Джек лондон. Текти сарын

əйткенмен өзі де аяқтан тұра алмай қалды. Бұларды қоршап тұрған
иттердің күткені де осы еді. Кэрлидің қайта көтерілуге шамасы келмеді:
мыналар жан-жағынан атыла секіріп, лап қойған. Ажал аузында ауырсына
қыңсылаған Кэрли қаптаған жүндес денелердің тасасында жоқ болып кетті.
Мұның бəрі күтпеген жерден апыр-топыр өткендіктен Бэктің ес-түсі
қалмаған еді. Ол Шпицберген итінің қып-қызыл қыл тілін салақтатып
тұрғанын көрді — бұл оның күлгені болатын. Балтасын шошаңдатқан
Франсуаның үйме-жүйме қара топырдың ортасына сойып кеткенін
байқады. Сойыл ұстаған үш еркек оған дереу иттерді қууға жəрдемдескен.
Кэрли құлағаннан кейін екі минуттей өткенде шабуылдаушылардың ең
соңғысы да қуылды. Алайда түте-түтесі шығып итектеліп қалған Кэрли
тапталған қардың бетінде қан жоса боп өліп жатыр еді. Ал оның үстінен
төнген қара қоспа болса əлдене деп түтіге боқтанып тұр.
Кейін сол көрініс Бэктің есіне жиі түсетін-ді, тіпті, түсінде де талай
көрген. Міне, өмір деген осы екен! Мұнда адалдық пен əділдікке орын жоқ.
Құладың ба - құрығаның! Демек, мықты болу керек екен. Шпиц тілін
шығарып тағы күлді, Бэк оны сол сəттен бастап өлердей жек көріп кетіп
еді.
Кэрлидің қасіретті ажалынан кейін ес жиып үлгергенше Бэкті тағы бір
сұмдық күтіп тұрыпты: Франсуа бұған көп өтпей-ақ қайыс əбзел кигізіп
қойды — мұндайды əдетте Бэктің туып-өскен жерінде атқа тағатын. Сөйтіп
бұл да енді жегілген аттары сияқты жұмыс істей бастаған. Ол Франсуаны
шанамен таяз жердегі орманнан ағаш тасуға апарды. Əрине, өзінің жегуге
көнгеніне қатты қорланған, алайда тым қарсыласпау қажеттігін жақсы
түсінген. Ол мұның бəрі тосын да, түсініксіздеу болғанмен өз-өзін күштеп,
жұмысты жақсы істеуге тырысқан-ды.
Франсуа қатал болатын, ол тек бишігінің күшімен ғана "тілдесуді"
білетін. Бұған қоса Бэк сəл мүлт басса болды, ортаға жегілетін тісқақты
Дэйв азу тісті аямай жамбасына салады. Бұлардың жегіміндегі Шпиц деген
көсем ит тура Дэйвтің өзіндей талайды көрген, талайды білетін іс қаяқ еді,
егер Дэйв сүрінген Бэкті шаужайлай алмай қалса, оған ол жақтырмай,
ырылдап немесе денесінің бар салмағын пəлекке қарай түсіріп, аса
ептілікпен жолға қайта сала қояды. Бэк мұндай ым мен дымды жеңіл
игеріп, Франсуа мен өзінің екі серігінің арқасында жүрдектіктің əдіс-
айласын лезде-ақ үйренді. Солайша ол станға қайта оралғанша "хо!" деген

айқайдың "тоқта" екенін, ал "тарт" десе алға тарта беру керектігін;
бұрылыстарда шабысты баяулатып, жүк тиелген шана таудан төмен
сырғанаған сəтте ортадағы иттен алысырақ жүруді біліп алды.
— Иттердің үшеуі де жақсы, — деді Франсуа Перроны көріп. — Мына
Бэк жұмысты керемет істейді екен. Көп ұзамай-ақ не нəрсеге құрдай
жорғалатамын.
Үкіметтік поштаны жедел жеткізуге тиіс болған Перро күндіз тағы екі
итті — Билли мен Джоны алып келді. Бұл тазақанды лайкалар бір шешеден
туғанымен, екеуі күн мен түндей екі бөлек еді. Биллидің бір ғана кемшілігі
шектен тыс момындығы болса, Джо керісінше тым елгезек те, пысық
болатын. Ұдайы үруден аузы босамайтын ол бəріне өшпенділікпен
қарайды.
Бэк Билли мен Джоны меймандостықпен қабылдаса, Дэйв оларға назар
да аудармаған, ал Шпиц болса дереу алдымен біреуіне, одан екіншісіне
тұра шабуылдады. Билли бастапқы бітімгерлікпен құйрығын бұлғаңдатты.
Бірақ бұнысынан ештеме шыға қоймайтынын байқаған ол қаша
жөнелмекші еді — үлгермеді. Шпицтің өткір тісі бүпіріне гірш еткенде, ол
қаңқ еткен, соның өзінде даусы аянышты, жалбарынышты шыққан. Есесіне
Джо Шпиц қай жағынан ұмтылса да сол тұстан тап-тап беріп, құлағын
жымып, айбат шекті. Ызбарлана ырылдап, тістері сақ-сақ етіп, көздері
ұшқын атып шыға келген бұл өліспей беріспестің белгісі еді. Бұны сезген
Шпиц те енді амалсыз жүнін жыға беріп еді. Бірақ ол жеңілгенін жасыру
үшін əлі де жалбаңдай қыңсылап жүрген дəрменсіз Биллиге қайтадан тарпа
бас салып, оны станның ең шетіне дейін қуып тастады.
Перро кешке қарай өзіне тағы бір жегін ит — кəрілеу келген, денесінде
бір сылым артық еті жоқ, жарау лайка тауып алды. Бет-аузы тыртық-
тыртық бір жақ көзінің тек жыртиған орны ғана бар — талай талас пен
төбелесті бастан кешкені осыдан-ақ көрініп тұрғандай. Алайда қайтпас
қайсарлық оты ұшқындаған сол сыңар көздің өзі-ақ айналадағыларды
амалсыз мойынұсындырады екен. Иттің лақап аты — Соллекс, яғни
Ашушаң болатын. Ол да Дэив секілді өзгелерден ештеңе талап еткен емес,
ештеңе күтпейтін де; жəне ақысын жегізген кезі де жоқ. Баппен ғана маңғаз
басып бұларға таянып келген сəтінде оған тіпті Шпицтің өзі қыңқ дей
алмады. Соллекстің бір əдеті өзінің соқыр көзі жағынан ешкімнің жүруін
ұнатпаушы еді. Бастапқыда мұнан еш хабарсыз Бэк өзінің қай жерде жаза

басқанын кейін мынадан білді: бір асығыс сəтте ұмтылып барып
Соллекстің соқыр көзі жағына шыға бергені сол... ол арс ете қалып, бұның
иық тұсынан оңдырмай қауып алғанды. Бұдан кейін Бэк Соллекстің тыйым
салатын тұсына ешқашан жолаған емес, Соллекс те бұған қарадай
соқтықпаған. Тегі ол Дэйв секілді өзін ешкімнің ешқашан мазаламағанын
қалайтын болса керек. Əйтеуір, Бэк көп ұзамай-ақ екеуінің де мейлінше өр
мінездеріне көз жеткізе түскен.
Алғашқы күні-ақ Бэкті көбінесе түнейтін орын жайы мазалады. Қарлы
алаңның қақ ортасында ішінде шырағдан жанған шатыр сонадайдан
жарқырап көз тартқан. Бұл лайықты орным сол шығар деп ойлаған-ды.
Бірақ кіріп барғанда Перро мен Франсуа айқай салып боқтана жөнелгенде,
бұл жанып қоярға жер таппай зытып берген. Қатты соққан ызғары жел
етінен өтіп, сүйегіне жеткендей еді, əсіресе жаралы иығы суық тиген сайын
удай ашығаны бар. Бэк жатып ұйықтамақ болып, бауырын қарға тосеген,
бірақ тұла бойын қарыған аяз аяғынан қайта тік тұрғызды. Сөйтіп
ықтасындау бір жер таба алмай шатырлар арасында əрлі-берлі сеңделіп
жүрген де қойған. Біресе аннан, біресе мұннан қабаған иттер тап-тап
береді, бірақ бұл да оларға дүрдиіп, айбарлана ырылдайды (мұны да тез
үйренген), сонда ғана əлгілер өз жайына кетеді.
Ал өзімен бірге жегілген серіктері қайда? Олар қай жерге орналасты
екен? Бэк маңайына тінтіне ұзақ қараған. Бірақ қанша қараса да төрт аяқты
өзі тектестердің бірде-бірін көре алмады. Ұшты-күйлі жоқ. Бұл төңірегін
тағы бір шолып шықты. Жоқ. Солар шатыр ішінде емес пе өздері? Жоқ, ол
мүмкін емес, — жаңа ғана Бэктің өзін де қуып шықты ғой одан! Сонда жер
жұтты ма оларды? Дірдек қағып, құйрығы салбыраған ол шатыр маңында
жападан-жалғыз сенделіп кеп жүрді. Кенет алдыңғы екі аяғының
астындағы қар көтеріліп кетті де, құлап түсуге шақ қалған. Табан тұсынан
əлдене қозғалып кеткендей көрінді. Аяқ астынан пайда бола кеткен белгісіз
нəрседен шошынып, түгі тікірейген Бэк ырылдап, тұра безді. Бірақ ақырын
ғана шыққан таныс қыңсыл бұны тез тыпшытып, əлгі орынды барлауға
қайта оралған. Танауына жылы ауаның лебі ұрды: қар астындағы шұңқырда
домалана бүріскен Билли жатыр екен. Ол Бэкке өзінің ізгі ниеті мен
ықыласын аңдату үшін жалбақтай үріп, құйрығын бұлғаңдатқан, құдды:
"мені танымай қалғаның не!" дегендей ып-ыстық тілімен бұны жалап та
жіберді.
Міне, тағы бір есте болатын дүние: мұнда суықтан осылайша

қорғанады екен! Бек енді сенімді бір орын таңдап алды да, ұзақ күйбеңдеп
жүріп өзіне қар түбінен ін қазып алды. Бірер минуттен кейін денесі ұяны
жылытып, ұйықтап та кеткен. Ол күндізгі ауыр тірліктен кейін небір
жайсыз түс көріп, кейде қарадан-қарап үріп, кейде тістене ырылдап, таң
атқанша берекесі қашып шыққан-ды. Оны тек таңертеңгі стапның шуы
оятқан. Алғашқы сəтте қайда жатқанын түсінбей қалды. Түнімен жауған
қар інін мүлде көміп тастаған еді. Қардың бар салмағы жан-жағынан
қысып жіберіпті. Кенет Бэкті жабайы аңның тұзақ алдындағы үрейі
билеген-ді. Бұл — бойда оянған алыс ата-бабаларының түйсік белгісі-тін,
əйтпесе осынау жетілген тірлігінде тіпті, толықтай жетілді деуге де келе
қоймайтын қазіргі шағында ол тұзақ атаулыны көрген емес-ті, сондықтан
одан сескенбесе керек-ті. Артынша ол тұла бойы булыға тітіреп, желкесі
мен жон арқасының түгі тікірейе ырылдап, айналасына қарды олай-бұлай
бұрқырата шашып, інінен бір-ақ ырғып шықты. Сонда ғана қарсы
алдындағы аппақ алаңға тігілген станды көріп өзінің қайда жүргенін түсіне
қалды, сосын өзінің Мануэльмсн серуенге шыққан сəтінен бастап, кесіле
түнде жататын ін қазып алғанға дейінгі бастап кешкен күндерді түп-түгел
есіне түсірді.
Франсуа бұған айқайлай сəлемдескен.
— Ал, не айтып едім мен? — деді ол Перроға қарап. — Мына Бэк не
нəрсеге бейім екен! Көргенін көрген жерде қағып алады. Перро маңғаздана
бас изеді. Ол пошта мен маңызды қағаздарды таситын, Канада үкіметінің
шабарманы болатын, сондықтан оған жақсы иттер өте керек-ті. Міне, енді
оған Бэк сияқты əрі мықты, əрі алғыр итті сатып алудың сəті түсе қалған
ғой. Арада бір сағат өтер-өтпесте ол шанасына жегетін тағы да үш ит сатып
алды да, олардың саны сөйтіп тоғызға жетті; тағы бір ширек сағат өткенде
бəрін жегіп үлгерген Перро қарлы жолға түсіп, Дайск жағасына қарап
жүйткіп бара жатты. Бэк өзгерістерге қуанған, жұмыс ауыр болғанмен оны
бəлендей жек көре қойған жоқ. Бастапқыда серіктерінің бəрі шананы
құлшына тартқандарына іштей таңданғаны да бар, бірақ көп өтпей-ақ сол
құлшыныс өз бойын да билей бастағанын сезген. Бұл жағына Дэйв пен
Соллекстен озған да ешкім жоқ, жеккі оларды өмірге қайта əкелгендей:
қазір бұл екеуі мүлде басқа иттер боп шыға келген, бойларындағы баяғы
босандық пен марғаулықтың бірі де жоқ. Мұншама жігер мен күш-қайрат
бұларға қайдан келген! Жəне... өздерімен қоса өзге иттерден де осындай
қимылды талап ететіндері несі екен? Сөйтсе, еңбек бұлардың тірлігінің ең
мəртебелі мəні көрінеді, бүкіл ғұмыр мағынасы да, жалғыз қуаныштары да

сонда секілді.
Дэйв ортаңғы болатын, онымен Соллекстен ілгерірек Бэкті жеккен.
Қалған иттер бұлардың алдында қазтабандап жүгіріп отырады, ал ең
бастағы көсем — Шпиц еді.
Бэкті Дэйв пен Соллекстің арасына солардан үлгі алуы үшін əдейі
жеккен-ді. Бұл алғыр шəкірт, ал аналар өткір тістерінің көмегі арқылы
бағындырып, қателігін қолма-қол жөнге салатын жақсы үйретушілер болып
шықты. Дэйв əділетті де ақылды ит еді. Бэкті ешқашан да бекерден-бекер
ренжіткен емес, ал бірақ Бэк жаңсақ баса қалса қаппай қалған кезі жəне
жоқ, ондай сəттерде Франсуаның бишігі де қосыла кетеді, сондықтан Бэк
қарсыласудан гөрі алға ұмтылып, қателеспеуге тырысу тиімдірек екен деп
түйген. Бірде қысқа аялдамада қайысқа шырматылып, жүрісті бөгегені бар.
Сонда Дэйв пен Соллекс жабыла бас салып, сазайын берді. Бұл бей-
берекетті күшейте түскен-ді, бірақ есесіне Бэк кейін бау қайысты
шатыстырмауға тырысып баққан: күн соңына қарай өз міндетін жақсы
атқара түскені сонша, "оқытушылары" да қабуды доғарайын деген.
Төбесінен Франсуаның бишігі де сартылдауды сиретті, ал Перро тіптен
айрықша қамқорлық жасауға көшкен: мұның табандарын кезек-кезек
көтеріп мұқият қарап шықты.
Бұлар бірінші күні өткен асу өте ауыр еді. Өзекті бойлап Қой станы
арқылы, Таразы мен орман шекарасы тұсынан жоғары қарай өрлеп, биіктігі
бірнеше жүз фут мұзарттар мен күртік қар ішін кезіп, бос жатқан маңды
Сібір маңайын күзеткен кəрі қарауылдай ащы су мен тұщы су арасында
созылып жатқан ұлы Чилкуттсн асқан. Бүткіл жол бойындағы сөнген
жанартау шұңқырларында қатқан тұтас қол тізбектерінен ойдағыдай өтіп,
түн ауа мыңдаған алтын іздеушілер көктемгі мұз көшкініне əзірленіп қайық
соғып жатқан Беннет көлінің жағасындағы үлкен станға жеткен. Сол жерде
Бэк өзіне қар түбінен ін қазып алды да, қалжыраған кезбедей мызғуға
кіріскен, алайда ұйқы қандырудың сəті түспеді, — мұны көп ұзамай-ақ
апаннан шығарып алды да, аяз түн түнегінде өзге иттермен бірге шанаға
жекті.
Бұл күні олар тапталған жайдақ жолға тап болып қырық мильдей жерді
өндіре жүріп өткен. Есесіне ертеңіне, одан кейін де бірнеше күн бойы
қалың қарды өздері бұзып жол салуға мəжбүр болды, қатты шаршап,
жүрістері өніңкіремеді. Аракідік Перро жегімнің алдына шығып, қарды

шаңғысымен өзі таптап, иттердің жүрісін жеңілдетіп отырды, ал Франсуа
сырығымен ыңғайлап, шананы жолға салады. Кейде Перро екеуі орын
алмастырады, бірақ бұл үнемі жиі емес-ті. Перро мұз қабатының
қалыңдығын Франсуа көзбен жақсы ажырата алатынына сенетін, ал бұл
күзгі қабыршақ мұз кезінде өтс қажет еді. Ал ағын қатты тұстарда мұз
атаулы тіпті жоқ болатын.
Бэк күнбе-күн (сол күндердің өзі шексіз болып көрінетін) жегімде
жүреді. Аяқты тек қас қарая суытатын, ал аспан сəл ашыла бастаса-ақ қайта
жолға түсіп, бір қиырдан бір қиырға тынымсыз жөңқи беретін. Өстіп келе
жатып бұлар тағы бір кешкі ымыртта стан құрған; иттер əдеттегідей
өздсріне тиесілі балықтарын алып, ұйықтау үшін қар астына сүңгіді. Бэктің
тəбеті қасқырдікіндей еді. Оның күндізгі үлесі бір жарым қадақ кепкен
бұлан етінен тұратын, бірақ бұл оған жұғын да болмайтын. Ешқашан тойып
көрген емес, ұдайы ашқұрсақ жүреді. Ал салмақтары жеңілдеу əрі мұндай
тірлікке мейлінше икемдірек өзге иттер бір қадақ қана балыққа
қанағаттанып, күш-қуаттарын сақтай біледі.
Бэк көп ұзамай-ақ баяғы Оңтүстікте, үйде жүргендегідей кірпияздығын
доғарған. Асты асықпай, талғап ішетін əдеті бар еді, келе-келе
жолдастарының өз үлестерін тез қарпып алып, бұл жеп үлгермеген азық
қалдығын сүйрей жөнелетінін аңдады. Өзіне тиісті асты сақтай да алмай
қалатын, — бұл екі немесе үш ұрымен арпалысып жатқанда балығы басқа
біреулердің аранында кетеді. Содан соң ғана əлгілердей тез тамақтануға
əдеттенді. Аштық қорлығының өткендігі сонша, бірте-бірте ұрлық
жасаудан тартынбайтын деңгейге дейін түскен. Оны басқалардың қалай
жасайтынын бақылап жүріп бұл да солардан үйренейін деген. Жаңадан
келгендердің бірі, жылпос қу, əрі ұры Пайктің Перроның көзі тая бергенде
оның алдындағы төс еттің кішкене бөлігін лып еткізіп жұлып əкеткенін
көрген Бэк келесі күні дəл сондай қимылмен тұтастай төсті алып тайып
тұрған-ды. Артынан сұмдық аласапыран болды, бірақ бұған ешкім күдік
келтірген жоқ, мұның қылмысы үшін ылғи қолға түсе беретін ынжық Даба
бейшара таяқ жеді.
Осынау алғашқы ұрлық Бэктің Сібірдің қатал жағдайында өле
қоймайтынын аңдатқан. Бұдан оның жаңаша ғұрыпқа бейімделе бастағаны
байқалған еді. Мұндай қабілеті болмаса ұзамай-ақ азапты ажалдың
аранына түсетіні анық-тын. Оның үстіне алғашқы ұрлық қасиеттен
ажыраудың басы-тұғын. Бойындағы бұрынғы барлық ізгілік түсініктерінен

айырылуға айналған, олардың керісінше, аяусыз қатыгез күреске
пайдасынан зияны көптің. Сүйіспеншілік пен достық заңы салтанат құрған
Оңтүстікте ол қасиет орынды шығар — онда өзгенің мүлкіне құрметпен
қарап, басқаларды аяу қағидасы қалыптасқан. Ал мұнда. Солтүстікте таяқ
пен тіс заңы үстемдік етеді, сондықтан ауыздағыңнан айырып, тірлікке
бөгет жасаудан өзге берері жоқ адалдықты тек ақымақ қана ұстанар еді.
Əрине, Бэк дəл бұлайша топшыламаған, — ол əшейін жаңа жағдайға
ішкі түйсікпен ыңғайлана түскен. Ол күштің ара салмағы тең болмаған
күннің өзінде күрестен ешқашан қашпас еді. Алайда қызыл свитерлі
адамның таяғы қаншама қатты болса, ол оны өмірге соншама тез үйрете
бастаған. Бэк биік мəдениеттің итаяғынан ас жеп жүрген кезінде өзінің биік
тұтқан тəртіптері жолында, тіпті ол керемет қатал болса да — өліп кетуге
даяртын. Мысалы сонда Миллердің ат айдайтын қамшысын қорғап, безек
қаққан кезі қаншама! Енді сол бір асыл мұраттарды тəрк етіп, жан сақтауға
ұмтылуы оның біртіндеп жабайылана бастағанын аңдатқан. Ол ұрлықты
өнер көргендіктен емес, аш құрсақтың дамылсыз дабылына бағынып барып
жасаған-ды. Жəне оны бұғып, ақырындап, барлық сақтық шараларын
ескеріп жасады, себебі таяқ пен тіс заңына бас иген-ді. Қысқасы,
істемеуден гөрі істеуге жеңіл түсетін нəрсенің бəрінен бас тартқан жоқ.
Ол өте тез ширады (анығында, жабайыланды). Бұлшық еттері болаттай
ширығып, анау-мынау ауыртпалық батпайтын деңгейге жеткен. Ол іштей
де сырттай əбден шынығып алған еді. Ең жеркенішті,сіңбейтін астың өзін
жей беруге дағдыланды. Асқазаны ішкен нəрсесінің нəрін соңғы
түйіршігіне дейін сіңіріп, қаны қорытылған асты тұла бойына дарытып,
денесін күннен-күнге нығайта түсті. Бэк керемет қырағы да, иісшіл еді, ал
есту қабілетінің тым күшейгені сонша — құлағы, тіпті, ұйықтап жатып-ақ
қыбыр еткен нəрсені аңдап, оның не қауіпті не қауіпсіз əшейін, не қатерлі
дыбыс екенін ажырата қоятын дəрежеге жеткен. Бармақтарының арасына
қатқан мұзды сорып жеуді үйренді, ал шөлдеген кезінде, суаттың бетін
қалың мұз қабаты көмкеріп жатқан жағдайда, оны серпінді алдыңғы
аяқтарымен қақ айыра білетін-ді. Əйткенмен Бэктің ең ғажайып қабілеті
желдің бағытын күні бұрын болжай алатындығы болатын. Тып-тымық бір
кештерде ағаш түбінен немесе жағалау тұсынан өзіне ін қазып алса, сол
орны жел соққан жағдайда ылғи ық жақта, жып-жылы, жайлы болып
шығар еді.
Бэк мұның бəрін тек тəжірибе арқылы игерген жоқ-ты — оның бойынан

əлдеқашан өшіп қалған жабайы түйсіктері дүр сілкіне оянып келе жатты.
Ал қолда үйретілген бірнеше буын ата-бабасынан жұққан қасиеттері,
керісінше, тұншыға берді. Жан түкпірінен түп аталарының алыстағы
жастығы мен жабайы иттер үйір-үйірімен адам аяғы баспаған ну
ормандарда азық іздеп жортып жүргенде өткен кезеңнің түсініксіз де
бұлыңғыр үні естілгендей болған. Бэк сөйтіп тырнақ пен тісті іске қосуға
дағдыланды, ұшқыр көкжалдық ептілігі қалыптаса түсті. Оның есте жоқ
ата-бабалары солайша айқасар еді. Өстіп еткен шақтың ғұрыптары оянып,
ұрпақтан-ұрпаққа берілген ескі əдеттер енді мұның өз дағдысына айнала
бастаған. Бұл оны ешбір жатырқамастан да таңырқамастан, баяғыдан өзіне
тəн қасиеттей еш қиналмастан игерді. Тымық та, салқын түндерде
тұмсығын көкке көтеріп қасқырша ұзақ-ұзақ құмыға ұлыған сəттерінде
Бэктің болмысынан ғасырлар бойы жұлдыздарға қарап күңіренген өзінің
əлдеқашан сүйектері құрап қалған бабаларын көруге болатын-ды. Бэктің
үнінен дəл сондағыдай ноталар — жан өзегінде тыныштық пен түн-түнек
һəм ызғар туғызған ащы зар уілі естілер еді.
Солайша, біздің бəріміздің де табиғаттың қолында қуыршақ екеніміздің
дəлеліндей, Бэктің де көкірегінен бабаларының ежелгі əуені күңірене
лықсып, бірте-бірте өз ата-тегіне орала түскен. Ал мұның бəрі біреулердің
Сібірде сары металға кезіккендігінен, содан соң бағбан көмекшісі
Мануэльдің алған жалақысының өзінен айнымайтын қаптаған шикі
өкпелері мен əйелінің қажетіне жетпегендігінен барып туындаған жағдай
еді.

жүктеу/скачать 0,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: