-тапсырма. Жоғарыда берілген мәтін бойынша төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз

• 
  Отандық ғалымдар қандай мәселеге басым назар аудармайды?
  
• 
  Ағылшын тіліне тән терминдердің қазақша аналогтары туралы не айта аласыз?
  
• 
  «Маркетинг» және «Менеджмент» терминдеріне қазақша балама табуға бола ма? Сіздің пікіріңіз.
  
• 
  Аудармашының ағылшын тілін жақсы білетін білікті экономист болуы керек деген пікірге сіз қалай қарайсыз?
  

привилегированные акции –

гарантия –

широкий спектр банковских услуг –

комплексное банковское обслуживание –

надежность вкладов –

расчетный счет –

объявленный капитал –

уставный капитал –

зарегистрированный капитал –

убытки –

прибыль –

учредители банка –

активы –

депозиты в Национальном банке –

другие заимствования –

прочие обязательства –

Университетте «Жалпы ғылыми және экономикалық терминдер: негіздері, сипаты һәм олардың жасалуы» атты тақырыпта дөңгелек үстел өтейін деп жатыр. Сіз оның басты ұйымдастырушысыз. Қатысушыларға сұрақтар әзірлеңіз, әрі өзіңіздің сөйлейтін сөзіңізді жазыңыз.

2) Сатушы не сатса да, пайдасына сатады.

3) Білмегенді сұрап үйренген – ғалым,

Арланып сұрамаған - залым.

Ә. Науаи

4) Ақша «жасау» үшін ақылды болу міндетті емес, бірақ ақшаны «қалай жасауды» міндетті түрде білу керек.

Көре берсең, көне берерсің.

1. 
   Процент за кредит – проценттік қарыз
   
2. 
   Процентная ставка – есеп айырысу несиесі
   
3. 
   Процентные займы – есеп айырысу шот есебі
   
4. 
   Расчетные кредиты – есеп айырысу балансы
   
5. 
   Расчетный счет – чектер арқылы есеп айырысу
   
6. 
   Расчетный баланс – процент мөлшерлемесі
   
7. 
   Расчеты чеками – несие үшін процент
   
8. 
   Другие заимствования – негізгі жабдықтар
   
9. 
   Прочие обязательства – басқа қарыздар
   
10. 
    Основные средства – басқа міндеттемелер
    
11. 
    Срочные депозиты – қолма-қол ақша
    
12. 
    Наличная валюта – мерзімдік депозиттер
    

Примеров таких неадекватных экономических терминов достаточно много. Их можно найти почти в каждом автореферате на соискание научных степеней кандидата (доктора философии) и доктора экономических наук. Поэтому нет смысла указывать на конкретные работы или фамилии, ведь это явление стало типичным. Приведем отдельные примеры использования англоязычных экономических терминов. Так, термином, который часто встречается в публикациях и устной речи, является "трейдерлер" (от "traders"). На казахском языке это "кәсіпорынның көтерме саудасы". Дословно слово "trader" переводится как "саудагер" (от "trade" — "сауда"). Но ведь мы говорим не "трейд", а "сауда".

Широкое распространение получило словосочетание "паблик рилейшнз" (от выражения "public relations", которое переводится как "қоғаммен байланыс"). У нас уже даже появилась учебная дисциплина, название которой является калькой "паблик рилейшнз", и защищена кандидатская диссертация, в названии которой есть эта калька. Что уже говорить о научных статьях, курсовых и дипломных работах.

Термин "stockholders" в переводе на казахский означает "мүдделі тұлға". Имеются в виду все заинтересованные в чем-то лица – физические и юридические. На казахском это выглядит просто и понятно. Возникает вопрос: зачем же использовать кальку в виде написания этого английского термина казахскими буквами – "стокхолдерлер"?

Большое распространение получил у нас английский термин "business", который звучит и пишется по-казахски как "бизнес". Вообще слово "business" имеет достаточно много значений и особенностей перевода на казахский язык в зависимости от условий его применения в каждом конкретном случае. Это "іс", "кәсіпкерлік қызмет", "коммерциялық қызмет", "жұмыс", "кәсіпорын", "мамандық", "жауапкершілік" и т. д. Потому при переводе этого термина с английского языка целесообразно максимально точно, учитывая смысловые нюансы, формировать казахский экономический термин. Например, по-английски название может звучать как "Institute of Agribusiness and Rural Development", a по-казахски – как "Аграрлық кәсіпкерлік пен ауылды дамыту институты". В то же время словосочетание "business activity" следует переводить как "іскерлік белсенділік".

Примеры приспособления английских экономических терминов к казахскому языку можно продолжать. Как уже отмечалось, сегодня это явление получило существенное распространение. Причем именно приспособление, а не правильный перевод и формирование казахской экономической терминологии. Важно также подчеркнуть, что, кроме отечественных ученых-экономистов, никто больше не сможет и не будет заниматься этим делом, в силу чего к нему следует относиться чрезвычайно ответственно.

Итак, делая общий вывод из всего сказанного, необходимо акцентировать внимание на том, что проблема современной казахской экономической терминологии довольно не однозначна.
14-тапсырма. Ойтүрткі. Сұрақтарды топ болып талқылаңыздар:

• 
  «Болашақ» бағдарламасын білесіз бе?
  
• 
  Конкурсқа қатысып көрдіңіз бе?
  
• 
  Қандай шет тілін білесіз? Еркін білесіз бе?
  
• 
  Шетелдерде оқығыңыз келе ме?
  
• 
  Шетелде оқитын таныстарыңыз, достарыңыз бар ма? Қайда оқиды?
  

Ш Ж

Ең бірінші бақытым – Халқым менің,

Соған берем ойымның алтын кенін.

Ол бар болса, мен бармын, қор болмаймын,

Қымбатырақ алтыннан нарқым менің.
Ал екінші бақытым – Тілім менің,

Тас жүректі тіліммен тілімдедім.

Кей-кейде дүниеден түңілсем де,

Қасиетті тілімнен түңілмедім.

Құдай деген кім десе, Отан дер ем!

...Оты сөнген жалғанда жан барсың ба?

Ойланбай-ақ кел-дағы от ал менен...

(Мені мұндай бақытты жаратар ма!)

Үш күн нұрын төгеді аспанымнан,

Атырау, Алтай, Арқа, Алатауға!!!

«Экономикалық терминология негіздері», реферат.

Терминдер және олардың жасалуы бойынша жұмыс (жазбаша)

1. 
   Тілдің қоғамдағы рөлі, атқаратын қызметі хақында не айтасыз?
   
2. 
   Жаңадан жасалған терминдер «тағдыры» туралы сіздің пікіріңіз қандай?
   
3. 
   Терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмауы неден туындап отыр?
   
4. 
   «Халықаралық» деп аталатын терминдерді ұлт тіліне аудару, жазу, қабылдау тәртібі қай деңгейде екенін айтып беріңіз?
   
5. 
   Мемлекеттік терминологиялық комиссия туралы Ережені тауып, онымен толыққанды танысыңыз.
   
6. 
   Қазақ терминологиясында қалыптасқан жағдайға сараптама жүргізудің нормативтік базасын Ережеден табыңыз және ол туралы әңгімелеп беріңіз.
   
7. 
   Ағылшын тілінен енген сөздерді атаңыз, мысал келтіре отырып баяндаңыз.
   
8. 
   Терминология саласында отандық ғалымдар нендей мәселеге назар аудармай отыр деп ойлайсыз?
   

А. Көтерме сауда;

В. Сауда;

С. Саудагер;

Д. Бөлшек сауда;

Е. Сыртқы сауда.

А. -ды, -ді;

В. -да, -де;

С. -шық, -шік;

Д. -лы, -лі;

Е. -қыш, -кіш.

А. Аккредитивтік;

В. Инкассациялық;

С. Ұзақ мерзімдік;

Д. Мерзімсіз;

Е. Кассалық.

А. Сөз тіркесін жасайды;

В. Сөз бен сөзді байланыстырады;

С. Жаңа сөз тудырады;

Д. Сөзді түрлендіреді;

Е. Сөзге қосымша реңк үстейді.

А. Қаламсыз;

В. Басшы;

С. Еңбекші;

Д. Тарақ;

Е. Жерлес.

А. Міндеттемені;

В. Кепілдемелік хатты;

С. Есеп айырысуды;

Д. Атаулы салымды;

Е. Шот есебін.

А. әкемде;

В. әкеме;

С. әкесінде;

Д. әкесін;

Е. әкені.

А. Партнер;

В. Брокер;

С. Спонсор;

Д. Инвестор;

Е. Посредник.

А. Түн-нің;

В. Түн-кеп;

С. Түн-ге;

Д. Түн-дік;

Е. Түн-де.

А. Базар;

В. Сауда;

С. Нарық;

Д. Дүкен;

Е. Дүңгіршек.

А. Арқасынан таяқ үзген емес;

В. Бала нанның жартысын үзіп берді;

С. Нариман – тепсе темір үзетін жігіт;

Д. Ол әке-шешеден ерте қол үзді;

Е. Қария әбден күдер үзген екен.

А. Дұрыс жазу ережелері;

В. Дауысты дыбыстардың үндестігі;

С. Дұрыс айту ережелері;

Д. Тыныс белгілері;

Е. Дауыссыз дыбыстар жүйесі.

А. Айырбасталатын;

В. Еркін айырбасталатын;

С. Ішінара айырбасталатын;

Д. Айырбасталмайтын;

Е. Дамыған елдер валютасы.

А. Ел үмітін ер ақтар;

В. Қарақұс – жыртқыш құс;

С. Сулы жер – нулы жер;

Д. Көңілі бұлақтай таза;

Е. Көк алманы алма.

А. Ұтыстық салым;

В. Атаулы салым;

С. Ағымдық салым;

Д. Мақсатты салым;

Е. Жарғылық салым.

Жаңбырсыз жер жетім,

Жақсысыз ел жетім.

А. Жер;

С. Жетім;

Д. Жаңбырсыз;

Е. Жақсысыз.

А. Үкімет;

В. Президент әкімшілігі;

С. ІІ деңгейлі банктер;

Д. Ұлттық Банк;

Е. Қаржы министрлігі.

А. (Көк) жел;

В. (Көк) кептер;

С. (Көк) шең;

Д. (Көк) аспан;

Е. (Көк) көйлек.

А. Тарамыс;

В. Батпақ;

С. Басқыш;

Д. Адалдық;

Е. Күрек.

А. Баланс;

В. Займ;

С. Ставка;

Д. Средство;

Е. Объем.

2) Сертификат иесінің меншігіндегі акциялар саны көрсетілген жазбаша немесе басылған түрде депозитке, акцияға, облигацияға берілген меншік құқығы туралы куәлік.

2. Ш.К. Бектуров, А.Ш. Бектурова. Казахский язык для всех. Алматы, «Атамұра», 2004.

3. А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш, І.М. Төленов. Қазақ тілі (оқу құралы). Алматы, «Экономика», 2001, 380 бет.

4. Ж.Ш.Әбіш, Р.Қ. Әдісханова, Ж.О. Мұсаева ж.б. Қазақ тілі (жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқу құралы). Алматы, «Жания-Полиграф» баспасы, 2004, 380 бет.

1. Ш.К. Бектұров, А.Ш. Бектұрова. Қазақ тілі (ана тілі деңгейінде үйрету құралы). Алматы, «Атамұра», 2004.

2. Н.Қ. Мамыров, А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш. Қазіргі экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы, «Экономика», 2000, 402 бет.

3. Қазақ тілін оқыту әдістемесінен қысқаша анықтағыш. Құрастырғандар: Сүлейменова Ж., Орынбаев А., Абитжанова Ж. Алматы: «Эверо» баспасы, 2009ж., 248 бет.

Қарым-қатынас мақсаты: хабарлау, нақты мәліметтер беру. Тілдік амал-тәсілдері: сөз, сөз тіркестері тіліндегі өз мағынасына сай жұмсалады. Мысалы, ресми стильде жазушы сөзі сөз зергері, қаламгер деп қолданылмайды. Жеңіл автомобиль атауы, сөйлеу тіліндегідей, жұмсақ машина деп айтылмайды. Грамматикалық ерекшеліктер тұрғысынан алғанда, ісқағаздары қалыптасқан үлгіде, баяндау түрінде жазылып, сөйлемдері тиянақты, ой аяқталған болып келеді де, мазмұны көбінесе «тапсырма», «бұйыру» ыңғайында болады.Ресми стильде кітаби реңктегі сөздер мен тіркестер, хабарлы сөйлемдер, даяр тіркестер мен термин сөздер пайдаланылады. Мысалы: орындау міндеттелсін, мекемеге тапсырылсын, жүзеге асырылсын, ұйымдастыру қолға алынсын, баса көңіл бөлінсін, баса назар аударылсын, ескеріп отыратын болсын, қамтамасыз етілсін, қаулы етеді, осы анықтама берілді, жарлық етеді, т.б. күрделі тіркестер көбірек кездеседі. Ісқағаздары көбінесе өткен шақ формасында жазылады, айқындап тұратын сөздер жиі қолданылады.

1. Ісқағаздары, оның түрлері туралы 1-кестені оқып шығыңыз. Ісқағаздарының қандай жағдайда жазылатынын, мазмұндық-құрылымдық жүйесін т.б. дерекшеліктерін есте сақтаңыз.

2. Ісқағаздары, оның түрлері туралы мәліметтерді есте сақтай отырып, оқу құралының көмегінсіз 2-кестені толтырыңыз.

1-кесте

Құжаттың аты	Мазмұндық-құрылымдық жүйесі	Қандай жағдайда жазылады
Өмірбаян	Аты-жөні, туған жылы, айы, күні, туған жері, ұлты, білімі, оқыған оқу орындары, қоғамдық-саяси қызметі, ата-анасы, жұбайы, балалары туралы мәлімет, қазіргі жұмысы, мекен-жайы	1.Қызметке орналасу кезінде 2.Оқу орнына түсерде
Түйіндеме	аты-жөні, туған жылы, күні, айы, туған жері, ұлты, жынысы, мекен-жайы, телефоны, отбасы жағдайы, азаматтығы, білімі, бітірген, оқу орындары, кәсіби біліктілігі мен кәсіби тәжірибесі, тілдік дағдылары, компьютерлік сауаттылығы, жеке қасиеттері -    қызығушылығы туралы мәлімет, қосымша ақпараттар	Өз өмірбаяны мен жұмыс тәжірибесінің, мамандығының икемділігін ұтымы көрсете отырып, ойлаған жұмыс орнына қол жеткізу
Мінездеме	Тақырыбы, мінездеме берілетін адам туралы қысқаша мәлімет, негізгі мәтін, қорытынды, мінездемені талап етуші үйымның аты, мінездеме берілген күн, ай, жыл, мінездеме берушінің аты-жөні, фамилиясы, қолы, қосымша (егер болса), мінездеменің тақырыбы парақтың жоғарғы жағын ала, орта тұсына қарай үлкен әріптермен жазылады.	Қызметкерді басқа бір вакансияға немесе оқу орнына ұсыну мақсатында жазылады.
Өтініш	Мекеменің толық аты, басшының қызметі, атағы, аты-жөні, құжат аты, мазмұны, жазылу мерзімі, қолы, өтініш берушінің аты жөні, кейде мекен жайы.	жұмысқа қабылдау, жұмыстан босату, басқа жұмысқа ауыстыру, кезекті демалыс сұрау, кезектен тыс демалыс сұрау, материалдық көмек (пәтер бөлу), балабақшадан орын бөлу және т.б. туралы сұрау   жалақыны көтеру туралы өтініш айту жоне т.б.
Сенімхат	құжат атауы,күні, айы, жылы, мекен-жайы, сенімхат беруші туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі), сенім білдірілетін тұлға туралы толық мәлімет (аты-жөні, мекен-жайы, жеке куәлік нөмірі), алынғат заттың атауы (егер ақша болса, көлемі санмен де, жазбаша да көрсетіледі), қайтарылатын нақты уақыты, қайтара алмаған жағдайдағы шарты, нотариалдық мекеме мөрі.	Өз өкілеттілігі мен құқын екінші бір адамға берерде жазылады.

2-кесте

Құжаттың аты	Мазмұндық-құрылымдық жүйесі	Қандай жағдайда жазылады
Өмірбаян
Түйіндеме
Мінездеме		.
Өтініш
Сенімхат		.

2-тапсырма. Сіз бөлім бастығысыз, жұмысқа жаңа қызметкер қабылдаңыз. Сұхбаттасып көріңіз.

- Сәлеметсіз бе? Кіруге бола ма?

- Сәлеметсіз бе? Кіріңіз. Қандай шаруамен келдіңіз?