Духовные лидеры әбу Насыр Әл-Фараби
жүктеу/скачать 50,63 Kb.
|
| Шокан Уалиханов (1835-1865 гг.) – великий казахский ученый, историк, этнограф, фольклорист. Шокан родился в 1835 г. в урочище Кусмурын нынешней Костанайской области. Он являлся чингизидом – правнуком Абылай-хана. Обучаясь в казахской школе, Шокан получил начальные знания казахского, кыпшак-чагатайского, персидского и арабского языков.
Шоқан Уәлиханов (1835-1865 жж.) – қазақтың ұлы ғалымы, тарихшы, этнограф, фольклоршы. Шоқан 1835 жылы қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын шатқалында дүниеге келген. Ол Абылай ханның шөбересі болған. Қазақ мектебінде оқып жүргенде Шоқан қазақ, қыпшақ-шағатай, парсы және араб тілдерінен алғашқы білім алған. Шоқан Уалиханов (1835-1865) - қазақтың ұлы ғалымы, тарихшы, этнограф, фольклортанушы. Шоқан 1835 жылы қазіргі Қостанай облысының Құсмұрын трактасында дүниеге келген. Ол Шыңғыс - Абылай ханның шөбересі болған. Шоқан қазақ мектебінде оқып жүргенде қазақ, қыпшақ-шағатай, парсы және араб тілдерінен алғашқы білім алды. С детства он проявлял интерес к творчеству казахских поэтов, певцов, композиторов. Став кадетом Сибирского кадетского корпуса в Омске в возрасте 12 лет, Шокан быстро выучил русский язык и проявлял незаурядные способности в изучении истории, географии и восточной филологии, освоил французский и немецкий языки. Бала кезінен ол қазақ ақындарының, әншілердің, композиторлардың шығармашылығына қызығушылық танытты. Омбыдағы Сібір кадет корпусының 12 жасында кадеті атанып, Шоқан Орыс тілін тез үйреніп, тарих, география және шығыс филологиясын оқып-үйренуде айрықша қабілет көрсетті, француз және неміс тілдерін меңгерді. Бала кезінен бастап ол қазақ ақындарының, әншілерінің, композиторларының шығармашылығына қызығушылық танытты. 12 жасында Омбыдағы Сібір кадет корпусының курсанты болған Шоқан орыс тілін тез үйреніп, тарихты, географияны және шығыс филологиясын оқуда керемет қабілеттерін көрсетті, француз және неміс тілдерін меңгерді. Закончив учебу в кадетском корпусе, Ш. Уалиханов стал адъютантом генерал-губернатора Г.Х. Гасфорта и познакомился с поэтом-петрашевцем С.В. Дуровым и Ф.М. Достоевским, с которым он сохранял дружбу до конца своей жизни. В 1856 г. Шокан Уалиханов в составе военно-научной экспедиции отправился на Иссык-Куль, где занялся тщательным изучением культуры и фольклора киргизского народа. Кадет корпусындағы оқуын бітіріп, Ш.Уәлиханов генерал-губернатор Г. х. Гасфорттың адъютанты болып, ақын-петрашевц с. в. Дуров және Ф. М. Достоевскиймен танысады, онымен өмірінің соңына дейін достасады. 1856 жылы Шоқан Уәлиханов әскери-ғылыми экспедиция құрамында Ыстықкөлге барып, қырғыз халқының мәдениеті мен фольклорын мұқият зерттей бастайды. Кадет корпусын бітіргеннен кейін Ш.Уалиханов генерал-губернатор Г.Х.-ның адъютанты болды. Гасфорт және Петрашевскийдің ақыны С.В. Дуров және Ф.М. Достоевский, ол өмірінің соңына дейін достықты сақтады. 1856 жылы Шоқан Уалиханов әскери ғылыми экспедиция құрамында Ыстықкөлге барып, қырғыз халқының мәдениеті мен фольклорын мұқият зерттей бастады. Здесь Шокан сделал первую научную запись великого эпоса киргизского народа «Манас». Из Иссык-Куля он был направлен в Кульджу с важной дипломатической миссией по разрешению пограничных вопросов и установлению торговых отношений. Мұнда Шоқан қырғыз халқының ұлы эпосы «Манас» туралы алғашқы ғылыми жазбаны жасады. Ыстықкөлден ол шекара мәселелерін шешу және сауда қатынастарын орнату үшін маңызды дипломатиялық миссиямен Кулджаға жіберілді. Путевые заметки, сделанные Ш. Уалихановым во время этих путешествий, позволили ему по рекомендации П.П. Семенова-Тянь-Шанского избраться действительным членом Русского географического общества. В 1858 г. в возрасте 22 лет Шокан был направлен в Цинскую Кашгарию, въезд в которую был веками закрыт для европейцев. Ш.Уәлихановтың осы саяхаттар кезінде жасаған жол жазбалары оған п. п. Семенов-Тянь-Шанскийдің ұсынысы бойынша Орыс Географиялық қоғамының толық мүшесі болып сайлануына мүмкіндік берді. 1858 жылы 22 жасында Шоқан Цин Қашғариясына жіберіліп, оған кіру еуропалықтар үшін ғасырлар бойы жабық болған. Прибыв в Кашгарию под видом купца, Ш. Уалиханов собрал ценнейшие сведения о народах Восточного Туркестана. Опубликованный труд Уалиханов о Кашгарии стал важным вкладом в науку и был высоко оценен востоковедами России и за её пределами. В 1863 г. Шокан в составе экспедиции Яценко для реформирования судебной системы казахов занялся исследованием обычаев и права казахов. Қашқарияға көпес ретінде келген Ш.Уәлиханов Шығыс Түркістан халықтары туралы құнды мәліметтер жинады. Қашқария туралы Уәлихановтың жарияланған Еңбегі ғылымға қосқан маңызды үлесі болды және оны Ресей мен одан тыс жерлердегі шығыстанушылар жоғары бағалады. 1863 жылы Шоқан қазақтардың сот жүйесін реформалау үшін Яценко экспедициясының құрамында қазақтардың әдет-ғұрыптары мен құқықтарын зерттеумен айналысты. Саудагер атын жамылып Қашқарияға келген Ш.Уалиханов Шығыс Түркістан халықтары туралы ең құнды мәліметтерді жинады. Уалихановтың Қашқария туралы жарияланған еңбегі ғылымға маңызды үлес болды және Ресей мен шет елдердегі шығыстанушылар тарапынан жоғары бағаланды. 1863 жылы Шоқан Яценконың қазақ сот жүйесін реформалау экспедициясы құрамында қазақтардың әдет-ғұрыптары мен құқықтарын зерттей бастады. Изучив древнюю судебную систему казахов, начиная с «Жеті жарғы» Тауке-хана, он изложил свои взгляды в «Записках о судебной реформе». В 1864 г. Ш. Уалиханов сыграл важную роль в мирном присоединении части земель Южного Казахстана к России, приняв участие в экспедиции Черняева в качестве посредника. Тәуке ханның "Жеті жарғысынан" бастап, қазақтардың ежелгі сот жүйесін зерттей келе, ол өзінің көзқарасын "сот реформасы туралы жазбаларда"баянды етті. 1864 жылы Ш.Уәлиханов Черняев экспедициясына делдал ретінде қатысып, Оңтүстік Қазақстан жерінің бір бөлігін Ресейге бейбіт жолмен қосуда маңызды рөл атқарды. Однако увидев жестокость войск Черняева во время взятия крепости Аулие-Ата, Шокан попросил разрешения отправить его обратно. Шокан Уалиханов скончался от туберкулеза в ауле урочища Алтын-Эмель в возрасте 29 лет. Многочисленные труды Ш. Уалиханова представляют бесценное значение для изучения истории, этнографии и фольклора народов Центральной Азии и Казахстана. Алайда, Әулие Ата бекінісін басып алу кезінде Черняев әскерінің қатыгездігін көрген Шоқан оны кері жіберуге рұқсат сұрады. Шоқан Уәлиханов Алтынемел шатқалы ауылында 29 жасында туберкулезден қайтыс болды. Ш.Уәлихановтың көптеген еңбектері Орталық Азия мен Қазақстан халықтарының тарихын, этнографиясы мен фольклорын зерттеуде баға жетпес мәнге ие. жүктеу/скачать 50,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|