Диплом жұмысы 5В010200 «Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі» мамандығы

51 

 

4 

 

 

 

сол      арқылы  баланың  сөз 

қорын  байытып,  тіл  мәдениетін 

қалыптастырады. 

Баланың 

когнитивті дамуы қалыптасады. 

5 

«Егер де...» 

Ойын      

барысында  

баланың 

шығармашылық 

әрекетін,    

қиялын,      

сөйлеу 

белсенділігін 

дамытады. 

Қажетті  сөз 

сыңарын 

таба 

білуді үйре-неді. 

Ата-ананың біреуі «Егер 

де...» деп әңгімені бастайды, ал 

бала қажет сөздерді ойлап 

тауып оны әрі қарай жалғайды, 

келесі біреу  жаңа сөйлем  

бастаса, бала  сол  сөйлемді  

берілген тәртіппен 

жалғастырады. Мәселен: «Егер де 

мен дүкенге барсам, ең алдымен 

...,» бала - «онда    бірінші    

дүкеншімен «сәлеметсіз        бе» 

деп амандасамын...». 

6 

«Ойын -

өлеңдер» 

Әр түрлі 

«ойын -өлендері»   

қолдану     

арқылы балаға 

сиқырлы сөз-

дердің мәнін 

ұғындырады, 

оларды    дұрыс 

қолдануды 

үйретеді. 

«Ойын-

өлең-дер»    

арқылы бала  

сиқырлы сөздер 

туралы түсінік    

алып, ол      

сөздерді дұрыс 

қолдануды    

үйренеді. 

Сиқырлы сөз-

дерді   меңгеру 

бала   бойында 

адамгершілік 

дамуына     да 

ықпал болады. 

1. Апаң сенің базардан, 

Алма сатып окелді. Ең үлкенін 

жақ-сысын, саған таңдап әкелді! 

Не деп барып жеу керек? «Рұқсат 

па?» 2. Балалар     жүр     

көшеде. Естіледі   шу-айғай.   

Сен   де шықтың.      Қойып     

кеттің байқамай. Мұнда не деу 

керек: «Кешіріңіз.» 3. Осы келген 

бетіңде. Допты қудың, 

жарыстың. Көшенің сол шетінде. 

Кезікті бір танысың. Ұмыттың    

сен    не  деуді? «Сәлеметсіз бе!» 

4. Үй     артында қоқысты, 

жатқан   көптен      үйіліп. 

Тазалайды карт кісі, Белі зорға 

иіліп. Не дегенің жөн еді? 

«Мен істейін» 5. Әжен,   сенің   

түскі   асқа. Қасықтарды     

қойды     мол. Жүрттан бұрын 

ыдысқа. Бұрын қолды салдың сен. 

Жөн еді не айтқаның? «Рұқсат 

па?» 

 

Баланы  өзіне  сенімді,  бақытты,  қарым-қатынаста  ұнамды,  шешімге  келуге 

бейім  етіп  тәрбиелеу  үшін,  туғаннан  бастап  тәртіп  мәдениетін  меңгеріп,  оны 

дұрыс  қолдануға  үйрету  керек.  Ол  үшін  ең  өуелі  ата-ана,  үлкендер  өздерінің 

сөйлеген  сөзіне,  жүріс-тұрысына,  киім-кию  әдебіне  аса  назар  салуы  қажет. 

Сөздік  қарым-қатынаста  баламен  шынайы,  мейірімді  болып,  жылы  ниеттерін 

білдірулері тиіс. Өзін қоршаған адамдардан жағымды эмоция мен энергия алған 

бала,  түрлі  қиыншылықтарды  жеңуге  де  бейім  болады.  Ол  үшін  ең  алдымен 

балаға  отбасылық  қарым-қатынас  әдебіне  үйрету  керек.  Баламен  отбасы 

туралы,  оның  қажеті  жайлы,  туысқан  адамдар  туралы,  неліктен  олармен 

52 

 

мейірімді  болу  қажет  екендігін  түсіндіреміз.  Балаға  талап  қою  мен  өтіну 

арасындағы  айырмашылықты  түсіндіру  барысында;  сөзге  жылы  рең  беретін: 

"рұқсат  па?',  "береңізші",  "рахмет",  "өтінемін"  т.с.с.  сөздердің  мәнін  айтамыз. 

Отбасында  өзара  түсіністік  пен  мейірІмді  қатынас  орнату  үшін,  баламен 

бірлесіп мерекелерді атап өту керек. Ол үшін сылтау өте көп. Айталық, қыстың 

алғашқы  қары,  жазғы  жауын  т.б.  мерекелер  барынша  қызықты 

ұйымдастырылса,  бала  үшін  ол  үлкен  ләззат  әкелуі  мүмкін.  Осылайша  бала, 

қонақ  күту,  дастархан  басында  дұрыс  отыру,  басқаларға  сыйлық  ұсына  білу, 

туыстарымен тату болу, айналадағы адамдарға жылы шырай таныту, өзінің сырт 

бейнесіне,  келбетіне  ұқыпты  болу  сияқты  отбасылық  әдеп  ережелерін 

меңгереді. Бала өзін түрлі ортада дұрыс ұстай білуі үшін, оған қонақта болудың 

кыр-сырын  түсіндіру  керек.  Балаға  шақырмаған  жерге  бармау,  сыйлық  бере 

білу,  алғыс  айту,  қоштасу сияқты қарым-қатынас  ережелерін  мектепке дейінгі 

шақта үйрету керек. 

Осыған  орай,  қазақ  халқы  тәрбиелеу  мен  оқыту  ісінде  бала  жақсы  үлгіні 

неғұрлым  ерте  жаста  алу  керек  деген.  "Баланы  жастан"  -  деген  халық 

педагогикасының 

ең 

негізгі 

қағидасы. 

Балада 

сөйлеу 

мәдениетін 

қалыптастыруда  ата-ана  мен  тәрбиеші  жетекшілігімен  адамгершілік-этикалык 

әңгімелер,  ойындар  өткізу  де  тиімді.  Біз,  зерттеу  жұмысымызда  сондай 

шаралардың бірнешеуін ұсынып отырмыз: 

7. Тәртіп ережесін кім және не үшін ойлап тапты? 

Балаларға қонаққа Тазша бала келеді. Ол айналадағы балалармен төбелесіп, 

бұзақы  әрекеттер  жасайды.  Балалар  Тазша  баламен  ойнаудан  қашқақтайды. 

Ата-ана,  тәрбиеші  баламен  Тазша  бала  өміріндегі  сәттерді  талқылайды:  Тазша 

бала  театрға  барып,  көрермен  залында  балмұздақ  жеп,  көрші  отырған  баланың 

үстіне  балмұздағын  жағып  алды;  көшеде  келе  жатып,  қолын  қатты  сермеп, 

өткен-кеткенге  тигізді;  үйде  үлкендер  әңгімесіне  кірісіп,  олардың  сөзін  бөліп, 

қыңырлық көрсетті. 

- Тәртіп ережесі дегеніміз не? 

- Қоғамдық орындардағы қандай тәртіп ережесін білесің? 

- Дүкенде өзіңді қалай ұстайсың»? 

- Қоғамдық көлік ішінде өзінді қалай ұстау керек ? 

-  Орман, саябақ, өзенде өзіңді-өзің қалай ұстайсың? 

-  Тәртіп ережелері болмаса не болар еді? 

Ата-ана,  тәрбиешілер  әр  түрлі  тәртіп  ережелері  бар  жағдайларды  айтып, 

балалармен талдап, өзінІң өмірлік тәжірибесімен бөліседі. Әңгіме соңында ата-

ана, тәрбиешілер: 

-  Ал,  балалар,  сендер  енді  білесіңдер,  Тазша  баламен  балалар  неге 

ойнамағандарын.      Сендер      тәртіп      ережелерін      үнемі      үйреніп,      басқа 

балаларды да үйретулерің керек. 

2. Қалай амандасу керек? 

Ата-ана,  тәрбиешілер  баламен  әңгімені  төмендегідей  үлгіде  бастайды: 

Балалар,    біз,   көшеде,   қонақта   таныс    адамдармен    қалай амандасамыз? 

("Сәлеметсіз бе"). Дегенмен де, барлық адамдармен біз, бірдей   амандасамыз   

53 

 

ба?  Мәселен,  сендер  достарыңды  көшеде  кездестірсеңдер  "қал  қалай?", 

"привет" деп амандасасыңдар. 

- Қалай - ойлайсыңдар, үлкендермен де солай амандасу керек пе? (Жоқ). 

- Балалар,  сендер  білесіңдер  ме,  біз  "Сәлеметсіз  бе?",  "Амансыз  ба?"  деген 

сөздерді айту барысында, сол адамға амандық, саулық тілейміз. 

- Ал,  таңертең  тұрғанда  біз,  не  деп  амандасамыз?  ("Қайырлы  таң"). 

"Қайырлы  таң"  деу  арқылы,  сол  адамға  жаңа  атқан  таңның  жақсы,  мейірімді, 

шуақты,  табысты  болуын  тілейміз.    Осылайша,    таңертең  "қайырлы  таң", 

түсте "қайырлы күн", кешке "қайырлы кеш" деп айту керек. 

- Ал, амандасқан кезде күлімдеп, жылы шырай таныту, ілтипат  көрсету 

- мейірімнің белгісі болып табылады. Жасы үлкен адаммен амандасқанда қатты 

дауыстап, әрі басты иіп амандасу керек. 

5.  Қоршаган  адамдармен  қалай  сөйлесу  керек?  Отбасындағы  ата-ана, 

балабақшадағы тәрбиеші: 

-  Балалар біз, өзімізді қоршаған адамдармен қалай амандасу керек екендігі 

туралы  әңгімелестік.  Адамдардың  көңіл-күйін  амандасудан  басқа  да  

жолдармен  көтеруге  болады.  Бүгін  біз,   қоршаған  адамдармен мәдениетті 

сөйлесуді,  өтініш,  алғыс  білдіруді  үйренуге  тырысамыз.  Ол  үшін,  ең  алдымен 

көз  алдымызға  өтініш,  алғыс  білдірген  сәттерді  елестетіп  көрелік.  Не  істеу 

керек? Қалай ойлайсыңдар? 

Таныс  адаммен  сөйлесіп,  өтініш  білдіргенде,  міндетті  түрде  сол  адамның 

есімін  айтып,  көзіне  тік  қарау  керек.  Мәселен:  "Айнұр,  саған  қиын  болмаса, 

маған көмектесіп жіберші". 

- Ал  ,  енді  көз  алдымызға  көшеде  кетіп  бара  жатып,  бөгде  адамнан  өзіңе 

керек  дүкен,  көшені  сұрауды  елестетіп  көрейік.  Ол  үшін  не  айту  керек?  Ол 

адамға сен: 

- Кешіріңіз, сізге қиын болмаса, 

- Маған көмектесіп жіберіңізші, 

- Өтінемін, 

- Ғафу етіңіз т.с.с. 

- Егер  ата-анаң  немесе  басқа  біреулер  сөйлесіп  тұрса,  олардың 

әңгімесін бөлмей өтінішіңді қалай білдіресің? 

Ол үшін ең бастысы: 

- Сөздеріңізді бөлгеніме кешіріңіз, сізден сұрауға бола ма? 

-  Кешіріңіз,  мен  сізге  кедергі  болмасам,  бір  сауал  қоюға  бола  ма?  Отбасы, 

балабақша жағдайларында осы көрністерді баламен орындап көруге де болады. 

 

жүктеу/скачать 0,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: