1.1 Өнімнің өзіндік құнының мәні мен мақсаты
Туризм саласында ұйымдардың өндіріс құнына кіретін шығындардың құрамын және жіктелуін қарастырғанға дейін негізгі тұжырымдамаларды анықтау керек.
Туризм - уақытша болу елінде (жерінде) ақылы қызметпен айналысусыз Ресей Федерациясы азаматтарының, шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ адамдардың демалыс, білім беру, кәсіпкерлік, спорттық, діни және өзге де мақсаттарда тұрақты тұратын жерінен уақытша сапарлары.
Туристік іс-шара шеңберінде туристік ұйымдарды қалыптастыру (жасау), туристік өнімдерді жылжыту және сату, туристік қызметтерге қызмет көрсету, сондай-ақ туризм саласындағы басқа да қызмет түрлеріне туристік ұйымдардың қызметі жатады.
Туристік өнім - сапарға, туризмге, тамақтануға, экскурсиялық қызметтерге, сондай-ақ гид-аудармашыларға және туристік мақсатқа немесе туристік немесе басқа да объектілерге сатуға немесе сатуға арналған объекті болып табылатын сапарларға байланысты ұсынылатын қызметтердің жиынтығы ретінде кешенді экскурсия құқығы туристік ұйым. Туристік өнімді туристік ұйым немесе үшінші тұлғалардан немесе өз ресурстарымен қамтамасыз етілген қызметтерден, немесе үшінші тараптардан немесе өз күштерімен қамтамасыз етілген қызметтерден сатып алатын қызметтерден сатып алатын қызметтерден құруға болады.
Туризм бүгінгі күні әлемнің көптеген елдерінде дамып келе жатқан индустрияға айналған ұлттық-экономикалық кешеннің саласы болып табылады. Әлем экспорты кезінде туризм мұнай мен автомобиль экспортының түсімінен кейінгі үшінші орында тұр. Туристік бизнес кішігірім бастаушы капиталы бар кәсіпкерлерді тартады, жылдам өтелу кезеңі, туристік қызметтерге тұрақты сұраныс, шығыстардың кірістілігінің жоғары деңгейі және икемді бағалар.
Кез-келген кәсіпорынның қызметі, оның ішінде туристік кәсіпорынды қоса алғанда, пайда табу үшін бағытталған және пайда табуға тек бастапқы капитал салынған кезде ғана мүмкін болады, өйткені белгілі бір шығындарсыз туристік өнім шығаруға және сатуға мүмкін емес.
Шығындар - өндірістің тиімділігін, өндірістің пайдасын және рентабельділігін анықтайтын өнімдерді өндіруге, айналымға және маркетингке арналған кәсіпорынның шығындарымен, қолма-қол ақшамен көрсетілген маңызды экономикалық фактор.
Туристік өнімді өндіру, сату және сатудың өзіндік құнын қалыптастырудың өзіндік құны, яғни туристік өнімнің өзіндік құны туристік өнім материалы мен басқа да ресурстарды өндіру мен сатуда, сондай-ақ өндіру және сатудың өзге де шығындарында пайдаланылатын бағалау болып табыладыp[2].
Шығындарды жоспарлау - туристік өнімнің өзіндік құнына кіретін шығындардың мөлшерін көрсететін жүйе.
Туристік ұйымдардың шығындарын есептеу объектісі жеке туристік өнім болып табылады.
Туристік ұйымның өндірістік процеске қатысты шығындары өндіріске бөлінеді, яғни. Туристік өнімді өндіруге байланысты және коммерциялық, туристік өнімді жылжытуға және сатуға байланысты шығындар кіреді.
Өндірістік шығындар туристік өнімнің өзіндік құнына қалай қосылғанына байланысты тікелей және жанама (үстеме) бөлінеді.
Тікелей сызықта туристік өнімнің өндірісіне байланысты шығыстар жатады, ол тиісті объектінің құнын тікелей және тікелей енгізілуі мүмкін.
Жанама (үстеме) құны бойынша туристік ұйымның қызметіне қатысты туристік өнімнің өндірісін ұйымдастыру және басқару бойынша, арнайы әдістерді пайдалана отырып, есептеудің тиісті нысанына кіретін шығыстар жатады.
Өндірістік шығындар. Туристік қызметті жоспарлау және есепке алу кезінде шығындарды туристік ұйым элементтері мен элементтеріне сәйкес топтастырады.
Сурет 1. Өзіндік құн түрлері
Ескерту [2] әдебиет негізінде жасалды
Туристік өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар өздерінің экономикалық мазмұнына сәйкес мынадай элементтер бойынша топтастырылады:
- материалдық шығындар;
еңбек шығындары;
әлеуметтік қажеттіліктерді есептеу;
- амортизация;
- басқа шығындар.
Туристік ұйымдардың арасында көбінесе туристік өнімнің өзіндік құнын айқындау үшін келесі баптар бойынша өндірістік шығындарды топтастыру пайдаланылады:
1. Туристік өнімді өндіру кезінде пайдаланылатын үшінші тарап қызметтеріне құқықтарды алу құны:
- қонақ үй саласының ұйымдарынан туристерді орналастыру және орналастыру (сондай-ақ осындай қызметтерді көрсететін және оларға құқықтар беретін басқа ұйымдар);
- тасымалдау ұйымдары арқылы тасымалданатын жүктер;
- тамақтану ұйымдарында экскурсия кезінде туристерге арналған тамақтану қызметтері;
экскурсия бюросында экскурсиялық қызмет көрсету (атап айтқанда, круизді ұйымдастырушылардан, сафарилерден, тау альпинизмінен және т.б.);
медициналық мекемелерде, санаторийлерде, диспансерлерде медициналық көмекке, емдеуге және аурулардың алдын алуға;
- визалық қызметтер бойынша (сондай-ақ сапарды жоспарлаумен байланысты өзге де шығындар);
- тур кезеңінде туристер үшін сақтандыру қызметтері (жазатайым жағдайлардан сақтандыру және медициналық сақтандыру);
- гид-аудармашылардың ілеспелі қызметтері[3].
2. Өндірістік персоналдың қызметіне байланысты шығындар.
Ең алдымен, бұл топ өндірістік қызметкерлердің (туристік өнім шығаруға тікелей тартылған) еңбек шығындарын, оның ішінде әлеуметтік аударымдарды қамтиды. Өндірістік персоналдың сапарларына байланысты шығындар да кіреді.
3. «Үстеме шығын»:
- туристік өнімнің өндірісін ұйымдастыруға байланысты шығыстар (шаруашылық қызметкерлердің еңбек ақысын төлеу, соның ішінде әлеуметтік аударымдар, жол жүру шығыстары, экономикалық ғимараттардың, ғимараттардың, техниканың, жабдықтың, кеңсе техникасының, есептеу техникасының, туристік ұйымның меншігін күзету, туристік ұйым қызметкерлері үшін көліктік қызмет көрсету және басқа да шығындар);
- белгіленген тәртіппен бекітілген стандарттарға сәйкес негізгі құралдарды толық қалпына келтіру бойынша амортизация;
- материалдық емес активтердің амортизациясы;
- арзан және жоғары тозған заттардың, арнайы құралдар мен құрылғылардың тозуы;
- жаңа турларды дамытуға байланысты шығыстар;
байланыс қызметтеріне ақы төлеу (телефон, ұялы, почта, жергілікті және т.б.);
- оқыту және қайта даярлауға кеткен шығындар;
- жұмысшыларды ұйымдық жалдау құны, соның ішінде үшінші тарапты жалдау ұйымдарының қызметтерін төлеуге байланысты шығыстар;
- міндетті сақтандыру бойынша төлемдер (өнім турының құнына енгізілген ерікті сақтандыруға аударымдардың жалпы сомасы сатылған өнім көлемінің 1% -ынан аспауы тиіс);
- Өндірістік қызметке байланысты өзге де ұйымдарды қабылдау және оларға қызмет көрсету бойынша өкілдіктік шығындар;
- заңмен белгiленген тәртiппен шығындарға жатқызылатын салық, алымдар, төлемдер және басқа да мiндеттi аударымдар.
4. «Жұмыстың және қызметтердің жекелеген түрлерін жүзеге асыру арқылы туристік өнім шығаруға тартылатын туристік ұйымның бөлімшелерінің шығындары»
Туристік ұйымның бұл бөлімшелеріне қонақ үйлер, демалыс үйлері, мотельдер, шатырлар, спорттық нысандар, арнайы туристік көлік және т.б. кіреді.
Сондай-ақ, туристік ұйым қабылданған бухгалтерлік объектілер негізінде туристік өнім шығаруға жұмсалатын шығыстардың түрлерін өз бетінше кеңейте алады.
Туристік өнімді жылжытуға және сатуға байланысты коммерциялық шығыстар (шығындар) негізінен мыналарды қамтиды:
- Жарнамалық шығындар (нарықта туристік өнімдерді жылжыту үшін тұтынушыға мақсатты, ақпараттық әсер), олар мыналарды қамтиды:
жарнамалық өнімдерді әзірлеу және шығару құны (каталогтар, прайс-парақтар, брошюралар, альбомдар, брошюралар, плакаттар, плакаттар, жарнамалық хаттар, ашық хаттар және т.б.);
- эскиздер мен жапсырмаларды жасау мен өндірудің өзіндік құны, түпнұсқа және брендтік пакеттердің үлгілері, жарнамалық сыйлықтарды алу және өндіру;
- бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жарнамалық қызметтің құны (баспа жарнамалары, радио және теледидар арқылы хабарландырулар мен хабарлар);
- жеңіл және басқа сыртқы жарнаманың бағасы;
- жарнамалық фильмдер, бейнежазбалар, фильмдер және т.б. сатып алу, өндіру, көшіру, қайталау және көрсету құны;
- стендтер, модельдер, билбордтар, белгілер дайындау шығындары;
- жарнамалық материалдарды сақтау, жөнелту және кедендік тазарту бойынша шығындар;
- туристік өнімді жылжытуға бағытталған көрмелерді ұйымдастыру және өткізу шығыстары;
- сату пункттерінің (туристік агенттіктердің) туристік ұйымның бөлінуі ретінде қызмет көрсетумен байланысты шығындар, олар бөлек балансқа бөлінеді және бөлінбейді;
- туристік ұйымға коммерциялық қызмет көрсететін үшінші тарап ұйымдарының комиссиялық, агенттік және өзге де сыйақыларының құны;
- Туристік қызметті алға жылжытуға тікелей қатысатын туристік ұйым қызметкерлерінің еңбегінің құны[3].
Осылайша, туристік ұйымдардағы шығындардың сипаты мен классификациясы зерттелді және туристік өнім құнының жоспарлану мақсаты пайда деңгейін анықтау және нәтижесінде ұйымның өндірістік және әлеуметтік даму мүмкіндіктері болып табылатынын анықтады. Бұдан әрі туристік өнімнің құнын қалыптастыру жолдарын қарастырған жөн.
1.2 Өнімнің өзіндік құнын есептеу әдістері
Кәсіпорындарда нарықтық өзгерістердің дамуы жағдайында отандық есептеу жүйесін теориясы мен практикасы жетілдіру қажет. Туристік өнімдердің өзіндік құнына шығындарды топтастыру және қосудың алғашқы, дәстүрлі әдісін қарастырайық.
Туристік өнiмнiң жалпы құнының есебi туристiк өнiмнiң бiрлiгiн қалыптастыру және сату жөнiндегi барлық шығыстарды есептеудi қамтиды. Бұл әдіс бойынша туристік өнімнің орташа жалпы шығындары немесе жиынтық бірлік құны есептеледі.
Туристік өнімнің жалпы құнын есептеу - барлық шығыстар (айнымалы және тұрақты) туристік өнімдердің барлық түрлеріне бөлінетін есепке алу жүйесі. Оның мәні туристік өнімнің нақты нақты өзіндік құнын ай сайын 20 «Бастапқы өндіріс» шотына туристік өнімді қалыптастыру мен сатудың барлық шығындарын жинау арқылы анықталады[4].
Бұл әдістің негізі қызметтердің жекелеген түрлерінің құнын енгізу әдісіне сәйкес шығыстарды топтастыру болып табылады.
Туроператордың құнын есептеу керек, ол туристік өнімнің өзіндік құнын құрайды. Бағаланатын объект - топтық тур түрлері үшін туристер тобына қызмет көрсету құны және турдың жеке түріне жеке туристке қызмет көрсету құны.
Қазіргі уақытта туристік ағынның негізгі бөлігі толық топтардан тұрады. Бұл саяхаттау компаниясы бүкіл топқа сапарлардың көтерме бағасын айқындайды.
Бұл жағдайда әдеттегі көтерме мәміле жеңілдікпен жүргізіледі, ол операция көлеміне байланысты - 10% дейін, ұзақтығы мен ұзақтығы бойынша - 5% дейін, туристік қонақ үйде болу ұзақтығына байланысты - 10% дейін.
Көтерме бағадан компанияға жарнамалық жарнамаға және жарнамалық буклеттерді жариялауға, жеке қалаға, жеке қонақ үйге немесе басқа туристік орындарға қосымша жеңілдіктер жасалуы мүмкін. Саяхат агенттігі жиі елдің жарнамалық брошюраларын сатады, демек, турларға ғана емес, жалпы елге де жарнама береді. Жеңілдіктер туристік қызметті аванстық төлеммен жүзеге асырылуы мүмкін. Тұтастай алғанда, топтарға арналған туристік қызметтердің бағасы біржолғы транзакциялардың орташа нарықтық бағасынан 10-20% -ға төмен болуы мүмкін.
Рұқсаттың құны ұсынылатын қызметтер санының факторына әсер етеді. Туристке өз таңдауы бойынша қызметтердің белгілі бір түрлерін немесе қызметтердің толық спектрін ұсынуға болады. Қызметтің толық спектрі деп аталатын инклюзивті экскурсиялар (инклюзивті тур) немесе пакеттік экскурсиялар (packadge tour) сату арқылы қамтамасыз етуге болады.
Әуе саяхатында инклюзивті турлар пайдаланылғанда, туристерді тағайындалған және кері орнын ауыстыру құны арнайы әзірленген инклюзивті тарифтер негізінде анықталады, бұл әдеттегіден жартысы болуы мүмкін.
Табыстылықтың жалпы деңгейі және инклюзивті турдың бағасы әдеттегі көлік шығындарының тарифінен төмен болмауы керек.
Клиенттерге инклюзивті турдың біржолғы (жалпы) бағасы туралы оны белгілі бір қызмет түрлеріне дейін жеткізу туралы хабарланбайды.
Инклюзивті турдың құнын есептеу кезінде компания туристік қызметтердің құнын және компания кеңсесін ұстап тұру үшін өз шығындарын, жарнамалық шығындарды және белгілі бір пайданы ескереді. Осыған қарамастан, жеке туристің инклюзивті турының жалпы құны туристік агенттіктердің бір пакеті және қызмет көрсету деңгейі жоқ жеке сапарға қарағанда арзанырақ.
Осылайша, біз туристік өнімнің құнын қалыптастыру жолдарын қарадық және жалпы құнды есептеу әдісін анықтадық, ол туристік өнімнің бірлігін қалыптастыру мен жүзеге асыру кезінде ұйымның барлық шығындарын түсінуге мүмкіндік береді.
1.3 Кәсіпорындардың өнімнің өзіндік құнын анықтаудағы шетел тәжірибиесі
Жалпы шығындарды есептеу әдісі ұйымның туристік өнімнің бірлігін қалыптастыру және енгізу жөніндегі барлық шығындар туралы түсінік алуға мүмкіндік береді. Дегенмен, дәстүрлі әдіс бір маңызды жағдайды ескермейді: туристік өнімнің бірлік құнының туристік өнімдерді сату көлемінен өзгеруі.
Егер туристік ұйым туристік өнімдерді өткізу көлемін арттырса, онда туристік өнімнің өзіндік құны төмендейді, ал егер туристік ұйым туристік өнімдерді сату көлемінің азайған болса, онда өзіндік құн өседі.
Заманауи бизнес-шарттарда шығындарды есептеу әдісіне артықшылық беру керек
Туристік өнімдердің өзіндік құнын топтастыру және қосудың екінші әдісін қарастырайық. «Тікелей шығын» жүйесі нарықтық экономиканың атрибуты болып табылады, сондықтан қазіргі заманғы жағдайда бұл әдіс маңыздылығы артып келеді[5].
Әртүрлі елдерде бұл әдіс әртүрлі деп аталады: АҚШ-та - тікелей шығындар, Германияда - ішінара есепке алу, шекаралық шығындар, Ұлыбританияда - маржиналдық шығындарды есепке алу, Францияда - маржаны есепке алу, Ресейде - тікелей шығындар, шығыстарды есепке алудың динамикалық әдісі , шектеулі (қысқартылған) шығындарды есепке алу, ең үлкен қамтудың құны.
«Тікелей шығын» деген атау (аудармада тікелей шығындар дегенді білдіреді): бұл тарихи негізделген, ол жүйенің мәні, қысқа және халықаралық деңгейде көрінеді.
Біздің елімізде орын алып отырған күрделі нарықтық үдерістер өндірістің ауытқуына және қызметтерді сатуына ықпал етеді, қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) өзіндік құнының мінез-құлқына айтарлықтай әсер ететін жалпы көлемдегі тіркелген шығындардың үлесін арттырады, бұл өз кезегінде пайдаға әсер етеді . Мұндай үрдістердің өсуіне қарай, фирмалар жанама шығындардың таралуы нәтижесінде бұрмаланбаған шығындар туралы ақпаратты пайдалануға тиіс. Өндірістік шығындар мен шекті кіріс бойынша шығындар индикаторларындағы мұндай ақпарат тікелей шығындарды береді. Алынған ақпарат баға мен өндіріс көлемінің ең тиімді комбинациясын табуға, тиімді баға саясатын жүргізуге мүмкіндік береді.
Бұл әдіс бәсекеге қабілетті демпингте пайдалану мүмкіндігі туралы ақпаратты ұсынады - туристік өнімді төмен бағалық шектеуді белгілеуге байланысты әдейі төмен бағамен сатады. Демпинг - туристік өнімнің қандай да бір түріне сұранысты уақытша төмендету кезеңінде, сондай-ақ нарықты жаулап алу кезінде қолданылады[6].
Сурет 2. Калькуляциялау бағыттары
Ескерту [7] әдебиеттен алынды
Тиімді баға саясатын жүргізу үшін келесі тармақты қарастырған жөн: туристік қызметтер бәсекеге қабілетті болу үшін туристердің құны бірдей пакетпен және қызмет көрсету деңгейімен өзіндік саяхатшының шығындарынан төмен болуы тиіс.
Тікелей шығын жүйелері өзгеретін нарықтық жағдайларға жауап ретінде жылдам әрекет етуге мүмкіндік береді. Әртүрлі меншік нысаны бар ұйымдарды құру және еркін баға белгілеу тетіктерін енгізу жағдайында, бұл әдіс қажеттігі артатындықтан, бұл тиімділіктің одан әрі артуы «тікелей шығындар» әдісімен бухгалтерлік (қаржылық) және өндірістік (басқарушылық) есепке алу мақсаттарына сәйкес келеді. . Тікелей шығындарды есепке алудың, талдаудың және осы жүйеде басқару шешімдерінің бірлігін көрсететін «шығындарды басқару» немесе «кәсіпорын менеджменті» деп атауға болады.
Бұл әдіс өнім көлеміне байланысты шығыстарды топтастыруға негізделген. Топтау шығындарының атрибуты шығындарды айнымалы және бекітілген, немесе өндіріс және кезеңділікке бөлуді қарастырады. Тіркелген шығындардың негізі - негізгі құралдарды (негізгі капитал) пайдалану және айналым қаражатын (айналым қаражатын) пайдалану есебінен айнымалы шығындарға байланысты шығындар.
Тұрақты (мерзімді) шығындар өндірістің көлеміне байланысты емес, бірдей уақыт кезеңінде тең бөліктерде есептеледі және салыстырмалы түрде тұрақты болып табылады. Алайда, туристік өнімнің бірлігіне есептелген тіркелген шығындар сату көлемінің өзгеруі салдарынан артуы немесе азаюы мүмкін.
Өзгермелі (өндірістік) шығындар өндірістің көлеміне және сатылымның өзгеруіне бара-бар өзгерісіне байланысты. Туристік өнімнің бірлігіне есептелген ауыспалы шығындар - тұрақты құн.
Тікелей шығыстар тек айнымалы (өндірістік) шығындарды есептеуді қамтиды, осы әдіс негізі орташа айнымалы шығындарды және орташа қамтуды есептеу болып табылады.
«Тікелей шығын» жүйесіндегі есеп айырысу туристік өнімдерді барынша тиімділікпен анықтауға мүмкіндік береді, өйткені сату бағасы мен өндіріс шығындарының арасындағы айырмашылық нақты туристік өнімдердің өзіндік құнына қайталанатын (жалпы) шығындарды есептен шығару нәтижесінде жасырылған емес. Бұл әдіс әртүрлі туристік қызметтер түрлерінің арасында үстеме шығындарды бөлудің күрделілігін төмендетіп, рационды, жоспарлауды және шығындарды есепке алуды жеңілдете отырып, өзіндік құнды «барынша көрінетін» етеді.
Есепті кезең үшін белгіленген шығындардың сомасы пайда мен шығындар туралы есепте бөлек сызық ретінде көрсетіледі, сондықтан олардың кәсіпорынның пайда көлеміне әсері айқын көрінеді.
Есепке алу жүйесімен бір кезеңнен екіншісіне бөлінген үстеме шығындардың бөлінбеген сомасының бір бөлігінің толық құнын есепке ала отырып, оларды бақылау әлсіреді.
Біз осы тармақта тікелей шығындарды есептеу әдісін және тұтастай алғанда, шығындар бағасының қалыптасуының теориялық аспектілерін қарастырып, Ресей үшін тікелей шығындар жаңа және жалпыға танымал емес әдіс екенін анықтадық. Бірақ көптеген басқа елдерде бұл өте танымал. Кейбір жағдайларда Тікелей құнын есептеу бірнеше артықшылықтарға ие. Ол айнымалы шығындар бойынша ғана өзіндік құнын айқындағандықтан және олар қолданылған кезеңнің пайдасынан белгіленген шығындарды есептеп шығарғанда, кәсіпорынның нақты пайдасында және қағаздағы есептеулерде сәйкессіздіктер жоқ, сондықтан оны талдау және қарау үшін алдым[8].
Бұдан әрі шығындардың қалыптасуын егжей-тегжейлі қарастыру үшін «Chemnal Tour» ЖШС мысалында шығынның қалыптасуын талдау қажет.
2 Туристтік кәсіпорындардың өнімнің өзіндік құнын талдау («CHEMAL TOUR» ЖШС мысалында)
2.1 «Chemal Tour» ЖШС қысқаша сипаттамасы
«Chemal-Tour» ЖШС отбасылық туристік кәсіпорын ретінде 2002 жылы құрылған және ішкі туризм туроператоры болып табылады. Компания құрылған сәттен бастап белсенді атқыштар, атқыштар және су жолдарын ұйымдастыруға маманданған. Сонымен қатар, ол балық аулау турларын ұйымдастырумен айналысады, жақында тапсырыс берушілерге жылқы және қысқа мерзімді демалыстар беріледі. Дегенмен, жылқы су жолдары компания жұмысының басым бағыты болып қалады және осы салада компания әрбір бөлшекті ойлайды. 2013 жылдың жаз маусымына арналған маршруттар тізімі 1-қосымшада келтірілген. Бағыттардың сипаттамасын туристік агенттіктің www.chemal-tour.ru веб-сайтынан таба аласыз[12].
«Чемал-Тур» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі - бұл тәуелсіз экономикалық субъект.
Компания заң бойынша заңды тұлға болып табылады, ол жеке меншікке ие, ол өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтарды сатып алады және жүзеге асыра алады, жауапкершілікке тартылады, сотқа талапкер және жауапкер бола алады.
Компанияның мақсаты - табысқа жету және қалған туристердің қажеттіліктерін қанағаттандыру].
Қоғамның негізгі міндеттері:
1. Көрсетілетін қызметтердің кешенін және көлемін кеңейту, олардың сапасын арттыру;
2. Интеграцияланған туристік қызметтерді ұйымдастыру;
3. Туристік экскурсиялық қызмет көрсету.
«Чемал-Тур» ЖШС - бұл шағын кәсіпорын, өйткені қызметкерлер саны 20 адамнан аспайды. Компания белсенді турларды дамытады және ұйымдастырады. Бағыттар негізінен Чемал, Онгдауай және Кош-Агач облыстарынан өтеді.
«Chemal-tour» ЖШС-нің миссиясы мен имиджі туристердің демалысқа деген қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады, бұл жұмысқа кәсіби және жауапты қатынасы бар сапалы туристік қызмет көрсету. Компанияның беделіне сапалы қызмет көрсету арқылы қолдау көрсетіледі.
Жалпы «Chemal-tour» ЖШС бұл туристік компания аймақтағы кішігірім кәсіпорындардың бірі болып табылады деген қорытындыға келді. Туристік нарықта жұмыс жасау мерзімі - 10 жыл, бұл «Chemal-Tour» ЖШС-ні салада тәжірибесі бар өте тәжірибелі ұйым ретінде сипаттайды.
Облыстағы тіркелген коммерциялық ұйымдардың саны, туристік және санаторлық-курорттық іс-шаралармен айналысатын жеке кәсіпкерлер жыл сайын өсіп келеді, ал 2012 жылы Алтай Республикасының салық органдарының деректері бойынша олардың саны 600 ұйым болды.
Жоғарыда айтылған схемадан көріп отырғанымыздай, туристік кәсіпорындардың көлеміндегі ең үлкен үлес орналастыру объектілері болып табылады. Тұрғын үй қызметтерінен басқа көптеген лагерьлерде белсенді экскурсиялар мен экскурсиялар ұйымдастырылады. Бұл «Манжерок», «Алтай-Вояж», «Аркадий», «Амаду», «Берел» базалары.
Туроператорлардың саны 5% -ды құрайды, барлық туроператорлар белсенді турларды ұйымдастыруда мамандандырылған. «Барнаул», «Барыс», «Ақ-Тур» (Барнаул), «Барыс», «Барнаул», «Барыс», «Барабан», «Алтай-Тур» (Горно-Алтайск), «Экстремалды нүкте» (Горно-Алтайск), «Алтай-рафтинг орталығы» (Горно-Алтайск) «Chemal-Tour» («Чемаль»), «Манчерок» туристік кешені (Манчерок) және басқа да бірқатар фирмалар. Бұл фирмалар нарықта өздерін белсенді түрде көреді, көрмелерге қатысады, Интернетте өздерін жарнамалайды. Көріп отырғанымыздай, барлық фирмалар республикада тіркелген жоқ. Компанияның негізгі үлесі посткеңестік кеңістікте алғашқылардың бірі болып келе жатқан «Brothers Govor» компаниясы мен «Манжерок» туристік кешенін қоспағанда, 2002 жылдан бері белсенді туризммен айналыса бастады.
Бұл кәсіпорындардың негізгі бағыттары туризмнің түрлері мен аудандарға бөлінуі мүмкін. Туризм түрлері, туризм түрлері, ат спорты, велосипед турлары, су турлары (рафтинг), автобустар, аралас турлар (көп жағдайда атпен жүру, жаяу серуендеу және қарда жүру) және қысқы турлар (шаңғы, сноуборд, атпен жүру) ерекшеленеді. Барлық туроператорлар ұсынатын негізгі бағыттар Солтүстік-Шығыс Алтай (Қаракөл көлдері, Тоғызскөл көлдері, Үймен көлі, Телецкое көлі), Солтүстік-Чуй (Шавлин көлдері, Көлдер көлі, Қарақабақ, Ақ-Трут), Катунский жотасы Белуха тауы, Кучерлин көлі, Көпкин көлдері және Катун рандарының басқа көлдері), Катун, Шуа, Чулушман өзендері, Башкаус, Аруг).
Белсенді экскурсиялар нарығының баға диапазоны 3-кестеде көрсетілген. Кестеден көріп отырғанымыздай, туристердің орташа құны, әсіресе, Ресей туристік нарығында қызмет көрсететін шетелдік компаниялардың ұсынысымен салыстырғанда өте жоғары, мысалы, Түркияға жеті күндік тур (және Анталияға ұшу құны 75 000 теңгеден 100 000 теңгеге дейін. Ал Горный Алтайдың жеті күндік белсенді экскурсиясы (рейстің құнын есептемегенде, Новосибирскке немесе Барнаулға) 65 000 теңге.
Кесте 1
Белсенді бағыттардың орташа бағасы
Белсенді бағыттар
|
Ұзақтығы күн
|
Бағасы тенге
|
Жаяу
|
7
|
56 000
|
|
10
|
75 300
|
|
14
|
80 470
|
Аттары
|
7
|
66 875
|
|
10
|
88 800
|
|
14
|
128 500
|
Су
|
7
|
80 780
|
|
10
|
137 000
|
|
14
|
1ё42 500
|
Біріктірілген
|
7
|
71 500
|
|
10
|
81 670
|
|
14
|
118 250
|
Белсенді бағыттары орташа бағасы
|
7
|
65 700
|
|
10
|
100 560
|
|
14
|
118 250
| Ескерту – Мәліметтер автормен құрастырылған | Белсенді турлар нарығын сипаттау үшін келесілер болуы мүмкін. Біріншіден, білікті қызметкерлердің, әсіресе білікті нұсқаушылардың белсенді туризмнің негізгі түрлерінің болмауы, қызмет сапасына әсер етеді. Екіншіден, белсенді туризмді реттеудің ведомствоаралық механизмінің жоқтығы, бұл федералдық және республикалық органдардың пайда болған проблемаларды шешудегі әрекеттеріндегі айырмашылыққа әкеледі. Үшіншіден, жоғары маусымдық. Жазғы маусым үш айға созылады, ал туристердің негізгі ағыны шілдеде және тамыз айының ортасында түседі. Қыс мезгілі ұзағырақ болуы мүмкін, бірақ республикада белсенді қысқы туризмге сұраныс әлі қалыптаспаған[12]. Төртіншіден, белсенді турлар нарығы республика аумағында ұсынылатын белсенді турларға жоғары бағалармен сипатталады, бұл өз кезегінде қызмет көрсетілетін туристердің көлемін арттыруға мүмкіндік бермейді. Бесіншіден, белсенді бағыттардың маршруттарында тәртіптің сақталуын қадағалау жүйесі жоқ, бірінші кезекте кәсіпкерлік субъектілеріне ең танымал бағыттарды қамтамасыз ету тетігінің жоқтығы және соның салдарынан инфрақұрылымның болмауы, экологиялық нашарлау. Осылайша «Chemal-Tour» ЖШС туроператор болып табылады және қолданыстағы заңнамаға сәйкес туроператорлардың тізіліміне енгізілген. «Чемал-Тур» ЖШҚ - маусымдық кәсіпорын. Негізгі қаржы ағындары жылдың екінші және үшінші тоқсандарында. Шамамен барлық есептеулер тексеру есебінен жүзеге асырылады. Ақшаға тек жалдамалы жылқылар, автомобильдер мен жалақы инструкторлары ғана төленеді.
2.2 «Chemal Tour» ЖШС туристтік кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын әзірлеу жолдарын бағалау және талдау
Туристік қызмет құнының қалыптасуы бухгалтермен айналысады. Қызметтердің бағасын талдау негізінде «Chemal-Tour» ЖШС-нің бағалық саясатына баға береміз.
«Чемал-Тур» ЖШС-нің мақсаты: нарықтың өмір сүруін қамтамасыз ету; пайда алуды қамтамасыз ету, кірістілікті қамтамасыз ету; сатуды ынталандыру; нарық үлесін кеңейту.
Біз 12 адамнан тұратын «Ару-Кем» жаяу жүргіншінің туристік өнімін есептеп шығарамыз, ұзақтығы - 3 күн Chemal-Tour LLC (2-кесте).
Кесте 2
«Чемал-Тур» ЖШС-де «Ару-Кем» жаяу жүргіншінің туристік өнімін есептеу
№
|
Шығындардың атауы
|
Топтағы адам саны
|
|
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
|
Азық-түлік
|
7 200
|
8 400
|
9 600
|
10 800
|
12 000
|
13 200
|
14 400
|
|
Машинаны жалға алу
|
9 000
|
9 000
|
9 000
|
9 000
|
9 000
|
9 000
|
9 000
|
|
Атты жалғы алу
|
4 000
|
4 000
|
6 000
|
6 000
|
6 000
|
6 000
|
6 000
|
|
Баня және тұрақтың бағасы
|
4 200
|
4 900
|
5 600
|
6 300
|
7 000
|
7 700
|
8 400
|
|
Оқытушының ақысы
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
|
Тұрақты төлем
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
3 000
|
|
Страховка
|
600
|
700
|
800
|
900
|
1 000
|
1 100
|
1 200
|
Жалпы тікелей шығынлар
|
31 000
|
33 000
|
37 000
|
39 000
|
41 000
|
43 000
|
45 000
|
Жалпы жанама шығындар
|
5 000
|
5 000
|
5 000
|
5 000
|
5 000
|
5 000
|
5 000
|
Жалпы шығындар
|
36 000
|
38 000
|
42 000
|
44 000
|
46 000
|
48 000
|
50 000
|
Пайда
|
12 000
|
12 000
|
12 000
|
12 000
|
12 000
|
12 000
|
12 000
|
Өзіндік баға
|
48 000
|
50 000
|
54 000
|
56 000
|
58 000
|
60 000
|
62 000
|
Бір адамға арналған турдың бағасы
|
8 000
|
7 143
|
6 750
|
6 222
|
5 800
|
5 455
|
5 167
|
Ескерту – Мәліметтер автормен құрастырылған
|
2013-2014 жж. «Chemal-Tour» ЖШҚ көрсеткіштері бойынша сатудан кірістерді көлденең және тік талдау. 2014 жылы тауарлардың тауарлық белгілерін және қосалқы құралдарды пайдаланудан түсетін пайда екенін көрсетті. 2013 жылмен салыстырғанда төмендеді. Тауар таңбасын және қосалқы жалдау тауарларын пайдалану бойынша қызметтердің түсімі 2014 жылы төмендеу үрдісіне ие. 45639 мың рубльді құрады, бұл 16,70% -ды, туроператордың қызметінен түсетін түсім-ақ 2014 жылы. 485,145 мың рубльге азайды.
Достарыңызбен бөлісу: |
