Abstract. Introduction. The article discusses in detail the development, ethnic composition and social
structure of Petropavlovsk since the 19th century. The ethnic composition, structure and groups of the
city of Petropavlovsk in the 19th century are determined and indicated by historical sources. The article
also discusses the pace of resettlement of other ethnic groups in Northern Kazakhstan at the beginning
of the 19th century and their impact on ethnic composition. At the same time, migration is known to play
an important role in demographic trends. Because migration leads to political, socio-economic changes
in society. In this regard, it is necessary to identify the main factors causing migration and the
consequences of migration. The formation and resettlement of ethnic diasporas in the northern region
continued under Soviet rule. Factors such as migration and deportation have contributed to the
widespread emergence of various ethnic groups in the region.
Keywords: city, Petropavlovsk, Northern Kazakhstan, region, ethnic group, nation, state, century,
Kazakh, resident.
Кіріспе Бүгінгі таңда Петропавл қаласының XX ғасырдағы тарихын жан-жақты ғылыми тұрғыда
зерттеу жолға қойылған. 1752 жылдан бастап патша өкіметі «Жаңа Есіл» (орысша
«Новоишимская линия. – авт.) немесе «Ащы-тұщы көлдер» («Пресногорьковская линия» – авт.)
шептерін тарту арқылы Солтүстік Қазақстан жерлерін отарлауға жедел түрде кірісіп кеткен еді.
XVIII-XIX ғасырлар аралығында патшалық Ресей Батыс Сібірден бастап қазіргі Солтүстік
Қазақстан аймағындағы Орта жүз қазақтарының жерлеріне жылжыған болатын.
XIX ғасырдағы Ресей өкіметінің қазақ даласына жасалған отаршылдық саясатының айқын
көрінісіне баға беруге негіз болды. XX ғасырдағы қазақ зиялы қауымының қазақ халқының
мүддесі үшін күрескені туралы және патшалық Ресей мен большевиктердің қазақ халқына тікелей
жасалған саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени-рухани отарлау саясатын жүргізгенін жан-
жақты анықтауға жол ашты.
Ресей мен Петропавл бекінісі арасындағы экономикалық байланыстары қазақ-орыс
қатынастарының жаңа деңгейге шығуына ықпал етті. Ресейдің отарлау саясатының қадамдары
халықтың сауда-саттықпен айналысуына да әсерін тигізді. Осыған орай, Петропавл бекінісі
Солтүстік Қазақстан аймағындағы ірі сауда орталығына айнала бастады.
Ресей империясы 1822 жылы «Сібір қырғыздары туралы» Жарлық шығарғаннан кейін
Петропавл қаласының этникалық құрамы күрт өзгере бастады. Алғашында бекініс әскери адамдар
мен орыс, шетел көпестерінен құралған еді. Кейін патша өкіметі Ресейдің еуропалық, орталық
аймақтарынан Петропавл қаласына және Солтүстік өңірлерге орыс, татар, поляк, неміс секілді
қоныстанушыларды орналастыра бастаған болатын.
