Джек лондон. Текти сарын

— Қазір көрсетейін саған! — деп айқай салған да, жүгіріп жөнеліп
барып ұзын таяқ алып келген.
Бэк қызыл свитерлі адамды есіне түсіріп, ақырындап кейін шегінді.
Енді ол қайтадан алдыға шығарған Соллекспен жағаласа кетуге ұмтылған
жоқ. Əйтсе де таяқ басы жетпейтіндей ғана жерден əрі ұзай да қоймады.
Франсуа оны өзіне сілтей қалған жағдайда тайқып үлгеретіндей аралықты
ұстап, бір жақ көз қиығымен айдаушының əр қимылын қалт жібермей
баққан күйі ол алға қарай үлкектеді де отырды. Өз ісімен жүрген айдаушы
Бэкті Дэйвтің алдындағы ескі орнына жегетін кезегі келгенде ғана дауыстап
шақырған. Бэк бірнеше қадам кейін шегінді. Франсуа таяна түскенде, ол
тағы қашқалақтаған. Бұл көрініс бірнеше мəрте қайталанған соң Франсуа
Бэк осыдан сескеніп түр екен деп таяғын тастай салды. Бірақ мəселе таяқта
емес-ті — Бэктің ашықтан-ашық мінез көрсетіп көздегені — көсемнің орны
еді. Расында бұл орынға орналасуға ол əбден құқылы-тын жəне одан төмен
жерге тұрғысы келмейтінін де аңдатқан-ды.
Франсуаға жəрдемдесу үшін Перро да жетті. Олар екеулеп таяқтай
жүріп Бэкті жөнге салуға бір сағаттай əуреленген, бірақ ырыққа көндіру
мүмкін болмады.
Əлгілер оны əке-шешеден бастап жетпіс жеті атасына, одан өмірге əлі
келмеген келешек ұрпақтарына дейін, терісіндегі əрбір қылшық пен
тамырындағы түйір тамшы қапға дейін түк қалдырмай сыбап шықты. Бэк
болса бұл балағатқа жауапты ырылмен қайтарып, жанына маңайлатпай
қойған. Ол өз тілегін табанда орындатуға тырысқан жоқ, дегенмен
адамдарға ниеті орындалса қайтадан жуаситынын анық аңдатып, стан ішін
айналып жүріп алды.
Франсуа ақыр аяғында қарға отыра кегіп желкесін қаси бастады. Перро
сағатына қарағыштап боқтанып жүр. Уақыт өтіп барады, ал бұлар осыдан
бір сағат бұрын жүріп кетуге тиіс еді. Басын шайқап, желкесін тағы
қасыған Франсуа шабарманға абыржыған түрмен ыржия қараған. Анау
жауап орнына жеңілгендерін мойындағандай иығын қушитты.
Сол сəтте Франсуа Соллекстің жанына келді де, дауыстап Бэкті
шақырды. Бэк өзіндік мəнермен, иттерше күлді. — сөйтсе де сонадай
жерден тақала қоймады. Франсуа Соллексті босатып алып, оны өзінің
бұрынғы орнына жеккеп. Бір мезетте тізбекке тұрғызылған бүкіл жегім

сақадай сай тұрды. Бэкке енді ең алдыдағы көсемнің орнынан өзге бос
орын қалмаған. Франсуа қайта шақырғанда Бэк тағы да итше күлді, бірақ
шақырған үнге құла аспады.
— Тасташы таяғыңды! — деп Перро айқай салды.
Франсуа оның айтқанын орындаған сəтте ғана маңғаздана басқан Бэк
жегімнің ең басына келіп тұрды. Оған қайыс тартпалар тағылып, болып,
шаналар күртін қарға түскен соң жегім бірден заулап өзен бегіне шыққан.
Іле-шала бұлардың соңдарынан аяқтарына шаңғы ілген жарау жігіттер
ілесігі еді.
Бұның ішінде екі бірдей жын отыр деп əспеттейтін Франсуа Бэк туралы
бұрын да жоғары пікірде еді, алайда арада бір күн өтпей жатып бұл иттің
күшін кемдеу бағалап жүргеніне көз жеткізген-ді. Бэк көсем міндетін
атқаруға кіріскен бойда-ақ ақылымен, күшімен, алғыр да ұшқырлығымен
Франсуа көріп жүрген иттердің қай-қайсысынан да асып түскен.
Əйткенмен оның ең бір керемет қасиеті сол өзгелерді өзіне өте жылдам
бағындырып ала қоюшы еді. Ол көп өтпей-ақ жегімдегі барлық иттерді өз
дегеніне жүргізді. Дэйв пен Соллекс жаңа көсемге еш қарсылық көрсеткен
жоқ. Олардың бар білетіні аянбай еңбек етіп, еңбектеніп, күні бойы
тыртыңдап шана сүйреу болатын, өздеріне ешкім кедергі келтірмесе олар
бəріне көнуге даяр еді.
Көсем орнына Биллиді қойса да бəрібір, тек тəртіп сақтаса болғаны!
Алайда соңғы кездері босаңсып кеткен өзге иттер Бэктің тəртіпке шақырған
қаталдығына қатты таңданған. Жегімде Бэктен кейін орналасқан жалқау
Пайк бұрын жетек қайысты орташа күшпен ғана тартатын-ды: əйтеуір
қандай жағдайда да қиналып көрген емес. Бірақ Бэк бұған жиі-жиі дем
беріп тартпақтауға кіріскен, сондықтан Пайк алғашқы күннен бастап-ақ
ғұмырында тұңғыш рет құлшына араласуға мəжбүр болды. Ал қай уақытта
да көңілсіздеу жүретін Джо бірінші кеште-ақ аялдамада жақсылап тұрып
сазайын тартты — мұндайды тіпті Шпиц те ешқашан жасай алмаған. Бэк
анау кешірім сұрап жалбарынғандай — қыңсылап, қарсылық білдіруді
доғарғанша оған бар салмағымен қисая жатып алып, əбден қинады.
Сөйтіп бүкіл жегімнің жұмысы бірден жақсарып сала берген.
Қозғалыстың баяғы ырғағы қалпына келіп, барлық иттер жетекті бір күшке

біріккендей жақсы тартуға кірісті. Перро Ринк Рэпиде атты кейін
табалдырығына кіре берісте Тика жəне Куна деген есімді екі канадалық
итті тағы алды. Бэктің оларды қолма-қол үйретіп алғаны сондай,
Франсуаның аң-таң болмасқа шарасы қалмаған.
— Дəл Бэктей төбетті күндіз шам жағып іздеп таба алмайсың! — деп
түйді ол — Мұндай ит үшін мың доллар берсең де артық емес. Құдай ақы!
Қарсылығың бар ма осыған, Перро?
Перро келіскен. Ол шабарман ретінде осы уақытқа дейін жылдамдық
арттырудың рекордын жасап, оны күнбе-күн үдетіп отыруды дағды қылған.
Қатқақ, əрі əбден тапталған жол сондай жақсы еді, жүрісті бөгейтіндей
жаңа жауған борпылдақ, көбік қар жоқ. Оның үстіне күн де бəлендей суық
емес. Нөлден төмен елу градусқа түскен температура ұдайы осы қалыпта
тұрды. Перро мен Франсуа шана мен шаңғыға алма-кезек ауысады,
шоқырақ шабысқа түсіп алған иттер анда-санда ғана дамыл табады.
Отыз мильдік өзенді əлдеқашан қалың мұз көмкергендіктен бұлар
Доусонға дейін он күн жүрген ұзақ жолды енді бір-ақ күнде зымырап өте
шықты. Бұдан соң Ле-Барж көлінен Ақбоз Ат аузына дейінгі алпыс миль
аралықты ешбір аялдамастан жəне артқа тастап үлгерді. Иттердің Марш,
Тагиш, Беннет көлдері арқылы (жетпіс миль) заулатқаны соншалықты,
бұған дейін шаңғымен тырпылдап келе жатқан екі еркектің бірі шана енді
артына тағылған арқаннан ұстап алып, сынаптан сырғыды да отырды.
Ақырында бұлар екінші аптаның соңғы кешінде Ақ асу арқылы аңқылдата
сілтеп келіп, Скагуэя іргесінде кеме оттары жарқырап тұрған теңізге қарай
құлдилай құлап еді.
Бұл нағыз рекордтық жүріс болатын. Олар екі жеті ішінде күніне орта
есеппен қырық мильден жүрген екен. Перро мен Франсуа Скагуэяның бас
көшесінде алшаң-алшаң басып үш күн бойы қыдырды. Үш күн бойы
оларды өздерімен бірге шарап ішуге шақырушыларда бір толастамады. Ал
сонда олардың жегімдегі иттеріне қызығып, таңдай қаққандар қаншама!
Таңдай қағып тұрып сатып алуға барын салғандар да бір төбе. Алайда көп
ұзамай Батыстан келген бір топ қарақшы қаланы тонамақшы болады.
Алайда мұнда оларға кеуде керіп тұра білген əлдебір жанкештілер
табылады да, əлгі қараниет хайуандарды түк қалдырмай қырып салады.
Сөйтіп жұрт назары енді бірден сол оқиғаға ауған-ды. Бұдан соң көп
ұзамай Перроның қолына дереу кері қайту жөнінде ресми нұсқау тиген.

Осыны естіген Франсуа Бэктің жанына келіп, оны қос қолдап құшақтай
отырып жылап жіберген. Бұл Бэктің Франсуа мен Перромен соңғы
қоштасуы болатын еді. Сөйтіп олар да баяғы басқа адамдар секілді бұның
ғұмырынан біржола жоғалып еді.
Бэк бастаған топты əлдебір шотландтың қолына өткізісімен бұлар өзге
де үйір-үйір жегімдегі иттермен бірге қайтадан сонау азапты Доусон
жолына шықты. Бұдан былайғы жүрістері жеңілдей түскен еді, оның үстіне
рекорд жасауға да мұршалары болмаған. Жоқ, бұлар күнбе-күн тынбастан
тырмысып, ауыр жүк тиелген шаналарды сүйреді де отырды. Қайтқан
құстардың тізбегіндей шұбалған бұл керуен — Солтүстік полюс ығында
алтын іздеген адамдарға дүниенің түкпір-түкпірінен сəлем-сақпыт, хат-
хабар тасып жүр еді.
Бэкке бұл керуен ішінде жүру аса ұнаған жоқ, əйткенмен ол баяғы кəнігі
өр мінезбен жұмысты жақсы атқарды, сонысымен де Дэйв пен Соллексті
қанаттандырып отырды, бұған қоса жолдастары істі ұнатсын, ұнатпасын,
бəрібір мойынға алған шаруаны лайықты орындауларын қадағалаумен
болды. Өмір аққан судай бір қалыппен өтіп жатты. Күндер егіздің
сыңарындай бір-біріне өте ұқсас еді. Аспаздар таңертең белгілі бір уақытта
орындарынан тұрып, от жағып, таңғы асты даярлайды. Одан соң біреулер
шатырларды шанаға тией бастайды, ұзамай басқалары да сөйтеді, өзгелері
ит жегуге кіріседі. Жолға түн түнегі серпілерден бір сағаттай бұрын, яғни
тау алагеуімде шығады. Кешке қарай аялдап, дем алады. Жұрт шатыр тігіп,
отын жарып, жерге төсеу үшін шырша бұтақтарын сындырып əкеледі,
аспазшыларға су немесе мұз жеткізіп береді. Осыдан кейін иттерді
тамақтандырады. Бұл енді жұмыс күніндегі ең бір қуанышты сəт! Жалпы,
бұдан кейін де ұзын саны жүзден асатын басқа иттердің арасында өзіңе
тиесілі балығыңды жеп алып бірер сағат бос жататын сəттер жанға жайсыз
емес-ті. Олардың арасында кеуделі, азулы мықтылары да бар еді, дегенмен.
Бэк олардың ең күшті деген төрт-бесеуімен бір-бір сілкілесіп алғаннан
кейін қалғандары оның алдында арттарын қысып жүретін болған. Бэк
бəрінен бұрын, маздап жанған от жанын қатты ұнататын. Артқы аяқтарын
астына жиырып, алдыңғы екеуін алдыға созып, мойнын тік ұстаған күйі
сиыр тіліндей жалақтаған қып-қызыл жалынға қызыға қарап жататыны бар.
Ондай сəттерде кейде есіне күнгей Санта-Клара алқабындағы судья
Миллердің үлкен үйі, сонда өзі жүзген тас қабырғалы мөлдір бассейн,
тықыр терілі мексикандық Изабель мен жапон мопсигі Туте түседі. Бірақ
Бэк көбінесе қызыл кеудешелі адамды елестетеді,сосын кейде Кэрлидің

ажалы жөнінде, Шпицпен өткен алапат шайқасы туралы, бір кездері өзі
жеген немесе дəмін татуды армандаған тəтті нəрселер төңірегінде жиі
ойланады. Ол Отанын аңсаған емес. Сол бір түстіктегі ел бұның жүрек
қылын аса тарта бермейтін бұлыңғыр да алыс елеске айналған. Оның
санасын көбінесе өзге бір өмірдің, ертедегі ата-бабалары ғұмырының
естеліктері билейді. Соның арқасында бұрын өзі көрмеген құбылыстардың
көбі етене таныс көрінер еді. Ал қазір баяғыда ұйқыда жатқан түйсіктері
(олар да дəл ата-баба тіршілігінің жаңғырығындай сезілетін) оянып, дүр
сілкінген.
Анда-санда осылайша алау жанында, жанған отқа ұйқылы-ояу көзін
сығырайта қарап жатқан сəттерде, осы бір жалақтаған қызыл жалын өзі
кезінде жылынған басқа бір отқа, ал қасында жүрген мына семіз аспазшы
мүлде өзге бір адамға ұқсап кететіні бар. Сол өзге адамның аяқтары қысқа,
қолдары ұзын, бұлшық еттері мынандай май басқан жұмсақ емес, өрілген
арқан іспеттес еді. Үрпе-түрпе шашы да ұзын, маңдайы көзден төбе
сүйекке дейін тайқы жататын. Тосын дыбыстар шығаратын əлгі адам,
тəрізі, қараңғыдан қатты қорқатын болса керек, себебі, басына үлкен тас
байлап алған кедір-бұдыр таяғын қысыңқырай ұстап қара түнекке үрейлене
жалтақтар еді. Өзін тұттай жалаңаш деуге де келеді — тек арқа тұсында
ғана от тиіп алба-жұлба болған əлдебір аңның терісі салақтап тұрады.
Денесін тұтастай түк басқан, кеудесіндегі, иығындағы, қолының сырты
мен сандарындағы жүн аң терісіндей өте қалын. Тұрысы да тік емес,
тізелері бүгіліңкі, кеудесі еңкіш. Дегенмен, денесінен əлдебір сұрапыл
серпін мен мысық қимылындай ептілік, қыбыр еткен қозғалыс пен тырс
еткен дыбысты қалт жібермес керемет сақтық сезіледі.
Кейде осы жүндес адам от жанында басын салбыратқан күйде жүрелеп,
қалғып 
отырады. 
Ондайда 
шынтағын 
тізесіне 
тіреп, 
жауыннан
қорғанғандай басын қос алақанымен қапсыра жауып алады. Ал алау
сыртындағы түн-түнек қойнауынан жап-жасыл от шоқтары жарқырап
тұрады, жəне əрдайым қос-қостан, екіден: Бэк олардың жыртқыш
аңдардың көздері екенін біледі. Сол аңдар қақ жарып өткен сəттегі
бұталардың сытырлағанын естиді, олардың жақындап келе жатқанын
аңдататын барлық дыбысқа құлақ түреді.
Бэк осылайша Юконның жағасында жанған отқа самарқау ғана көз
тастап қойып қиялға шомып жатқан шақта осынау дыбыстар мен өзге əлем

елестерінің бір мезет тұла бойын тітіркендіріп жіберетші соншалықты,
арқа түгі тік тұрып, ақырын қыңсылауға немесе даусы құмыға үруге кірісер
еді. Сол сəтте дүрегей аспаз: "Ей, Бэк, ұйықтама деп айғай салады. Сол
кезде ғана əлгі елестер əлдеқайда жоқ болып кетеді, көз алдына нақты
дүние қайта оралып, Бэк расында да жаңа ғана оянғандай орнынан тұрып,
есінеп, керіліп-созыла бастайды.
Жол қиын, жүк ауыр еді, иттер жұмыстан қажиын деген. Олар ақыр
аяғында Доусонға жеткенде əбден азып, аянышты халге түскен-ді. Оларға
он күндей немесе кемінде бір аптадай дамылдау қажет болатын. Бірақ олар
арада екі күн өтпей жатып шананың шанағын майыстырған қап-қап
хаттарды сүйреп Казармнан Юконның көк мұзына қарай өңмеңдей түсіп
келе жатты. Иттер мүлде қалжыраған, айдаушылар айқайлау мен боқтаудан
жақ жаппайды, бұған қоса Құдайдың құтты күні қар жауады. Иттердің
бауырын сызған осынау ұлпа қарда адым ашып жүру барған сайын
қиындай түскен. Обал нешік, адамдар бұлардың жайын түсініп, бар
жақсылықты алдымен соларға жасауға тырысып еді. Мəселен айдаушылар
əр кеш сайын станды тігіп болған соң бірден иттермен айналыса бастайды.
Кешкі ас адамдардан бұрын иттерге беріледі, айдаушылардың ешқайсысы
иттерінің табанына бір қарап алмай ұйықтайтын қаптарына кірмейді. Бірақ
оларға қандай жағдай жасағанмен де ыңыршақтары шыққан бейшаралар
бірден мал бола қала ма. Бұл қыста олар ауыр жүк тиелген шаналарды
сүйреп мың сегіз жүз миль өтіп жүрігі үлгерген еді. Ал бір мың сегіз жүз
миль дегеніміз ең мықты, төзімді итіңіздің өзін шалып жығады. Өзгелерді
де жұмыс істеуге мəжбүр етіп, жегіміндегі тəртіпті сақтаған Бэк əзірге
беріле қойған жоқ, бірақ ол да қатты діңкелеген болатын. Билли түнімен
түсінде қыңсылап шығады. Джоның да ұнжырғасы мүлде түскен, ал
Соллекстің соқыр жағынан емес, көретін көзі тұсынан келудің өзі қауіпке
айналған.
Əйткенмен бəрінен де қатты қалжыраған Дэйв еді. Əйтеуір одан маза
қашты. ЬІзақор, не нəрсеге сіркесі су көтермей тұрады; түнеуге жайғасқан
бойда бірден өзіне ор қазып алады да, жығыла кетеді — айдаушы оған
азықты сол жерге əкеліп береді. Сөйтіп Дэйв ертеңгі күні азап қамытын
қайта мойнына ілгенше сұлық түсіп жатады да қояды. Кейде жол үстінде
аракідік тоқтай қалған шананы қайта жұлқып-тартқан сəтте, бейшара
ауырсына қыңсылап жібереді.
Айдаушы талай рет тексерді, бірақ оған не болғанын түсіне алмай-ақ

қойған. Басқа айдаушылар да оның əрбір жеріне шұқшиып ұзақ қараған:
бірақ "не болды?"- ға ешкім нақты жауап айта алмады. Бір күні кешкісін
олар Дэйвті оттың жанына алып келіп, сипалап-уқалап барлық жерін
тексеруге кіріскенде, ол бірнеше мəрте қинала қыңсылады да қойды. Сүйегі
сынғаннан аман сияқты, бірақ басқа ештеңе анықтала қоймады. Тəрізі іш
құрылысының бір жері ауыратын болса керек.
Бұлар Кассьяр қайраңына жеткен мезгілде Дэйвтің əлсірегені
соншалықты, қайта-қайта құлай берген. Шотланд тоқтауға белгі берді де,
оны босатып, орнына ең таяу тұрған ит Соллексті жекті. Ол Дэйвті біраз
тыныстатып, шана соңынан бос жүгірте тұрмақшы еді. Бірақ Дэйв аурудан
əбден əлсіреп қалғанына қарамастан өзін жұмыссыз қалдыруға көнгісі
келмейтінін аңдатты. Үстінен қайыс əбзелді сыпырған сəтте ырылдап үре
бастаған ол артынша өз орнында Соллекстің тұрғанын көргенде ышқына
ұлып жіберді — ол өлім аузында тұрса да өзін басқалармен ауыстырғанға
қатты қорланып еді.
Шаналар қозғалған шақта бір бүйірден қосыла жүгірген ол қайта-қайта
Соллексті қарпып қалуға тырысады немесе оны сүрлеудің екінші жағына
итеріп түсіріп, қарға аунатуға ұмтылады; сөйтіп жол бойы Соллекс пен
шананың ортасына қыстырыла кетуге барын салып, жанына батқан ауру
мен ызадан біресе қыңсылап, біресе ұрумен болды. Шотланд оны бишікпен
қақпайлауға əрекеттеніп еді, бірақ Дэйв ешбір соққыға пысқырып та
қараған жоқ, сондықтан айдаушы да оны ұра беруден жалыққандай болған.
Төбет соңындағы сайрап жатқан тегіс жолмен жүруден бас тартып,
ерегіскендей, жиектегі көбік қармен сүйретіле жылжыды да отырды. Енді
бір мезгілде əбден діңкелеп, құлап түсті.
Жығылған жерінде жанынан жүйткіп өтіп жатқан ұзын сонар шаналар
тізбегіне қарап қамыға ұлып жатты.
Одан соң Дэйв ең соңғы күш-қуатын жұмсап, керуен бір жерге
тоқтағанға дейін соңдарынан бүлкектеп ерді де отырды. Дэйв əлгілер
тоқтағанда сүйретіліп өзінің бұрынғы орнына жетті де, Соллекстің бүйір
тұсына келіп тұрып алды. Айдаушы темекі тұтатып алу үшін бақа
шаналарға қарай кеткен еді. Бір минуттен кейін ол қайтып келді де, жүруге
белгі берді. Иттер лып етіп, артық күш жұмсамастан, өте жеңіл қозғалған
— кенет бəрі артқы жаққа аңтарыла қарап, кілт тоқтай қалысты. Айдаушы
да қайран қалған еді: шаналар орнынан жылжымапты. Ол саңқ етіп бұл

тамашаға жолдастарының да назарын аударған. Сөйтсе, Дэйв Соллекстің
пəлекке жалғанған екі сырма қайысын бірдей шайнап үзіп тастап, шананың
алдындағы өзінің ескі орнына тұрып алыпты.
Оның көздерінде қуа көрмеңдерші деген жалбарыныш тұр еді.
Айдаушы тұйыққа тірелген. Серіктері жұмыстары қаншалықты ауыр болса
да иттерді жегімнен шығарып тастағанда қатты қорланатынын айтуға
кіріскен-ді. Қартайып немесе ауруға шалдығып, іске жарамай қалған
кездерінде босатып жіберілген иттердің құсадан өлетінін айтып, түрлі
оқиғаларды еске түсірісті. Ақыр аяғында Дэйв ажалдан бəрібір
құтылмайды, сондықтан оған шананың алдындағы ескі орнында тыныш
өлуге мұрсат беру керек деген ортақ пікірге тоқтасқан.
Дэйв шанаға қайта жегілді де, ол анда-санда іштегі əлдебір дерті
жанына батқанда амалсыз қыңсылап қойып бұрынғысынша алға қарай
адымдай жөнелген. Ол бірнеше мəрте жығылды, бірақ басқа иттер оны
пəлекпен қоса сүйреп əкете берді. Бірде шананың астында қалған; осыдан
кейін Дэйв артқы аяқтан ақсады.
Дегенмен, тұраққа жеткенше сыр алдыра қойған жоқ. Айдаушы оны
оттың жанына жақын əкеліп жайғастырды. Таңға қарай Дэйвтің əлсірегені
сонша, жүруден мүлде қалған еді. Жегетін уақыт келгенде ол айдаушының
алдына қипала сүйретіліп жетті де, қалт-қалт етіп орнынан көтерілген,
бірақ қиралаңдап қайтадан құлап түсті. Одан соң ақырындап жер бауырлай
жылжып серіктеріне жегу əбзелін кигізіп жатқан орынға жетті. Алдыңғы
аяқтарын созып, денесін екі дюймдей ілгері сырғытты; бұдан кейін осы
қимылды қайта-қайта жəне қайталаған. Бірақ көп ұзамай күш-қуаты əбден
сарқылды, жөней жөнелген иттер қар үстінде ауыр тыныстап жатқан
Дэйвтің өздерінің соңынан өлеусірей қарап жатқанын көрді. Ал оның зарлы
үні бұлар жағалаудағы орманды асып кеткенше құлақтан үзілген жоқ.
Керуен тоғай сыртына барып аялдады. Шотландтық ақырын аяңдап,
жаңа ғана шыққан тұраққа қарай қайта беттеген. Жұрт тынши қалды. Кенет
алыстан тарс еткен тапанша дыбысы естілді. Шотланд жедел басып
шаналарға келді де, бишіктер сартылдап, қоңыраулар сыңғыр қағып,
шаналар тағы заулады. Алайда Бэк те, басқа иттер де жағадағы орман
сыртында не жағдай болғанын білді.

жүктеу/скачать 0,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: