Дина5вд б. Б., Сапина с. М. Академиялық сауаттылықТЫҢ теориялық ЖӘне практикалық негіздері оқУ ҚҰралы



бет18/177
Дата08.02.2022
өлшемі2,16 Mb.
#118487
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   177
Байланысты:
Академиялық-сауаттылықтың-теориялық-және-практикалық-негіздері-оқу-құралы-Динаева.Б.Б-Сапина-С.М

Зерттеудің практикалық мәні автордың ұсынған практикалық

ұсынымдарын қолдануға мүмкіндік беретін нұсқаулық ретінде беріледі.


Практикалық тапсырма.



  • Төмендегі мақала тақырыбының өзектілігін анықтаңыз.

«ТҮРКІСТАН УӘЛАЯТЫ ГАЗЕТІНДЕГІ»


БАҒАЛАУЫШТЫҚ ЛЕКСИКА

Газеттің әсер ету қызметі бағалауыштық категориясымен тығыз байланысты. Бағалауыштық - логикалық, философиялық ұғым.


Адам айналадағы өмірді тіл арқылы таниды, тілдің көмегімен бейнелейді, ой ойлайды. Адамның әлем туралы пайымдаулары дескриптивті немесе аксиологиялық тұрғыдан тұжырымдалады. Басқаша айтсақ, адам өзін қоршаған құбылыстарды тек сипаттайды және хабарлайды немесе бұл құбылыстарға баға береді. Баға объективті және субъективті тұрғыдан беріледі. Объективті баға - әрбір қоғамдағы моральдық-этикалық ұстанымдарға сәйкес, қоғам дұрыс деп қабылдаған немесе жалпы адамзаттық нормалар тұрғысынан берілетін баға. Ал субъективті баға дегеніміз - әлемге деген оң немесе теріс бағаланған өзінің жеке көзқарасы арқылы ақпарат қабылдаушыға белгілі дәрежеде әсер етуге қол жеткізу. Мысалы, оң және теріс бағалауышты екі қатарды алайық: әдемі, көркем, сұлу, періштедей, хор қызындай және ақылсыз,




ақымақ мисыз, тауықтың миындай миы жоқ есектің миын жеген. Бұл

сөздердегі әлдебір адамға берілген мінездемеде үдемелі экспрессия анық көрініп тұр. Алғашқы (әдемі, көркем, сұлу, ақылсыз, ақымақ) сөздерден бұл сөздерді айтып отырған адамның объективтілігі туралы әсер туады, яғни автор тек хабарлап отырған сияқты, ал періштедей, хор қызындай, мисыз, тауықтың миындай миы жоқ, есектің миын жеген сөздері автордың жақсы көруін және/немесе жек көруін бейнелі түрде беріп, оның сөйлесім (говорение) сәтіндегі эмоционалдық жағдайын көрсетіп тұр.


Бағалауыштық орыс тіл білімінде жан-жақты зерттеліп келеді (А.А.Ивин, Е.М.Вольф, Н.Д.Арутюнова, В.Н.Телия, Ю.Д.Апресян т.б.). Газет тіліндегі бағалауыштық лексика терминін қазақ тіл білімінде Н.Уәлиев, А.Алдашева, Б.Момынова, Г.Смағұлова, О.Бүркітов, Ф.Жақсыбаевалар өз еңбектерінде қолданған.

Тілдік құралдағы бағалауыштық компонент адам ойымен, санасымен тығыз байланысты. Кез келген бағада объектілі- субъектілі қатынас



24


болады. Бұл қатынас бағаның құрылымымен анықталады. Субъект бағалауыштық бірлік (единица) арқылы объектіге белгілі бір жағынан баға береді. Е.М.Вольфбағаны модальды құрылым ретіндетанып.ашықнемесе жасырын түрде келетін баға субьектісін (жеке тұлға немесе социум), баға обьектісін (адам, зат немесе оқиға), бағалау элементін және бағалау шегін оны құрайтын элементтер ретінде көрсетеді [1,8]. А.А.Ивиннің айтуы бойынша, бағаның компоненттері - субьект, пән (предмет), характер, негіз (основание) [2, 21].

Қазақ газеттері лексикасын зерттеуші Б.Момынова бағалауыштық лексика туралы, оның әлеуметтілігі мен бағалауыштық лексика элементтерінің жүйесі туралы айта келіп, бағалаушы субьектінің үш түрлі қызметін көрсетеді:





  • бағалап отырған затты, процесті, құбылысты танып білу арқылы іске асатын танымдық функция;




  • өз тарапынан баға беру функциясы;

  • прагматикалық әрекетпен байланысты эмотивті-квалификативті функциясы [3,133].

Ғалым сөздердің баға берудегі мүмкіндіктеріне қарай мағынаның аясында оң және/немесе теріс бағалауыштық қасиеті бар сөздерді актуалды бағалауыш сөздер, ал белгілі контексте жүйелі түрде қолданыла келе бағалауыштық сипат алатын сөздерді әлеуетті (потенциалды) бағалауыш сөздер деп атайды [2,134].


Ф.Жақсыбаева өзінің «Газет мәтінінің прагматикалық функциясы (Қазақ тілінде шығатын газет материалдары бойынша)» атты кандидаттық диссертациясында бағалауыштық лексиканы газет мәтінінде прагматикалық қызмет атқаратын макрокомпоненттердің бірі ретінде көрсетеді. Баға беруде прагматиканың маңызы зор. Газет тілінде қолданылатын бағалауыштық лексика әлеуметті, яғни қоғамдағы құндылықтар шкаласының өзгеруіне байланысты баға да өзгермелі сипатқа ие.


Бағалауыштық - қазақ тіл білімінде әлі де жан-жақты, терең зерттеуді күтіп тұрған күрделі категория. Біз өз жұмысымызда бағалауыштықтілдік қолданыстарды құрамына ашық (эксплицитті) немесе жасырын (имплицитті) түрде денотат немесе коннотат мағыналы бағалауыштық сема (оң/теріс) енген модальдық лексика-семантикалық құрылым




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   177




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет