Джек лондон. Текти сарын

жауымен қақтығысудан қашқалақтап жүретін Бэк бұл жолы шыдамады.
Атойлап, хайуандық мінезі оянған. Ол Шпицке екеуіне де тосын
долылықпен бас салды, əсіресе қарсыласын күші мен салмағына ғана
сенген өте қорқақ ит санатына жатқызып қойған Шпиц мұндайды күтпеген
еді.
Тас-талқан болған іннен тістесе арпалысып шыққан екеуін көргенде
Франсуа да таң қалды. Бірақ таластың себебін лезде-ақ түсінген.
— Aha! — деп айқай салды ол Бэкке, — Тартқыз сазайын! Бер
сыбағасын жақсылап жексұрын ұрының!
Шпиц ұрысқа ұмтылды. Taп беретін ыңғайлы сəтті күтіп ызалана
шыдамсызданған ол Бэкті шыр айналып жүріп алған. Екіленген Бэк те
сақтана қимылдауға тырысып Шпицпен айнала аңдысып жүр. Бірақ дəл
осы тұста күтпеген бір жағдай килігіп, басымдылық айқындалатын алапат
айқасқа бөгет жасады. Ол бұдан едəуір кешірек, бұл жерден тағы да
бірнеше шақырым ауыр да, азапты жол жүргеннен кейін ғана барып
жалғасқан еді.
Əлдене деп боқтанған Перроның даусы, жон арқадан тиген таяқтың
дыбысы, одан ауырсына қаңқылдай шыққан ащы дауыс осыдан кейін-ақ
іле-шала басталған аласапыран белгісіндей көрінген. Аяқ астынан дүр
сілкінген стан төңірегі лезде ию-қию сапырылысқан жүндес хайуандарға
толды да кетті.
Бұлар таяу маңдағы əлдебір үндістер қонысынан станның иісін сезіп
салып ұрып жеткен жүз қаралы аш иттер тобыры болатын.
Шақырылмаған бұл "меймандар" Бэк пен Шпиц шарпыса бастаған
тұста станға кіріп те үлгерген-ді, ал таяқтарын алып Перро меп Франсуа
жеткен бетте аласұрған иттер соларға тап берген. Азық иісі естерінен
адастырған еді. Тамақ салынған жəшікке тұмсығын тығып үлгерген бір
төбетті байқап қалған Перро ауыр таяқпен əлгінің аш бүйірінен оңдырмай
соқты. Жəшік аударылып түсті де, аш мақұлықтар төгілген нан мен төс етке
таласып қырқыса жөнелген. Соққының астында қалған иттер шаңқ-шұңқ
етіп қыңсыл қаққанмен қу тамақ үшін барын салған азық үшін аянбай
таласуды да доғарған жоқ, сосын ең соңғы қоқымға дейін жеп біткенше
алаңды тастамаған да.

Осы аралықта Перроның барлық иттері індерінен үрейлене үрпиісіп
шығып тұрған. Ашынған келімсектер ауызды енді соларға салды. Бэк
мұндай иттерді бұрын-соңды көрмеген еді. Қабырғалары арса-арса. Кір-кір
терімен қаптап қойған қу сүйек қана дерсің. Көздері жайнап, езулерінен
көбік 
бұрқырайды; 
аштықтан 
екіленген 
олардың 
сықпыты 
аса
қорқынышты əрі тым айбарлы-тын. Жегім иттері алғашқы айқаста-ақ құзға
қарай ығысқан. Бэкке бірден бөтен төбеттердің үшеуі жабылып, ə дегенде-
ақ иығы мен тұмсығын жаралап тастады. Маңайдағы шу құлақ
жарарлықтай еді. Билли əдетінше жанұшыра қыңсылап жүр. Денелері
қанға боялған Дэйв пен Соллекс қатарласып алып айқасқа аянбай кірісіпті.
Джо да құтырына арпалысады. Аузына бөтсн иттсрдің бірінің алдыңғы
аяғы ілігіп қалған — ол соны қаусата шайнап тастады. Ал айлакер Пайк со
бойда мертіккен итке тап беріп, желкесін үзіп жіберді. Бэк аузынан көбігі
ағып өзіне қарай тұра ұмтылған қарсыласын кеңірдектен ала түскен.
Шапшыған қан тұла бойын жуып кетті. Ауыздағы жылымшы қанның дəмі
Бэкті бұрынғыдан бетер жындандыра түсті. Баса бір итке бас салған ол сол
сəтте-ақ əлдекімнің ақсиған тісті тура өзінің көк желкесіне салғанын
аңдады. Бұл оған опасыздықпен соқтыққан Шпиц болатын-ды.
Перро мен Франсуа станның бір бөлігін "шақырылмаған қонақтардан"
тазалап болған соң өз иттерін құтқаруға ұмтылды. Олар жеткенде
құтырынған аш хайуандар легі кейін шегінді де, Бэк мойнына жармасқан
Шпицті сілкіп тастады. Алайда тыныштық ұзаққа созылған жоқ. Перро мен
Франсуа қайта жүгіре жөнелген — оларға қалған азық-түлікті аман сақтап
қалу керек-тін, — сол бойда үндістердің төбеттері жегім иттерге тағы
төнді. Құтырынған жауларының қыспағын ерлікпен батыл бұзып шыққан
Билли мұз бетімен жүйіткіп берді. Оның соңынан Пайк пен Даб жөнелді,
бұдан кейін олардың ізіне Перроның өзге иттері ілескен. Бэк те мұз бетіне
ыршып түсуге оқталған сəтте көз қиығы мұны аяқтан шалып түсу
пиғылымен өзіне қарай екпіндей ұмтылған Шпицті шалып қалды. Егер Бэк
құласа соңдарынан жөңкілген қалың нөпір иттің табанының астында
қалып, ажал құшатыны айдан анық-тын. Бірақ бұл бар күшімен Шпицті
қағып тастап, көл бетімен өзгелердің соңынан аршындап жөнелді.
Əлден уақытта жегімдегі барлық тоғыз ит бас қосты да, орман ішіне
сіңіп кетті. Бұдан кейін оларды ешкім қуған жоқ, əйткенмен, жағдайлары
өте аянышты еді. Əрқайсысы кемінде төрт-бес жерінен жараланған, кейбірі
тіпті оңбай таланыпты. Дабтың артқы аяғы қатты жұлмаланған, Доллидің
(Дайяда сатып алынып, жегуге ең соңында қосылған ит) желкесі жырым-

жырым, Джоның көзі ағып кетіпті, ал Билли бейшара түнімен ыңырсып
қыңсылап шықты — оның бір құлағынан түк қалмаған екен. Таң бозара
бұлар зорға деп алғашқы тұраққа қайта оралған да, əлгі тонаушылар
табандарын жалтыратыпты. Франсуа мен Перро ашудан жарылып кете
жаздады. Азықтарының тең жартысын жеп кетіпті. Аш иттер мұнымен де
қоймай тартпалар мен кенеп қаптардың жырым-жырымын шығарған.
Тістері таңдайға татиды-ау деген нəрсенің бірі сау қалмағандай. Бұлан
терісінен тігілген Перроның башмағын да жеп қойыпты, қайыс божыны да
шайнапты, аппақ қып шайнап-шайнап тастаған, тіпті, Франсуаның бишігі
де екі футтай қысқарып қалыпты. Айдаушы осынау көңілсіз көріністен бір
сəт назар тайдырып, иттердің жарасына назар салып еді.
— Əй-əй-əй, байғұстар-ай! — деді ол ақырын ғана. — Қалай
таланғансыңдар! Енді аяқ астынан сендер құтырынып жүрсеңдер қайтеміз!
С-сайтан! Бəрінің де жынданып шыға келулері мүмкін ғой! Қалай
ойлайсың, Перро?
Көшір дегбірсіздене бас шайқаған. Доусонға дейін əлі төрт жүз миль
бар, — ендігі жетпегені иттердің құтырынуы еді! Сыпырта боқтана жүріп
атқарылған екі сағаттық азапты жұмыстан кейін көлік ретке келтірілді де,
шанаға жегілген иттер жанға батқан жарақаттарына қарамастан жанталаса
тырмыса түсіп, сапардың ең ауыр бөлігін игеруге жөнеп беріскен. Олар дəл
осы аралықтағыдай басқа еш жерде қиналып көрмепті.
Отыз мильдік өзен сақылдаған сары аязға пысқырып та қарамаған екен.
Оның адуынды ағыны суықтың бегін ылғи да қағып тастап, еңіске қарай
сарқырай төгіліп, жыл арқасына тіпті қабыршақ мұз да қатырмаған.
Осынау азапты отыз мильді өту үшін алты күн діңкелеуге тура келді. Əр
қадам сайын иттерді де, адамдарды да ажал күтіп жатты. Жолды
байқаспаған Перро мұз астына жиырма мəрте құлаған. Оны ұзын сырығы
ғана құтқарған еді, — ол сырықты құлаған сайын жылымға көлденеңінен
түсетіндей етігі ұстаған-ды. Аяз бірте-бірте күшейіп, сынап бағанасы
нөлден төмен елу градусты көрсетіп тұрды. Перро осылайша суға əрбір
малынып шыққан сайын суық тиіп қатты ауырып қалмау үшін де от жағып
қайта-қайта кептірінген.
Бірақ ол ештеңеден қорқа да қойған жоқ-тын. Ол өте ер жүрек адам
болғандығынан да оны үкіметтік шабарман етіп тағайындаған-ды. Перро
əжім басқан ашаң жүзін желге тосып ап кез келген іске нар тəуекелмен

араласа беретін адам еді, күнбе-күн таң бозынан қас қарайғанша қиындық
атаулымен арпалысатын да жүретін.
Ол кез келген сəтте ойылып түсер өзеннің жұқа мұзды жиегімен —
ешбір қауіп-қатерге қарамастан, қашан да алға қарай батыл адымдап келе
жатады. Бірде Дэйв пен Бэк шана-манасымен суға батып кетті. Сонда
тұншығып та қала жаздап, үсіп өлуге де шақ қалған иттерді əрең шығарған.
Оларды аман алып қалу үшін от жағуға тура келді. Денелеріне қатқан
қалың мұзды еріту үшін Франсуа мен Перро оларды қып-қызыл жалынды
айналдыра жүгірткен екен, сонда тіпті, иттердің түктері үгітіле бастаған
ғой.
Келесі бір жолы Шпиц құлады да, өзімен бірге жегімдегі Бэкке дейінгі
бүкіл итті өзімен бірге сүйрей кетті. Бэк барлық күшін салып мұз бетінде
төрт тағандап тұра қалды, айналасындағы қатқақтың қақырай жөнелгеніне
де қарамастан алдыңғы екі аяғымен жылымның тайғақ жағасына сіресе
тіренген. Сəті түскенде Бэктің соңынан Дэйв жегілген еді, ол да
жанұшырып артқа жұлқынды; шананың сыртында тұрған Франсуаның да
бұларды өзіне қарай күшене тартқаны сонша, мұның бұлшық еттері сөгіліп
кете жаздап еді.
Енді бірде мұз қабаты шананың алды-артынан қатар опырылды. О жолы
тұстарындағы сорайған құздың көмегі арқылы ғана құтылуға болатын-ды.
Перро əлдебір ғайыптың күшімен соған көтеріліп алды да, төмендегі
Франсуа істің сəтін тілеп Жасағанға жалбарынумен жүрді. Сөйтіп қолдағы
барлық тартпа, божы, жіп атаулыны жалғап, иттерді біртіндеп құз басына
шығарып алғандары бар. Шана мен барлық жүк көтеріліп болған соң
жоғарыға қарай ең соңынан Франсуа өрмелеген. Одан соң қайтадан жерге
түсетін ыңғайлы тұс іздестірілді. Ақырында, əйтеуір, əлгі арқанның
көмегімен түсті-ау: бұлар өзен бетіне тағы табан тірегенше көз де
байланған. Сөйтіп бұл күні олар не бəрі ширек мильдей ғана жол жүріп еді.
Мұзы қалың Хуталиновкаға жеткен мезгілде Бэк əбден қалжыраған еді.
Басқа иттердің де оңып тұрғаны жоқ-ты. Бірақ жоғалтқан уақытты қуып
жету үшін Перро оларды дамыл тапқызбай тағы да қамшылай бастады.
Бірінші күні бұлар отыз бес мильді артқа тастап Үлкен Бұланнан бір-ақ
шықты. Екінші күні тағы отыз бес миль жүріп, Кіші Бұланға тұяқ іліктірсе,
үшінші тəулікте қырық миль заулап Бес Саусақ аузына жақындай түскен.

Бэктің сирақтары Сібір иттерінікіндей аса мықты да, серпінді емес-тін.
Оның ең соңғы жабайы бабасы үңгір адамының қолына үйренгелі бері
немесе тіреулі баспаналардың тұрғынына айналғаннан бастап бұл
тұқымдас иттер ұрпақ ауысқан сайын нəзіктене берген ғой. Аяғының
ауырғанына қарамастан күні бойы ақсаңдай жортқан Бэк кешке қарай
кезекті тұраққа тоқтағанда мұрттай ұшып, сүріне жығылған. Тіпті оны
тамаққа тəбетінің өзі орнынан қозғай алмады, балық таратқан сəтте
Франсуа оның үлесін өзі апарып беруге мəжбүр болды. Сол Франсуа күн
сайын кешкі астан кейін жарты сағаттап оның табанын уқалап, өз
башмағының қоныш жағын садақа етіп, Бэктің төрт аяғына бірдей башмақ
тігіп берді. Бұл қиналып жүрген итке өте қолайлы болды. Бірде таңертең
Франсуа Бэкке əлгі башмақтарды кигізуді ұмытып кеткені бар. Сонда Бэк
оны кигізбесеңдер жолға шықпаймын дегендей шалқадан жата қалып төрт
аяғын бұлғаңдатқанын көргенде өмірі қабақ ашпас Перроның өзі жадырай
күлген-тін. Бірақ бірте-бірте оның табандары мүйіздей қасаңданып алды
да, бұдан əрі оған башмақтардың түкке де қажеті жоқ боп қалған.
Енді бірде ергеңгісін Пелли аялдамасында иттерді жегіп жатқан сəтте,
бұған дейін ешбір оғаш мінез көрсетпеген Долли аяқ астынан еліріп шыға
келгені. Ол кенет қасқырша ұли жөнелген; жан шошытар даусының
ащылығы сонша, өзге иттердің тұла бойлары тітіреді.
Сөйтті де, ол Бэкке қарай тұра ұмтылды. Өмірінде құтырған итті алғаш
көрген Бэк бастапқыда одан сақтану керектігін де білмеген. Əйткенмен өз-
өзінен қатты үрейленіп айдалаға тұра безді. Алға қарай заулап бергенде
соңынан қол созымдай ғана аралықта аузынан ақ көбік ағып ырс-ырс еткен
Долли өкшелей ілескен еді. Сол сəтте Бэк қорқыныштан қашса, Доллиді
қуған жын болатын, екеуі құйрық тістесіп ұзақ шапқылаған.
Бэк қалың тал-шіліктің арасына қойып кетті де, аралдың төменгі етегі
жағынан ытқып шықты, одан бетінде мұз қалқыған əлдебір тоғаннан жүзіп
өтіп, келесі аралға шығып, содан соң үшінші бір алаңқайға жеткен. Сөйтіп
айнала зымыраған ол өзеннің негізгі арнасына қайта оралды да, үрейден
жүрегі аузына тығылып мұз үстімен құйындай ұшқан. Артынша қарауға
мұршасы болмағанмен соңынан тісін шықырлата қуып келе жатқан
Доллидің ызалы үні де тура құлақ түбінен естіледі. Осылайша ширек
мильдей жүгірген соң Франсуаның шақырғанын аңдап, кейін бұрылған.
Сосын ышқына демігіп, Доллидің алдына ораған күйі Франсуаға қарай
барын салды. Бір құтқарса айдаушы ғана құтқарар деп үміттенген еді. Бұл

уақытта Франсуа да оны құтқаруға ьңғайланып тұрған Бэк жанынан зулап
өте шығысымен соңындағы Доллидің басына қарай балтасын сілтеп кеп
жіберіп еді.
Əбден əлсіреген Бэк құр сүлдерін сүйретіп шанаға жеткені сол, оның
осы дəрменсіздігін пайдалана қойған Шпиц арс етіп, азулай жөнелді. Ол
Франсуа жүгіріп жеткенше Бэкті екі жерден оңдырмай қауып та үлгерген.
Шпицтің төбе тұсынан бишік ысқырып келіп жөн арқасын осып өтті.
Бұндай соққыны жегімдегі бірде-бір ит жеп көрмеген-ді, Бэк бұған іштей
риза боп қалды.
— Мына Шпиц дегенің бір жын ғой! — деді Перро. — Бір күні бұл
Бэкті жайратып салмасына кім кепіл!
— Оқасы жоқ, Бэктің ішінде бір емес, екі жын отыр! — деді Франсуа.
— Мен оны байқағалы қашан! Бұл жөнінде саған мынаны айтам:
күндердің бір күнінде ол əбден тағыланып алады да, сенің Шпиціңді екі
шайнап бір түкіретін болады. Көр де тұр!
Сол сəттен бастап Бэк пен Шпицтің арасында ашық майдан басталды.
Бүкіл жегімнің көсемі де көшбасышысы ретінде əлдеқашан мойындалған
Шпиц осынау таңғажайып оңтүстіктік иттің өзіне бақталас екенін енді
анық аңғарған. Бэктің таңғажайып көрінетін себебі, Шпиц бұған дейін
қаншама оңтүстіктік иттерді кездестірсе де, олардың ешқайсысының дəл
осындай жергілікті иттермен тайталасқанын көрген емес-ті. Сол күнгейлік
келімсектердің бөрі өтe əлжуаз келетіндіктен не ауыр жұмысқа, ие суыққа,
не аштыққа шыдай алмай, кез келген сəтте қылжия салатын. Бэк олардың
бірде-біріне ұқсамайтын, бəріне төзіп, жаңа тіршілікке бейімделіп,
теріскейлік иттерден күш жағынан да, шыдамдылық пен батылдық
тұрғысынан да еш қалыспай шыңдала түскен. Оның үстіне өте өр еді, ал
анау қызыл кеудешелі адамның ауыр таяғы талай намазды үйреткенмен
оны бірақ бұрынғыдан да қатерлі дұшпанға атталдырған-ды. Ол өте
айлакер-тін, сондықтан көсемдікке ұмтылғанда тек аңдарға тəн мінезбен
ыңғайлы сəтті зор төзіммен күтуге дағдыланған.
Басымдық үшін бір шайқастың болатыны анық еді, Бэктің тілегені де
сол-тын. Оған құмарту себебі - болмысы сондай еді жəне жегімдегі иттерді
соңғы демі біткенше жолдап шықпауға итермелейтін, ал егер қатардан алып

тастаса құсадан өлтіретін өрлік қасиет бұған да жат емес-тi. Дейвтің де
сондай асқақтық мінезі белгі бере бастаған, өзін ортаңғы орынға жеккенде
ол барлық күшін салып Соллексті шана сүйреуге мəжбүр еткен. Сөйтіп
жолға шыққан кездері барлық иттерге дем беріп, тауыс та тартыншақ
хайуандарды 
дүр 
сілкінтіп, 
шалдықпайтын 
еңбексүйгіштікке
айналдыратын. Мұндай өрлік иттерді күні бойы cap желдіріп отыратын еді
де, кешке аялдар тұста бейберекет мазасыздық пен қияңқылыққа орын
ұсынатын. Көсем ІІІпиц сүріншектеп, жетек бауға оратылатын немесе
таңертең жегетін кезде тығыла бастайтын иттерді дəл осындай кəнігі
өркеуделікпен қабатын-ды. Ол Бэкті өз орнына көсем сайлап қоя ма деген
асқақ пиғылдан да сескенген болатын, ал Бэк расында да көшбасылықты
көксеген.
Рас. Бэк бұдан былай көсемдікке ашықтан-ашық ұмтылды. Ол Шпиц
жазалағысы келіп тұратын жалқауларға жақынырақ тұрып алып, жанжал
шыққан кезде əдемі екі ортаға қыстырыла кетуді шығарды. Əлдебір түнде
қар жапалақтап көп жауған, ал таңертеңіне жалқау да қулау Пайк шанаға
келмей қалды. Өзі қар астынан терең етіп қазып алған ініне тығылып
жатып алыпты, Франсуа оны əуреленіп көп іздеп, дауыстап шақырумен
болған. Шпиц жынданып кете жаздады. Ол əрбір күдікті орынды тіміскілей
қопарыстырып стан арасын шарқ ұрып ұзақ жортқан, ал оның ызалы
ырылын апанында жатып естіген Пайк қорыққаннан діріл қағып кетті.
Əйткенмен, ақырында əлгі жерден шығарып алған сəтте Шпиц оған
сазайын тарттыру үшін тап берген еді, кенет Бэк те дəл сондай екпінмен
тұра жүгіріп, екеуінің арасына киліккен. Бұл қимылдың тосын да епті
шыққаны соншалықты, соққыдан артқа қарай серпілген Шпиц шатқаяқтап
құлап түсті. Жаңа ғана жеркенішті күйге түсіп үрейден қалшылдап кеткен
Пайк осынау ашық шабуылды көргенде бірден жанданып шыға келген де,
жеңіліс тапқан көсемге бас салған. Шпицке осы аралықта адал шайқас
ережесін естен шығарған Бэк те ұмтылды. Бірақ осының бəрі қызық
көрінсе де əділдік орнатуды көздеген Франсуа Бэкті бишігімен аямай
тартып-тартып жіберді. Əйтсе де Бэк қарға домалап жатқан дұшпанынан
ажырай қоймады, сол кезде Франсуа бишіктің сабымен сартылдата
бастаған. Бэк ауыр соққыдан сонадай мұрттай ұшып түсті. Сонан кейін-ақ
бишік астында қалған; осы аралықта Шпиц те жексұрын Пайктің сазайын
беруге кірісіп кетіп еді.
Бұлар Доусонға бет түзеген келесі күндері де Шпиц кінəлі иттерді

жазалаған сайын Бэк араға түсумен болды. Алайда қулығын асырып,
маңайда Франсуа жоқта ғана килігеді. Бэктің бұл əрекеті бағынбаудың
белгісіндей еді, осыдан бастап-ақ жегімдегі тəртіп бірте-бірте бұзылған
үстіне бұзылуға айналды. Тек Дэйв пен Соллекс қана сыр берген жоқ,
қалған иттер беттерімен жайыла бастаған. Сөйтіп əдеттегі тірліктің қиюы
қашты. Талас-тартыс көбейді. Жағдай біртіндеп қиындай — түсті мұның
бəрі Бэктің кесірінен еді. Осы үшін Франсуаның да мазасы кетті, бұл Шпиц
екеуі енді бірі өліп бірі қалғанша тынбайды-ау деп қауіптенеді ол.
Шындығында Франсуа ерте ме, кеш пе, сондай бір сəттін болмай
қоймайтынын түсінген. Тіпті түпде бірдеме тықыр ете қалса, мыналар тағы
да бастады ма деп, сүріне-қабына сыртқа атып шыққан кезі қаншама.
Алайда олар бірін-бірі өлтіре қоятындай жағдай байқала қойған жоқ,
сонымен бұлар ақырында олар бұлыңғыр күндердің бірінде Доусонға да
келіп жетті. Ал əлгі Франсуа күткен ол ұлы айқасқа дейін əлі біраз күндер
барып ешкім есепке алған жоқ. Доусонда адам көп екен, иттер одан да көп,
Бэк мұндағы барлық иттің жұмысқа жегілгенін аңдады. Тəрізі бұл
үйреншікті нəрсе болса керек. Бас көше шұбатылған иттер жегімінен
босамайды, тіпті, қоңырау үні түнде де тыншыған емес. Иттер құрылысқа
бөрене, ағаш, кен орнына қажетті басқа да жүктерді тасиды. Санта-Клара
алқабында аттар атқаратын жұмыстың бəрі осыларға жүктеліпті. Бұлардың
арасында оңтүстіктер де кездесетін-ді, бірақ көпшілігі қасқыр тұқымдас
жергілікті төбеттер болатын. Олар қараңғы түсе — тура тоғызда, он екіде,
одан түнгі үште — төбе құйқаңды шымырлатып ышқына ұлуға кіріседі. Бэк
те оларға бар ниетімен үн қосады.
Тас төбеңнен солтүстік шұғыласының суық шапағы мың құбыла
жарқыраған немесе жұлдыздар көк жүзінде алапат аяздан дірдек қаққан, ал
қарға бөккен кең дала сіресе бүріскен мұндай түндердегі иттер əуені мұңды
əуезімен де, көкірек түбінен күңірене шығатын созылыңқы, қамығыңқы
үнімен де өксуге ұқсас өмірдің өз жоқтауындай естілер еді. Жоқ, анығында,
одан сол өмірге, тіршіліктің ауыр азабына шағынған аса мұңды сарынды
аңдар едіңіз. Бұл жер бетіндегі дəл өз тұқымдарындай ең ескі де ежелгі —
һəм сол дəуірдегі жас дүниенің барлық əндерінің зарлы келетініндей жəне
ең алғашқы да ащы əуендердің бірі еді. Бұл — бойына қаншама буын
ұрпақтың қайғы-қасіреті сіңіп, Бэктің өкпе-қолқасын суырған мұң болатын.
Ол да басқа иттерге қосылып алып, суық түннің тылсым сұмдықтарының
алдында өзінің баяғы жабайы бабаларын зар қақсатан тіршілік
тауқыметінен қан жұта ұлитын-ды. Осынау сарғайған сағыныш
жаңғырықтарының Бэктің жан-жүрегін қозғауы оның отырықшы адам

өмірінің бейбіт ошағынан əлгі зарлы үнді алғаш туғызған сонау жабайы да
тағы дəуірге орала бастағанын байқататын еді.
Бұлар Доусонға келгеннен кейін арада жеті күн өткенде құлама жағалау
арқылы Юкон мұзына қайта түсіп, Дайя мен Тұзды суға қарай кері жөнелді.
Перро бұл сапар Доусонға жеткізгеннен де гөрі аса шұғыл пошта əкетіп
бара жатқан-ды. Оның үстіне əбден желігіп алған ол жылдамдықтың
жылдық рекордын қоюды ұйғарған. Бұған басқа да бірқатар жайттар
қолайлы жағдай туғызған. Бір аптадай дамылдап тыныққан иттер де күйлі-
қуатты болатын. Алдында өзге жолаушылар таптап кеткен қар сүрлеуі
сайрап жатты. Бұған қоса полиция осынау жол бойындағы екі-үш жерден
ит пен адамдарға арналған азық-түлік қоймасын ашып қойғандықтан
қайтар жолға қиналмай шығуға мүмкіндік те мол-тын.
Алғашқы күні бұлар Юконды өрлей салып, елу миль жүрсе, ал екінші
күні кешке қарай салып-ұрып Пеллиге таянды. Бірақ мұншалықты
жүйткіген жылдамдық Франсуаны əжептəуір əуреге де түсірген еді. Бəріне
кінəлі — тағы да Бэк. Ол өзі мұрындық болған баяғы ереуілді қайта бастап
жіберген. Иттер бұрынғыша бірқалыпты жүгіре алған жоқ. Бэктің араға
түсуіне дəндеген ереуілшілер жиі құтырына бастаған. Көсемнен сескенетін
тəртіпті ұмытып, Шпицтен қорықпауды шығарды. Дəлірегінде, одан мүлде
қаймығуды доғарды, жалғыз Бэк қана емес, енді бəрі де оны мүлде
мойындамауға айналып еді. Бірде кеште Бэкті арқа сүйеген Пайк Шпицтің
жарты балығын ұрлап алып, сол бойда-ақ оны қылғытып жіберген. Келесі
бір жолы Даб пен Джо Шпицке басынан бағы тайғанын ескерткендей оған
жабыла кетті. Тіпті жуас Биллидің өзі баяғы жұмсақтығын ұмытып
бұрынғыша жалбақтай қыңсылауын қойды. Ал Бэк болса Шпицтің қасынан
өткен сайын ырылдап, ызбарлана айбат шегеді. Сөйтіп ол өзін кəнігі
бұзықтарша ұстап, Шпицтің тура тұмсығы тұсынан алшаңдап өтуді
шығарып еді.
Тəртіптің бұзылуы басқа иттердің өзара қарым-қатынасына кері
ықпалын тигізді. Олар бұрынғыдан да жиі таласа бастағандықтан стан іші
бірте-бірте нағыз тозаққа айналды. Тек Дэйв пен Соллекс қапа əдеттегі
қалыптарынан айныған жоқ, бірақ біртіндеп бұлар да тынышсыздана
түскен — айналадағы талас-тартыс оларды да ығыр қылып біткен сияқты.
Франсуа түсініксіз бір сөздерді айтып боқтанумен жүреді, шарасыздықпен
жер тепкілеп, өз шашын өзі жұлады. Бишігі де иттердің жон арқасы
тұсынан ысылдаудан тынбайды, əйткенмен одан пайда шамалы еді.

Франсуаның көзі сəл тайса-ақ болды, бəрі қайтадан басталады. Ол —
Шпицті, ал Бэк басқаларын қорғаштайды. Франсуа бəріне кінəлі Бэк екенін
жақсы білді, Бэк те айдаушының соны білетінін түсінген. Бірақ бұл айлакер
төбет еді, сондықтан оның айыбын мойындату мүмкін емес-тін. Ол жегімде
жақсы жүреді, өйткені бұл іс өзіне аса ұнайтын-ды. Бұған қоса
жолдастарын байқатпастан қақтығыстырып қойып, соңынан өзі із жасырып
кету ол үшін тіптен қызық-ты. Бірде Тэхкина сағасындағы аялдамада кешкі
астан кейін Даб əлдебір қоянды үркіткенімен бас салып ұстай алмай қалды.
Мезетте бүкіл ит соның соңынан лап қойған. Станнан жүз ярдтай жерде
Солтүстік - Батыс полициясының елуге тарта ит ұстайтын стансасы бар еді,
ол иттер де лек-легімен əлгінің ізінен түскен. Қоян өзен бетіндегі мұз
үстімен қаша жөнелді де, қатқан бұлаққа қарай кілт бұрылып, омбы қарда
жеңіл ырғып əрі қарай заулады, ал салмағы ауыр иттер сəт сайын
малтығумен болған. Бұрылыстан бұрылысты айнала шауып, аршындап
зымыраған Бэк алпыс иттің ең алдында кетіп бара жатты, əйтсе де қоянды
қуып жете алмады. Бауырын соза шапқан ол құмарға əбден түскендіктен
қыңсыл қағып та қояды. Оның қараңдап заулаған алып сұлбасы аппақ ай
сəулесінен анық көрінеді. Аязды түнде елестей қылаңытқан қоян да
алдында құстай ұшып барады.
Жылдың белгілі бір кезеңдерінде адамдарды шулы қаладан айдаладағы
орман-тоғайға алып шығып, бейшара жануарларды аяусыз қырғызатын
тағылық түйсік енді Бэктің көкірегінде де пайда болған еді — осынау
қанқұмарлық пен ессіздік рақаты біртіндеп əбден табиғилана түскен. Ол
алдында таяқ тастам жерде қашып бара жатқан, қалайда тезірек жетіп, ып-
ыстық қанға тұмсығын армансыз матыру үшін иттер тобырының ең
басында зымырап бара жатты.
Бойына ғұмырлық қуат дарытып, тіршіліктің шыңына бастайтын
əлдебір желік болады. Бір ғажабы, өмірдің мəніндей көрінетін сол
құмарлық бір сəт өзіңді де, айнала қоршаған дүниені де ұмыттырып
жібереді. Ондай шаттық сезімі жасампаз суретшіге шабыт бұған шақтарда
келсе керек. Ал сарбазды майдан даласында еліктіріп, оны шайқас үстінде
адам танымастай қанаттандыра түседі. Міне, ежелгі қасқырлардың
осындай жеңімпаздық құмарлығы билеген Бэк айлы түн астында
жұлдыздай зымыраған жемтігінің соңында топ жарып бара жатқан еді.
Ықылым дүние тереңіне қайта бойлатқан бұл желікті сезім қандай
ынтызарлықтан пайда болғанын өзі де түсінбейді. Алайда арнасына
сыймай тасып, бұлшық етіп бұлт-бұлт ойната күш-қуатты қаннатып, жан-

жүрегін шаттыққа бөлеп, жұлдыздар жамыраған түн құшағында аяздан
сірескен қалың тоңның апшысын қуыртып, осынау ессіз бəйгеге салған да
сол белгісіз ынтызарлық-тын.
Ең қызу құмарлық билеген сəттердің өзінде сабыр сақтап сақ
қимылдайтын Шпицтің өзі де шаршы топтан оқшау кетіп, өзеннің бұрылыс
бір тұсындағы тар шығанақ арқылы қоянға барын салған-ды. Бэк мұны
байқаған жоқ: ирек тұсынан бұрыла берген оның көзі алдында ағараңдаған
қоян сұлбасынан ажырамаған. Кенет одан үлкенірек тағы бір ақшыл дене
тік жардан ырғып түсіп, тура қоянның қарсы алдынан шыға келді. Бұл
Шпиц еді. Қоян кері қарай бұрыла алмай қалды. Шпиц зулаған бетінде
азуды оның ту жонынан салған, ал қоян ауырсынған адамша қатты
шыңғырып жіберді. Бэктің соңынан жөней келе жатқан қалың тобыр
Тіршілік деген бейшараның Ажал тырнағына іліккен сəттегі осынау ащы
шиқылына құмарлана гу ете түскен.
Тек Бэк қана дыбыс шығарған жоқ. Ол зымыраған бойда Шпицкс бір-ақ
атылған, екпінінің қаттылығы сонша, оны кеңірдектен ала кетудің сəті
келмеді. Екеуі қарды бұрқыратқан күйде ұмар-жұмар бірге құлаған.
Артынша бірінші болып Шпиц атып тұрды — тіпті құламағандай өте
шапшаң көтерілген еді, — ол Бэкті иықтан қапты да, бір бүйіріне қарай
ырғып түсті. Жақ сүйектері темір қапқанның аузындай сақылдап, екі мəрте
сіресе жабылған; одан жақсылап қайта секіру үшін кейін серпілді, сөйтіп
жоғарғы езуін тыжыртып, тістерін сақылдатып ырылға көшті.
Бэк өліспей беріспейтін шешуші шайқас сəтінің жеткенін түйсінді.
Бұлар құлақтарын жымырып, шабуылдың ыңғайлы тұсын аңдып, өзара
ырылдай жағаласып жүрген кезде Бэкке кенет осының бəрі баяғыдан өте
таныс нəрседей көрінген: айнала аппақ орман, ақ шаңқан дала, ай жарығы
мен айқас рақаты. Тым-тырыс төңірек тылсымға шомып тұрғандай.
Маңайда тырс еткен дыбыс та, сыбдыр да жоқ, тіпті ағаш басынан қураған
жапырақтың да қыбыр еткені байқалмайды — тек иттердің аузынан
шыққан бу ғана аязды ауада баяу қалқиды.
Қолға нашар үйренген қасқырлардың ұрпақтары қоянды қолма-қол
қаузап болып, енді айқасқа түсушілерді үн-түнсіз ширыға қоршасып тұрды.
Көздері шоқтай жайнап, ашылған ауыздарынан бу бұрқырайды. Əлдебір
жабайы замандардың осынау суреті Бэкке ешбір жана да, таңсық та болып
көрінбеген. Бұл баяғыдан бар, өте үйреншікті нəрсе сияқты еді.

ІІІпиц ысылған сарбаз болатын. Ол Шпицбергеннен бастап бүкіл
Арктиканы, Канада мен Бедеу Даланы шарлаған жолында небір иттерді
кездестіріп, бəрін де тырп еткізбей бағындырған. Долылығы керемет еді,
бірақ ешқашан да ақылдан алжасқан емес. Алдындағысын шақ келтірмей
шайнап тастауға бейім, алайда қарсыласының да дəл өзіндей адуын күш
иесі екенін бір мезет те ұмытпайтын. Дұшпанның қарымта шабуылына
дайындалып алмай бірінші болып соқтыққан емес. Сондай-ақ Жеңіске
жететініне көзі жетпесе бірден өзі ұрынбайтын да.
Бэк осынау алып ақ төбеттің желкесінен ала кетпек болып ұзақ
əуреленді. Ашық тұсқа аранын салса болды, Шпицтің азуына кезігеді.
Тістері тістеріне соғысқан екі иттің тұмсықтары қанға боялды, бірақ Бэкке
сақ қарсыласып алдап соғудың ыңғайы келмеді. Ыза буған ол енді бас-көзге
қарамай Шпицті шабуылдың астына алуға ұмтылған. Тіршілік қаны
бүлкілдей соққан ақшақардай ақ тамаққа қайта-қайта жармаспақ болады,
əйткенмен əрбір жолы ауызды өзіне салған Шпиц тайқып кете береді. Бэк
енді өзге тəсілге көшкен: Шпицті кеңірдектен ала кетпекші түр танытады
да, сосын басын кейін серпе бұлғарып, Шпицті құлатып түсіру үшін
иықпен соғады. Бірақ тағы да өзін қауып үлгерген Шпиц бір жағына қарай
жеңіл ырғып түседі.
Шпиц əлі сап-сау еді, ал Бэктің тұла бойы қан жуып кеткен, зорға
тыныстап жүр. Шайқас біртіндеп ширыға түсті. Айнала қоршаған иттер
екеуінің бірі құлап, сосын өздері жеңілгенін жеп қоятын сəтті тағатсыз
күтіп, демдерін ішіне тартысып тұр. Бэктің ентіге түскенін байқаған Шпиц
қорғаныстан шабуылға көшіп, дамыл таптырмауға айналды. Бэк біраздан
соң тəлтіректей бастаған. Тіпті бір мезет құлап та қалды — сол сəтте алпыс
ит орындарынан атып-атып тұрды. Алайда Бэк бір-ақ ырғып тез көтерілді
де, əлгінде дүркірей тұрған иттер қайтадан тына қалды.
Бэкте көп мақұлықта кездесе бермейтін ғажап бір қасиет бар-тын: ол —
сəтінде адамды да, аңды да құдіретті ететін — ой ұшқырлығы еді.
Арпалыста түйсікке бағынатын-ды, əйткенмен миы да жұмысын тоқтатқан
емес. Ол жауына бұрынғы иықпен соқпақшы əдісті қанталамақ түрмен
тағы ұмтылды да, соңғы сəтте жерге жата кетіп Шпицтің алдыңғы сол жақ
аяғына жармасты. Сынған сүйек күтір ете түсті — ақшулан төбет енді үш
аяқтап қалған. Бэк қарсыласын құлату үшін үш мəрте əрекеттенді, одан əлгі
тəсілін тағы қайталап, оның алдыңғы оң жақ аяғын шайнап тастады.

Жаны көзіне көрініп дəрменсіз халге түскен Шпиц жығылмауға күш
салып бақты. Ол үн-түнсіз қоршаған иттердің жарқыраған көздерін, көзді
сосын салақтаған тілдері мен демдерінен ауаға көтерілген күміс буды
байқады. Сыртындағы шеңбер біртіндеп тарыла түскен-ді,ал бұл шайқаста
жеңіліс табушыны қысатын мұндай қоршауды талай көрген. Бұл жолғы тізе
бүгуші өзі еді.
Оның тағдыры шешілген-ді. Бэк аяған жоқ. Жұмсақтық көрсететін жер
бұл емес екенін білген. Артынша ол шешуші соққыға дайындалды.
Иттердің тақала түскені сонша, қос бүйіріне жақындаған жылы демді
аңдаған. Шпицтің сыртынан көздері жайнап оның əрбір қимылын баға, бас
салуға ыңғайланып жер бауырлағандарды көрді. Бір сəт тыныштық
орнаған. Бүкіл ит орын-орнында тасқа айналғандай қатыпты да қалыпты.
Тек Шпиц қана қалшылдай шатқаяқтап, төне түскен ажалды үркіткісі
келгендей айбарлана ырылдап жүр. Бірақ осы сəтте оған Бэк те ыршып
үлгерді, — сөйтті де кері қарғып түскен. Бұл жолғы нықпен жасалған
соққы өз дегенін істеген еді.
Шпиц құлады. Иттердің қара құрым шеңбері ай жарығына шағылысқан
қар бетінде бір нүктеге шоғарланды да, Шпиц жоқ болып кетті. Ал Бэк
сонадай жерде жеңімпаз ретінде асқақ қарап тұрды. Бұл жауының көзін
жойып, сонысына іштей риза болып тұрған елти рақаттанған нағыз жабайы
жыртқыштың келбеті еді.

жүктеу/скачать 0,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: