Діна ра лық ке лісім: сын-қа те р, пе рспе ктива  және  нәтиже ле рі

30

 

 

ғылыми  ма қа ла   се кілді  ба сып  шыға рды.  Бұл  ғылыми  ма қа ла ла р  әле мнің 

же те кші  са ра пшыла рының  қа тысуыме н  да йында лып  ДБның  мүше ле рі 

та ра пына н ма құлда нды. Әр ма қа ла  же ке  брошюра ла р ре тінде , көле мі 20 ме н 

40 бе т а ра лығында , а ка де миялық зе ртте уле рді қоса  а лға нда  онда ға н а қпа ра т 

көзде ріне  

сілте ме ле ріме н 

жа рияла нды. 

Құжа тта рда  

қа ра стырылға н 

мәсе ле ле рге   тұжырымда ма лық  ба ға   бе ру  ға на   е ме с,  соныме н  қа та р 

а сса мбле яның  ұйымда стырушыла ры  а та п  өтке н  пра ктика лық  іс-ша ра ла рды 

орында уда ғы ұсыныста рын да  қа мтыды.  

 

Әле мдік  және   дәстүрлі  дінде р  көшба сшыла ры  съе зі  Қа за қста н 

Ре публика сының 

а лға шқы 

пре зиде нті 

Нұрсұлта н 

На за рба е втың 

ба ста ма сыме н  әрбір  үш  жыл  са йын  өте тін  әле мде гі  а уқымды  ша ра ла рдың 

бірі.  Оның  пікірінше ,  дәстүрлі  дінде р  көшба сшыла рының  а ра сында ғы 

түсіністік  пе н  се нім  осы  са ла да ғы  ха лықа ра лық  бе йбітшілік  үшін  үлке н 

мүмкіндікте рге   жол  а ша ды.  Съе зд  иде ясын  Кофи  А нна н,  Джордж  Буш, 

Ма рга ре т Тэтче р, Цзянь Цзе минь, Не льсон Ма нде лла , Жиска р д'Эсте н және  

әле мнің өзге  де  а са  ықпа лды са яса тке рле рі қолда ды. 

 

2003 жылда н бе рі осы форум ба рша  әле мді толға ндырға н те рроризм, әр 

а да мның  бе лгілі  бір  дін  қа ғида ла рын  дұрыс  түсінбе й  әле мге   зиян  тигізуі, 

өрке ние т  пе н  мәде ние т  бір-біріне н  а лша қта й  түсуі  сынды  мәсе ле ле рде  

ма ңызды  рөл  а тқа ра ды.  Ба ста пқыда   съе зді  ша қыруға   әле мнің  түкпір-

түкпірінде  болып жа тқа н те ррористік ша буылда р ме н діна ра лық қа қтығыста р 

се бе п  болды.  Біра қ  съе зд  өткізілме й  жа тып  ке йбір  БА Қ  оны  ма ғына сыз 

жина лыс де п сына п та ста ды, жа ма н пікірле р қа лыпта стыруға  тырысты. 

 

Үш  жылда   бір  ре т  өте тін  форумға   исла м,  христиа н,  буддизм,  иуда изм, 

да осизм,  синтоизм  және   зороа стризм  дінде рінің  бе де лді  өкілде рі,  сонда й-а қ, 

сыртқы  са яса тта   тәжірибе сі  мол  тұлға ла р  қа тыса ды.  Ба ста пқыда   13  е лде н 

де ле га тта р ке лсе , соңғы ре т өтке н съе зге  әле мнің 42 е ліне н се ксе нне н а ста м 

өкіл  ке лді.  Ола р —  БҰҰ  ба с  ха тшысы  Па н  Ги  Мун,  ЮНЕ СКО  ба с 

дире кторла ры  Коичиро  Ма цуура   ме н  Ирина   Бокова ,  Е ҚЫҰ  ба с  ха тшыла ры 

Ма рк  Пе рре н  де   Бриша мбо  ме н  Ла мбе рто  За нье р,  БҰҰ  өрке ние тте р 

а льянсының  жоға ры  өкілі  На сир  А бде ль  А зиз  а н-На се р,  Иорда ния  королі 

А бда лла  

II, 

дүние жүзілік 

Исла м 

ма зха бта рын 

жа қында стыру 

а сса мбле ясының  ба с  ха тшысы  А ятолла   Ше йх  Мохсе н  А ра ки,  бе йбітшілік 

үшін  Нобе ль  сыйлығының  ла уре а ты  Шимон  Пе ре с,  Ка на да ның  бұрынғы 

пре мье р-министрі  Жа н  Кре тье н,  Конста нтинополь  пра восла в  шірке уінің 

па триа рхы Ва рфоломе й I, дүние жүзілік люте ра н фе де ра циясының пре зиде нті 

Муниб Юна н, Изра илдың ба с ра ввинде рі Йона  Ме цге р, индологияны зе ртте у 

және  діна ра лық диа лог жөнінде гі институттың төра ға сы, дін көшба сшыла ры 

ке ңе сінің мүше сі Сома йя Са мир Ша нтила  және  т.б.-ла р.  

 

Қа тысушыла рдың  са ны  а з  әрі  ола рды  жина у  қиынға   соққа ндықта н 

де кла ра цияның  қа былда нуы  бірінші  форумның  жа лға сын  та буда   ма ңызды 

рөл  а тқа рды.  2003  жылы  өтке н  форумның  нәтиже сінде   қа былда нға н 

де кла ра цияда   әле мде гі  ба рлық  діннің  не гізгі  орта қ  құндылықта ры  ме н 

қа ғида ла ры тура лы жа зылды. Құжа тты әзірле у үшін пре зиде нт әкімшілігі ме н 

31

 

 

сыртқы істе р министрлігі ба ста ға н әле мде гі дәстүрлі дін өкілде ріне н а рна йы 

жұмыс тобы құрылды.  «Діни се німде р ме н ғиба да тта рдың көптүрлілігі өза ра  

күмәнда нуға ,  ке мсітуге   және   жоюға   е ме с,  әрбір  діннің  және   мәде ние ттің 

біре ге йлігін көрсе те тін өза ра  қа былда у ме н үйле сімге  же те ле уге  тиіс. Дінде р 

толе ра нттылық  пе н  өза ра   қа былда уды  ба рлық  ха лықтың  бе йбіт  қа та р  өмір 

сүруінің 

е ле улі 

құра лда ры 

ре тінде  

мойында й 

отырып, 

үлке н 

ынтыма қта стыққа   ұмтылуы  қа же т»,  –  де п  съе здің  бірінші  құжа тында   а та п 

өтілге н  бола тын.  Әле мдік  және   дәстүрлі  дінде р  көшба сшыла рының  ІІ  съе зі 

2006 жылы 12-13 қыркүйе кте  А ста на  қа ла сында  форум өткізу үшін са лынға н 

жа ңа   «Бе йбітшілік  және   ке лісім  са ра йы»  ғима ра тында   өтті.  Ол  «Дін,  қоға м 

және  ха лықа ра лық қа уіпсіздік» а тты жа лпы та қырып а ясында  «Діни на ным-

се нім  боста ндығы  және   өзге   дінді  ұста нушыла рды  құрме тте у»  және   «Діни 

көшба сшыла рдың  ха лықа ра лық  қа уіпсіздікті  ныға йтуда ғы  рөлі»  де ге н  е кі 

не гізгі  ба ғыт  бойынша   жүргізілді.  Бұл  жолы  форум  жұмысына   29  де ле га ция 

қа тысты.  Съе зд  ба рысында   қа тысушыла р  не гізге   а лға н  "Діна ра лық  диа лог 

қа ғида тта ры"  қа былда нды.  Сонда й-а қ,  қа тысушыла р  ба рлық  дін  ме н 

этника лық  топ  өкілде рін  мәде ни  және   діни  е ре кше лікте р  не гізінде гі  да у-

жа нжа лда рға   жол  бе рме уге   ша қырға н  бірле ске н  де кла ра ция  қа былда ды. 

"Діна ра лық диа лог қа ғида тта рында  "Диа лог ба рлық се рікте стің те ң құқыққа  

ие   е ке нін  болжа уға   және   әрбір  мәде ние ттің,  тілдің  және   дәстүрле рдің 

тұта стығын  е ске ре   отырып,  пікірле рін,  па йымда рын  және   се німде рін  е ркін 

білдіруге   а рна лға н  ке ңістік  құруға   тиіс.  Диа лог  ба сқа   дінге   мәжбүрле уге  

не  ба сқа   дінді  ұста нушы  сұхба тта сын  қорла уға ,  сонда й-а қ  бір  діннің  е кінші 

дінне н  а ртықшылығын  көрсе туге   ба ғытта лма уға   тиіс",  –  де лінге н.  

 

2009  жылы  1-2  шілде де   өтке н  ІІІ  съе зге   Е уропа ,  А зия,  Та яу  Шығыс 

және   А ме рика ның  35  е ліне н  77  де ле га ция  қа тысты.  Ба сты  та қырыпқа   қиын 

мәсе ле ле рдің  дұрыс  ше шілуінде гі  руха ни  көшба сшыла рдың  а тқа ра тын  рөлі 

шыға рылды  және   ола рдың  ынтыма қта стықты  а рттыруға   ба ғытта лға н 

жұмыста ры  тура лы  а йтылды.  Қа тысушыла рдың  үнде уінде   "әртүрлі  этнос 

және   дінге   тие сілі  а да мда рдың  бе йбітшілікте   өмір  сүруі  а да мза т 

қа уіпсіздігінің  ма ңызды  не гізі  болып  та была ды"  де п  а та п  көрсе тілге н. 

Сонда й-а қ,  дінме н  бүрке ме ле не тін  те рроризмнің  ке з  ке лге н  ныса нда ры 

а йыпта ла тыны тура лы жа зылға н.  

 

Ке зе кті  төртінші  съе здің  ба сты  үнде уле рінің  бірі  –  а да мның  құда й 

бе лгіле ге н  ма қса т-мүдде сін,  оның  а быройы  ме н  өзіне   тие сілі  құқықта рын 

та нуда   біра уызды  болды.  Жиын  ба рысында   әйе лде рдің  қоға мда ғы  рөлі 

та лқыға  са лынып, ола рдың ке з ке лге н е лде  зор құрме тке  ие  болуы ке ре ктігі 

а йтылды.  Әрбір  жа с  өре ннің  а на   тілі  ме н  та рихын  қа ла й  білсе ,  өзінің  діни 

дәстүрін  дәл  сола й  білуі  ке ре ктігі,  сол  ке зде   ға на   а да мның  ба сқа   дінде рге  

сыйла стықпе н және  толе ра нттылықпе н қа ра йтындығы тура лы сөз қозға лды.  

 

Бе сінші  съе зд  ба рысында   ме мле ке та ра лық  мәсе ле ле рге   үлке н  мән 

бе рілді. Қа тысушыла р қа уіпсіздікті қа мта ма сыз е тіп, ке з ке лге н қа қтығыстың 

а лдын а лу үшін дін көшба сшыла рының ха лықа ра лық де ңге йде гі ұйымда рме н 

және   қоға мме н  диа лог  жүргізуіне   жәрде м  болуы  үшін  бе лгілі  бір 

32

 

 

мінде тте ме ле рді  қа былда ды.  Сонда й-а қ,  форумның  ба сты  үнде уі  –  бе йбіт 

ке ліссөзде р а рқылы әле мде  орын а лып жа тырға н зорлық-зомбылықты тоқта ту 

болды. Осы тұста  а йтылға нда рды жүзе ге  а сыру үшін БҰҰ се кілді тәжірибе лі 

ұйымда рдың  ме ха низмін  па йда ла ну  ұсынылды  және   инте рне т  пе н  БА Қтың 

діна ра лық  а ла уыздықты  өршітуін  тоқта ту  ке ре к  е ке ндігі  а йтылды.  

Е уропа да ғы  қа уіпсіздік  және   ынтыма қта стық  ұйымының  ба с  ха тшысы 

Ла мбе рто  За нье р  бұл  съе зде   қоға мның  діни  са уа ттылығына   на за р  а уда руға  

ша қырды.  Сонда й-а қ,  ол  те ріс  пиғылды  ұйымда рға   қа рсы  күре с  жүргізуде  

БА Қ-тың әле уе тін па йда ла нуды ұсынды. 

 

«А да мда р  бе лгілі  бір  діннің  құндылықта рын  қа те   түсіну  а рқылы 

а йна ла сына  зиянын тигізуі мүмкін. Өкінішке  ора й, қа зір БА Қ-ты ке йбір діни 

ұйымда р ме н а ғымда р ме мле ке тте р а ра сына  іріткі са лу ма қса тында  ұтымды 

па йда ла нып отыр. Мұнда йға  жол бе рме уіміз ке ре к. Ола р ке рісінше  қоға мға  

ке рі әсе рін тигізе тін ұйымда рды әшке ре ле уге , әле мде  бе йбітшілік пе н ке лісім 

орна туға   жұмыс  істе уі  тиіс.  Се бе бі,  ма сс  ме диа ның  қоға м  са на сына   ықпа л 

е ту мүмкіндігі зор», — де п а йтқа н бола тын. 

 

Жа лпы  а йтқа нда   діна ра лық  диа логтың  қа зіргі  қоға мда   а ла тын  рөлі 

жоға ры.  Жоға рыда   ке лтірілге нде й  оның  өзінің  сипа тына ,  ішкі  және   сыртқы 

фа кторла рына   ба йла нысты  бірне ше   түрі  ба р  е ке нін  көрдік.  Ше те лдік 

зе ртте ушіле рдің  ма қа ла ла рын  не гізге   а ла   отырып  кла ссифика ция, 

принципта ры,  нәтиже ле рі,  соныме н  қа та р  діни  қа қтығыста р  ме н 

шие ле ністе рге  төте п бе рудің эффе ктивті жолда ры көрсе тілге н бола тын. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 0,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: