Дәріс мақсаты: Дефектолгия пәні туралы жалпы түсініктеме беру
Мүмкiндiгi шектеулi балалар психологuясы
жүктеу/скачать 26,81 Kb.
|
1 лекция (1)
| Мүмкiндiгi шектеулi балалар психологuясы.
Соңғы мәлiметтерге қарағанда, 6iздiң елiмiздің мың мүгедек 6алалар 6ар екен. Педагоггар мен дефектологгардың пiкiрiнше, 6iздiң елiмiзде мұндай балалармен жұмыс жургiзетiн жаңа, нәтижелi 6ағдарламалар мен әдiртемелер жоқтың қасы. Демек, мүмкiндiгi шектеулi 6алалар от6асының әлеуметтiк - педагогикалық про6лемаларын зерттеп 6iлу және оларды шешуге әлемдiк тәжiри6еге сүйене отырып, отандық төл мамандарды тарту – 6үriнri күн тәртi6iндегi ең өзектi мәселе. Мүмкiншiлiктерi шектеулi адамдардың әлеуметтiк 6айланыс, қарым қатынас құқықтары халықаралық заңдылықтармен 6екiтiлген. Балалар 6iрiншi кезекте қамқорлық пен көмекке ие болуы тиiс. Балалар құқыгы Декларациясында 6ылай дейдi "Барлық 6алалар нәсiлiне, aқ - қаралығына, жынысына, тiлiне, дiнiне, саяси және 6aсқa да түсінігінe, туған жерi мен жағдайына қapaмaстaн, төмендегi аты аталған мүмкiншiлiктердің 6әpiнe құқылы: Ерекше қамқорлықпен қорғауға, сондай – aқ жақсы тамақ iшуге, 6аспана және медициналық қызметпен қамтамасыз етiлуге, тәр6иелеуге, рухани және физикалық жағынан дамуға, денсаулығы әлсiз болса, емделуге, сырттан шектеу болса ерекше қамқорлоақта, ата - анасының және де басқa адамдардың сүйiспеншiлiгi мен түсіністігіне, егер ағайын - туыстары жәрдемдесе алмаса, онда үкіметтің; қарамағында қамқорлықта болуға құқылы. Жыл санап мүмкiншiлiгi шектеулi балаларға деген қоғамның көзқарасы өзгерiп келедi. Бұрынғыдай оларды бақытсыз адам ретiнде қарамай, қоғамның 6елсендi мүшесi және өз тағдырына батыл ceніммен қарайтын адам ретiнде қа6ылдауда. Осы орайда әлеуметтiк Iқызметкерлердiң мiндетi қоғамдағы мүмкiндiгi шектеулi 6алалардың жанайқайын, яғни ауруының се6еп - салдарын анықтап, оның 6ала ағзасының дамуына қандай бөгеттер жасап отырғандығын анықтау, мүмкiндiгi шектеулi 6алалармен олардың от6асындағы қарым - қатынасын дамытып, денi сау 6алалармен аралас құралас өcyiнe жағдай туғызу, қоғам мен жеке адамдардың түсінігінеe жарымжан 6алаларға әркез жәрдем беруге әзiрлiгiн қамтамасыз етуге үйрету. Есту қабiлетi бұзылған 6аланың өмipгe келуi шын мәнiнде отбасында психологиялық өзгерiстерге алып келедi. Мүмкiндiгi шектеулi 6аланың тәр6иесi - дефектологияның негiзгi ұғымдарының бipi. Бұл процестiң мақсаты мен міндеті - жалпы педагогикалық принциптермен анықталған, яғни, оларды қоғамдық пайдалы өмipre бейiмдеу, азаматтық қасиеттерiн қалыптастыру, бұлардың бәpi дефектiге сәйкес деңгейде, соған тән әдiстемелермен жеткiзiлуi тиiс. Тәр6иенiң бұл түpi тек қaнa педагоггар ға ғана емес, арнайы мамандардың көмегімен жүзеге асқаны орынды. Және бұл қарым-қатынас қалыпты жағдайда өзара түсіністік, 6ip-6iрiне көмек беру жағдайында өйткені дұрыс. Жас ерекшелiктерiн ескере отырып, шешiм қа6ылдай алуға, өзiн-өзi қамтамасыз етуге, ең6екке, тәртiп мәдениетiне, ұжымда еңбек ете алатындай деңгейге бейiмдеу қажет. Мұндай балалардың тәрбиесi өзара жаксы, түсініктi қажет етедi және оларды оптимистiк рухта, өз-өзiне сенiмдi тәрбиелеудiң; мәнi зор. Әлем ғалымдары мүмкiндiгi шектеулi балалардың отбасында тәрбиеленуiнiң маңызы зор екендiгiн байқады. Отбасы мен бiлiм ордасының бiрiн-бiрi толықтырып, тәрбиелеуi олардың қоғамдық пайдалы қызметке тез бейiмделуiн және мамандық таңдауга септiгiн тигiзетiнiн байқады. Оның үстінe мұндай жарымжан баладардың құқығы халықаралық заңдылықтармен қоргалған. Мүмкiндiгi шектеулi балалардың тәрбиесi бiр-бiрiне қарама-қарсы eкi ғылымнан тұpaды. Олардың бiр түpi - шеттетiлгендер, яғни ата-анасы баланы жан - жақты материалдық жағынан толық қамтамасыз етедi. Ал, оның iшкi әлемiне үңiлiп, рухани Iқажеттiлiктерiне терең бойлай бермейдi. Тiптi кейде баланы жазалайды. Мұндай отбасындағы балалар iштей күйзелiске түседi.Ата-аналарының сүйiспеншiлiгiне махаббатына қақымыз жоқ деп ойлайды. Олардың көңiл - күйi түсiп, сенiмсiздiк пайда болады. Осыдан келiп балалардың тiл дамуында, тәрбиесiнде депрессияға тән көpiнicтep пайда болады. Психологиялық шеттету баланың интелектуалдылығына кepi әсерін тигiзедi, бiлiм деңгейiн тежейдi. Екiншi бiр жағдай - баланы шектен тыс қамқорлыққа алу. Ата-аналар бала алдындағы «кінәсін» сезiнiп, оны тым бос ұстап еркелетедi. Кез -келген өтiнiшiн орындауға тырысады. Мұндай атаосферада өскен бала бұйығы келедi. өз-өзiне сенiмсiз, әлжуаз болып өседi. Мұндай балалар әлеуметтiк даму жағынан түрлi қиындықтарға тап болады. Баланың өсiп-өнуiне отбасындағы қалыпты жағдайдың әcepi мол. Сондай-ақ, олардың достарымен араласуының пайдасы да шаш- етектен. Ата-аналар тағдырдың осынау бақытсыз сыйына қарап, құp қол жайып отырып алмауы керек. Қандай жағдайда да мүгедек балаға қол ұшын беруге дайын болулары қажет. Отандық және әлемдiк тәжiрибе керсеткенiндей мүгедек балалардың тәрбиесi ата-аналар мен мамандардың бiрлесе байланыста болып тәрбиелеуi баланың жетiліп дамуына ықлалды келедi. Отбасы баланың қалыптасуына, алғашкы қадам жасауына жәрдемдесуi тиiс. Оның ер жетуiне жан-жақты ьщпал ететін әлеуметтiк топ мүмкiндiгi шектеулi баланың өсiп - өнуінe, жетiле дамуына отбасы мүшелерiне тiкелей байланысты. Сондықтан, мүмкiндiгi шектеулi бала дүниеге келген жағдайда оның тәрбиесiне отбасының әрбiр мүшесi жауапты. Өйткенi мұндай балалар отбасына күтпеген проблемаларды өзiмен бiрге ала келедi. Алғаш рет ата-ана қорқынышты диагнозды естiгенде оларды үрей билейдi. Одан кейiн өздерiн кінәлi санау басталады. Ауру бала отбасындағы әрбiр ұрыс-жанжалды ауыр қабылдап iштей күйзелiске түседi. Баланың өз қатарластарынан кейiн қалуы. Шектен тыс қамқорлық, оған аяушылықпен қapay әлеуметтік жағынан бейiмделуiне кедергi туғызып, ол көп жағдайда патологиялық дерттердiң бастауына жол ашады. Балалардың ақыл - ой дамуындағы жеңiл ауытқулар «психикалық дамудың тоқтап қалуы» деп аталатын терминмен сипатталады. Бұл жағдайдың негiзгi себебi бала миының әлсiз түрдегi органикалық зақымдануы немесе iштен туа бiткен, туылу кезiцде және өмірінің; бастапқы кезеңдерiнде болған жағдайлар болып табылады. Сонымен қaтap, дамудың тоқтап қалуы жоғары жүйке жүйесiнiң ауруларымен, созылмалы соматикалық жағдайлармен, бас мидың жарақаттануымен, эндокрицдiк жүйенiң бұзылуымен байланысты болуы ықтимал. Дамудың тоқтап қалуының негiзгi ерекшелiгi баланың психикалық әpeкетінің қалыптасуының бірқалыпты болмауы. Бұл балаларға тән ерекшелiк - зейiнi мен жұмыс қабiлеттiлiгiнiң төмен болуы. Кейбiр балаларда iс-әрекеттiң басында зейiндерi жоғары күштi болады да, ал кейiн төмендей бастайды. Ұзақ мерзiмдi, қысқа мерзiмдi есте сақтаудың төмендеуi, есте сақтау берiктiлiгiнiң жетiлмеуi, интелектуалдық белсендiлiктiң төмендеуi - осы категориядағы балаларға тән ерекшелiк. Ойлау әpeкeтінe келетiн болсақ, көpнeкi - амалды ойлаудың кемістігі аз мөлшерде көрінісc бередi. Көпшiлiк жағдайда нақтылы бейнелi ойлау бұзылады, яғни бейне, образдың жеткiлiксiз түрде болуы. Қарапайым есептер көрнекі материалдарға негiзделсе де, бiрақ баланың өмiрлiк тәжiрибесiне қатыссыз болса, оларда қиындық туғызады. Балалардың белсендi сөздiгi айтарлықтай тартылған, түсінігі толық, дәл емес. Танымдық белсендiлігі жеткiлiксiз, ол баланың тез шаршауымен, тежелгiштiгiмен сипатталады. Бұл балалар есептiң шартын, диктанттық түрде айтылган сөйлемдердi есiнде сақтай алмайды, зейiндерiн тапсырмаға бағыттай алмайды, мектеп тәртiбiне бағына алмайды. Мұндай балалар ерекше көңiл бөлудi, түзетiп оқытуды, емдеу мекемелерiн талап етедi. Психикалык дамудың тоқтап қалуы түрлi дәрежеде болуы мүмкін. Жеңiл түрде көрініс берген жағдайда бұл балаларға көмекті жалпы бiлiм беретiн мектепте ұйымдастыруға болады, ауыр жағдайларда балаларды арнайы мектептерде оқыткан жөн. Бұл балаларға белсендi жағдайдан баяулыққа, жұмыскерлiк көңiл-күйден жұмыссыздың жағдайына жиi өтiп тұру тән. Бұл баланың жүйкелiк - психикалық жағдайымен байланысты. Сонымен бiрге кейбiр сыртқы жағдайлар баланы бiр қалыптан шығарып, күйгелектiлiкке, уацымшылдыққа алып келедi. Мұндай балалар өз жұыстарьның нәтижесiне көп көңiл бөледi: мұғалiмнен өзiнiң дұрыстығын талап етедi, жақсы бағаны ұнaтaды, бiрақ жолы болмаушылыққа қатты күйiнедi. Балалар қандай да болсын тапсырманы орындауда ересектердiң көмегін нәтижелi түрде қолданады. Оқу әрекетін қалыптастырудағы түзету жұмысы сабақ уакытында қалаған оқу пәнi кезiнде жүзеге асырылады, әcipece еңбек сабағында баланың көптеген қасиеттерiн (батылсыздық, енжарлық, баяулық, т.б.) дамытуға болады. Баланы айналадағы ересектермен. құрдастарымен араласуға, өзiне-өзi қызмет етуге үйрете бiлу қажет. Баланы қоршаған ортамен таныстыра отырып, оны саяхаттарға серуендерге шығару қажет. Мұның барлығы оның дүниетанымын кеңейтедi, сөздiк қорын дамытады. Дамуында кемшiлiгi бар балаларға көп кеөңл бөлу керек. Себебi, олар басқа балаларға қарағанда, қоршаған ората мен араласпайды. Дамуында кемшiлiгi бар баланы сабаққа үлгермейдi деп шетгету улкен қателiк, қайта оны ортағa араластыру, үйрету мiндетiмiз болмақ. Әдебиеттер тізімі: 1,3,4,5. жүктеу/скачать 26,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|