Кез келген етістік көмекші етістік бола бермейді, көбінесе оның қызметін атқаратын бірде негізгі (жеке тұрғанда), бірде көмекші (тіркесу арқылы жасалғанда) ауыспалы етістіктер: жатыр, отыр, тұр, жүр, бар, бер, ал, көр, баста, бол, қой, біл, қара, шық, қайт, қал, сал, жібер, түс. Төсекте жатыр. Төсекте ұйықтап жатыр. Партада отыр. Партада жазу жазып отыр. Көмекші етістіктер есім сөздермен де тіркесіп келе береді. Мысалы: Сөйлей – сөйлей шешең боларсың, Көре – көре көсем боларсың. Хакім әңгіменің ұзаққа созылғанын тәуір көрді. Бұл жұрт орынға отырған кез еді. (Х.Е.) Сонымен өз алдына жеке тұрып сөйлем мүшесі бола алмайтын, толық мағынасы жоқ, тек негізгі етістіктермен, есім сөздермен тіркесіп қана қолданылатын етістіктер көмекші етістіктер деп аталады. 1. е-ді, е-кен; 2. ет, ет-е, ет-іп, ет-келі, ет-кен, ет-ер, ет-пе-с, ет-етін, ет-пек, ет-у, ет-се, ет-е-йін; 3. де, де-ген, де-йтін, де-р, де-ме-с, де-мек, де-у, де-се, де-йін; 4. жазда (құлай, күле, жығыла жаздады); 5. емес (негізгі етістікпен тіркесіп келіп, болымсыздық мағына береді) барған емес, келген емес.
Достарыңызбен бөлісу: |
