Мутациялардың түзілу процесін мутагенез деп атайды.
Мутацияларды тудыратын факторларды мутагенді факторлар деп атайды.
Мутагендік факторлар
Физикалық Химиялық Биологиялық
мутагендік мутагендік мутагендік
факторлар факторлар факторлар
Мутагендер
физикалық
химиялық
Биологиялық
Радиоактивті сәулелер, ультракүлгін сәулелер,лазер сәулелер,жоғары немесе төмен температура.
Колхицин, этиленимин, никотин қышқылы
Өте жоғары концентрациядағы кейбір гербицидтер мен пестицидтер де мутация тудырады.
Геномда мутация тудыратын вирустар мен қарапайымдар
Жасушадағы зат алмасу процесі кезінде түзілетін ыдырау өнімдері мен ағзаға тағам арқылы келіп түсетін заттар да мутагендік қасиет болады.
Мутациялардың жіктелуі
Пайда болу себептеріне
байланысты
Спонтандық немесе табиғи мутациялар – адамның қатысуынсыз табиғи мутагендік факторлардың әсерінен дамиды;
Индукциялық немесе жасанды мутациялар – белгілі мутагендік факторларды бағыталған әсерінен дамиды (адамның қатысуымен).
Мутациялардың жіктелуі
Пайда болу орнына байланысты
Сомалық мутациялар – сома (дене) жасушаларында пайда болатын мутациялар, сол дараның ағзасының бір бөлігінде көрініс береді, бұл белгілер келесі ұрпаққа тек вегатативті көбеюмен беріледі.
Генеративті мутациялар - жыныс жасушаларының пайда болатын мутациялар, келесі ұрпақтарында жарыққа шығады, олар жыныстық көбею арқылы ұрпақтан ұрпаққа беріледі.
Генеративті мутациялар ядролық және ядродан тыс( не митохондриялық) болып бөлінеді.