

3. тренд және маусымдық

Айнымалыға тәуелді 3 түрге бөлінеді:

1. үлестіру лагы

2. авторегрессия

3. күтім

Бір теңдеулі регрессиялық модельге мынадай теңдеу жатады:

Бірқалыпты теңдеулер жүйесі эндогенді және экзогенді айнымалылардан құралатын эконометрикалық объектілерді толық зерттейді. Бұл жүйенің классикалық мысалы ретінде ұсыныс және сұраныс модельдерін алуға болады.

Кез келген типтегі эконометрикалық модельдерге қатысатын айнымалылар төмендегідей бөлінеді:

1. экзогенді (тәуелсіз-x)

2. эндогенді (тәуелді-y)

3. алдын ала анықталған айнымалы.

1. 
   Қойылым (постановочный)
   

2. 
   Априорлық
   

3. 
   Параметрлеу.
   

мақсаты - эконометрикалық модельдегі f(x) функция түрін таңдау.

4. 
   Ақпараттық. Қажетті статистикалық ақпараттар жинақталады.
   
5. 
   Модельді идентификациялау
   

6. 
   Модельдің верификациясы