Дәрістік кешен пән: жкп 05 Анатомия және физиология Мамандығы
жүктеу/скачать 434,65 Kb.
|
дәрістік кешен ФАП-1
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі әдебиеттер.
- Қосымша әдебиеттер.
- 18Тақырып.
- Дәріс жоспары Зат алмасуы. Организмдегі энергияның алмасуы. Май және липид алмасуы Дәріс тезистері.
| Үлестірмелі материалдар.кестелер,ағза муляждары, тесттер, кеспе қағаздар
Бақылау сұрақтары (кері байланыс). Ас қорытудың маңызы,қызметін айтып кетіңіз Астың ауыз қуысында қорытылуы сатылары Астың қарыннан он екі елі ішекке өтуі және корытылуы Негізгі әдебиеттер. 1.Сәтбаева Х.Қ., Өтепбергенов А.А., Нілдібаева Ж.Б. Адам физиологиясы. (Оқулық). - Алматы. Издательство «Дәуір», 2005. - 663 б. 2.Қалыпты физиологиядан тәжірибелік сабақтарға жетекшілік нұсқаулар./ Сайдахметова А.С., Рахыжанова С.О. Семей, 2006 г. - 174 б. 3.Қанқожа М.Қ. Қозғыш ұлпалар физиологиясы. - Алматы, 2004 ж. - 78 б. Қосымша әдебиеттер. 1.Организмнің шартты-рефлекторлық әрекеті және оның нейрофизиология-лық тегершіктері. Жоғарғы жүйке іс-әрекетінің типтері. Ибраева С.С., Астана, 2006. - 52 б. №18Тақырып.Зат алмасу.Ақуыздар,майлар,көмірсулар.Реттелуі Мақсаты. Зат алмасу организмге енген қоректік заттарды жасушалар құрамдарын синтездеуге пайдалану мен энергия өндіруге, сонымен қатар сыртқы ортаға қалдық өнімдерді шығару үдерістерінің жиынтығын студенттерге түсіндіру Дәріс жоспары Зат алмасуы. Организмдегі энергияның алмасуы. Май және липид алмасуы Дәріс тезистері. Метаболизм гректің "metabole" сөзінен алынған, "өзгеру", "алмасу" деген ұғымды білдіреді. Қоршаған орта мен тірі организмдер арасында үнемі заттар мен энергия алмасу процесі жүреді. Зат алмасу кезінде тірі организмдер өздеріне қажетті қоректік заттарды сіңіріп, тіршілік әрекетінен пайда болған ыдырау өнімдерін сыртқа шығарады. Өлі табиғатта да зат алмасу болады. Өлі табиғаттағы зат алмасу кезінде заттар бір орыннан екінші орынға тасымалданады немесе бір күйден екінші күйге ауысады. Мысалы, топырақтың шайылып тасымалдануы, судың буға не мұзға айналуы, т.б. Тірі организмдерде жүретін зат алмасудың сапалық жағынан өлі табиғатта болатын зат алмасудан үлкен айырмашылығы болады. Тірі организмдер қоршаған ортадан түрлі заттарды қабылдап, өзінің тіршілігіне кажетті заттарға айналдырады және сол арқылы тіршілігін сақтайды. Бұл процесс анаболизм (пластикалық алмасу немесе ассимиляция) деп аталады. Ол грекше "anabole" — "өрлеу" деген ұғымды білдіреді. Зат алмасудың екінші кезеңі — катаболизм (энергетикалық алмасу немесе диссимиляция) деп аталады. Ол грекше "Katabole" — ыдырау (бұзылу) деген ұғымды білдіреді. Катаболизм процесінде организмдер денесіндегі күрделі органикалық қосылыстар карапайым заттарға ыдырайды да, сол организмнің тіршілігіне қажетті энергия бөлінеді. Заттар мен энергия алмасу аркылы тірі организмдердің ішкі ортасының құрамына кіретін заттар мөлшерінің өзара тұрақтылығы камтамасыз етіледі. Зат алмасу.Өмірдің басты көрссткіші зат алмасу болып есептелінеді. Зат алмасу ішкі физиологиялық және айналаны қоршаған сыртқы орта факторымен байланысты жүреді. Зат алмасу екі үрдіске байланысты. Біріншісі — ассимиляция (анаболизм), ал екіншісі — диссимиляция (катаболизм). Ассимиляция (анаболизм) – жұмсалған ткандардың құрылымын қалпына келтіріп және әр түрлі тағамдармен бірге келген химиялық заттардан тірі заттарды синтездеп шығару үрдісі. Диссимиляция (катаболизм) – ассимиляцяның қарама-қарсы келетін үрдіс. Ол тірі құрылымдардың ыдырауын қамтамасыз етіп түрады. Әсіресе органикалық заттардың өзінің құралған құрамына дененің ажырап энергия бөліп шығаруы. Адам өзінің барлық өмірідде асқорыту органдары арқылы 2,5 тонна белоктарды, майларды, 10 т. Көмірсулар және 25 т суды сіңіреді. Олар қанға келіп қосылып отырады. Ас адамның арқауы – дейді қазақ Адамдарға күш-қуат береді. Тағамдардың құрамыңда орасан көп күн сәулесі жиналады. Ұлы ғалым К.А.Тимирязевтің сөзімен айтқаңдаконсервленеді. Ол туралы ұлы К.А.Тимирязев кезінде жазған болатын. Тағамдардағы байланысқан химиялық энергия зат алмасудың негізгі құрамды бөлігі. Сонымен бірге тағамдарда бірнеше қосылыстар болады. Олар: белоктар, майлар, көмір сулар, витаминдер, су және минерагщы қосылыстар. Осылардың барлығы жасушаның құрылысын құрауға қажетті заттар. Тіршілік тірегі белоктар, майлар, көмірсулар ыдырағанда ондағы жиналган химиялық энергия бөлініп шығады. Ол энергия ағзаларға өте қажет. Олардың өсіп-жетуіне, түрлі үрдістердің өтуіне жұмсалынады. Биологиялық бағалы тағамдар дегеніміз осылар. Тірі организмдегі қуат алмасуы.Денедегі зат алмасу процесі қуат алмасуымен тығыз байланысты. Зат алмасу барысында қоректік заттардағы потенциалдық энергия босанып, ол механикалық, жылу, электр, сәуле энергияларына айналады да, ең соңыңда организмнен жылу түрінде бөлінеді. Демек, организмге энергия қоректік заттар құрамында келеді де, ол тіршілік әрекеттерін атқаруға, түрлі өнімдер өндіруге жұмсалады. Өлі табиғаттағы энергия алмасуынан жасушаларда жүретін процестер үш түрлі принциппен ерекшеленеді: 1) қоректік заттардың химиялық энергиясы жылу энергиясына айналмайақ бірден әртүрлі жұмыстар атқаруға пайдаланыла береді және энергияның басқа түріне ауыса алады. Демек, тірі организм хемодинамикалық принциппен жұмыс істеп, энергия көзін тиімді пайдаланады. 2) тіріорганизмде энергия мысқалданыпбөлінеді. БұлорганизмдіЭнергиялықдумпуденсақтап, қуаттытолықпайдалануғамүмкіндікбереді. 3) көмірсулар, белоктар, майлар ыдырағанкездебөлінгенэнергияныңартықмөлшеріэнергияныңбиологиялық аккумуляторы – мол қуаттызаттардың (макроэрттердің) құрамынаенуарқылыорганизмдежинақталып, қордасақталады. Жасушаларда энергия үшкарбонқышқылыайналымынақатысатынмаңыздыметаболиттердіңтүзіліп, тотығуыкезіндебосанып, жинақталады. Бұл процесс үстіндесутегімолекуласыбөлініп, көмірқышқылгазытүзіледі. Босанғансутегімолекуласыдегидрогеназаларкоферменттерінің (НАД, НАДФ, ФАД) көметіментотығутізбетіненемесетыныстықтізбеккеқосылады. Бұлтізбектесутегіэлектрондарыбіртіндепжоғарыэнергетикалықтізбектентөменгі энергетика-лықтізбеккеөтеді де, еңсоңғыакцепторға – оттегінеберіледі, басқашаайтқандаолтотығады. Бұл процесс барысындабөлінгенэнергияныңаздаубөлігі (30-40%) жылутүріндеболінеді де, қалғанбөлігі (60-70%) АТФ-тыңмакроэргиялықбайланыстарындажинақталады. АТФ-тыңосылайтыныстыктізбектегісутегініңтотығуэнергиясыныңесебінентүзілужолынтотықпалыфосфорланудепатайды. Сонымен, энергия өзгерістерініңнегізіндеқоректікзаттарданэлектрондарбосаныпшығуысалдарынанолардағықуаттыңорганизмдегіхимиялықреакциялардыжаңдандыратынқасиеттеріжатады. Организмдегіэнергаяалмасуын энергия тендестігінанықтауарқылызерттейді. Олүшін организм қабылдағанжәнебөлген энергия мөлшерінсалыстырады. Организмніңқорекпенқабылдағанэнергиясыныңмөлшерін брутто (жалпы) энергия депатайды. Брутто энергия мен организмніңзәрмен, нәжіспен, түрлігаздарменбөлгенжәнеқабылданғанқорек пен ішкен суды жылытуғашығындағанэнергиясыныңайырмасын нетто-энергия дейді. Демек, нетто-энергия организмніңтіршілікәрекетіүшінжұмсалатын энергия. Брутто-энергия мен нәжісэнергиясыныңайырмасынқорытуэнергиясыдейді. Ал, қорытуэнергиясы мен зәрменбөлінген энергия айырмасыналмасуэнергиясыдепатайды. Алмасуэнергиясыорганизмніңтіршілікәрекеті мен өнімөндіруге (жұмысатқаруға) жұмсалатын энергия. Организм қабылдағанжалпыэнергиянықоректікзаттардыңқуаттыққұндылығынасүйенеотырыпанықтайды. Ал, қоректікзаттардыңқуаттыққұндылығынанықтауүшінарнаулыаспап-калоримет-риялыққұты (бомба) қолданылады. Бомбаныңішіне 1 г зерттелетінзатсалынады да, оны таза оттегіментолтырып, электртогынқосып, жағады. Зерттелетінзатбөлгенжылумелшері Джоуль бірлігіменөлшенеді. Калориметриялықбомбадажанғанда 1 г көмірсу 17,6 кДж (4,1 ккал), 1 г белок – 24,3 кДж (5,7 ккал), 1 г май – 38,9 қДж (9,3 ккал) энергаябөледі. Организмде белок толықтотықпайды белок құрамынанбөлінген амин тобынантүзілгеннесепнөрөзіменбіргебіршамаэнергияныұстапқалады. Осыменбайланыстыбелоктарорга-низмде 17,6 кДж (4,1 ккал) ғана энергия бөледі. Рацион құрамыңдағыкөмірсулар, белоктаржәне майлар мөлшерінанықтағаннансоң, организм қабылдаған энергия мөлшерінесептепшығаруғаболады, Калориметриялық бомба көмегімензәрдің, нәжістіңкұрамындағыэнергияныесептепшығаруғаболады. Газдардыңкалориялықкоэффициентіорганизмдетотыққанорга-никалықзаттардыңтабиғатынабайланыстыөзгеріпотырады. Мысалы, белок тотыққанда организм сіңіргеноттегінің, әрлитріне 4,8 ккал энергия, май тотыққанда – 4,7 ккал, ал көмірсулартотыққанда -5,05 ккал энергия бөлінеді. Демек, организм шығындағанэнергияныанықтауүшінденедетотыққанзапъщтабиғатынбілукерек. Ал, оны тыныскоэффициенгі (ТК) арқылыанықтайды. жүктеу/скачать 434,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|