Экономист (Жен)
I ТАРАУ. ТОПЫРАҚТАНУ – ТОПЫРАҚ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ, ТОПЫРАҚ ТҮЗІЛУ ПРОЦЕСІ
жүктеу/скачать 1,44 Mb.
|
О у ралы «Топыра тану» п ніні университеттерге арнал ан ба да
| I ТАРАУ. ТОПЫРАҚТАНУ – ТОПЫРАҚ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ, ТОПЫРАҚ ТҮЗІЛУ ПРОЦЕСІ
Топырақтану – топырақ туралы олардың түзілуі, құрылысы, құрамы мен қасиеттері; географиялық таралу заңдылықтары; оның басты қасиеті құнарлықтың қалыптасуы және дамуын анықтайтын сыртқы ортамен өзара қарым-қатынас процестері; тиімді пайдалану жолдары, игеру жағдайында топырақ жабынының өзгеруі туралы ғылым. Топырақтың негізгі қасиеті оның құнарлығы - өсімдіктің тіршілігі мен өнім құруы үшін қоректік элементтерге, суға, тамыр жүйесін жеткілікті мөлшерде ауаға, қалыпты тіршілігі үшін жылуға сұранысын қанағаттандыруы, осы қасиеттеріне сүйеніп В.Р.Вильямс «Топырақты өсімдік өнімін өндіру қасиетті, құрылықтың беткі қабаты» деп атады. Топырақтық дамуы табиғи топырақ түзуші факторларға және адам әрекетіне тәуелді. Топырақ түзілуінде тірі ағзалар маңызды орын алады. Олардың әсерінен тау жыныстарының бұзылып топыраққа айналу процесстері және оның құнарлығының қалыптасуы: күлдік және азоттық элементтердің жиналуы, органикалық заттар синтезі мен бұзылуы жүреді. Топырақ түзілу факторлары туралы ілім негізін В.В. Докучаев құрды, ол топырақ ерекше табиғи дене ретінде келесі факторлардың тығыз қарым-қатынасы нәтижесінде қалыптасатындығын анықтады – климат, өсімдік, топырақ түзуші жыныстар, мекен бедері және уақыт. Осы бес фактормен қатар алтыншы фактор адамзаттың өндірістік әрекетін бөледі, ол топырақ түзілу мен топырақ жабынына тура және жанама түрде әсер етеді. Топырақтанудың ең маңызды бөлімдері: 1) Топырақтың дамуы (генезис) мен қалыптасуы туралы ілім; 2) Сыртқы ортамен қарым-қатынаста болатын бүтін кеңістіктің түзіліс ретінде топырақ бүркеуі туралы ілім; 3) Топырақ құнарлығы мен топырақ бүркеуі (жабыны) және агротехникалық мелиоративтік тәсілдер мен оларды реттеу принциптері туралы ілім. Осы аталған басты бөлімдермен қатар топырақтану құрамында топырақ массасы қасиеттеріне байланысты негізгі бөлімдерін айырады (топырақ физикасы, топырақ химиясы, топырақ биологиясы т.б.) және қолданбалы бөлімдер (агрономиялық, ормандық және мелиоративтік топырақтану). Ерекше бөлім топырақ классификациясы ол барлық бөлім материалдарын пайдаланып топырақ картографиясы, сипаттау және оларды комплексті бағалау, мемлекеттің тұтас жер кадастрын құру және математикалық өңдеу мақсатында мәліметтер жинау үшін құрылатын тұтас таксономиялық жүйе. Топырақ түзілу процесі физико-химиялық процесстер категориясына жатады. А.А.Роде анықтауынша топырақ түзілу процесі деп, топырақ қабатында жүретін заттар мен энергия жылжуы және түрлену құбылысы жиынтықтарын айтады.Топырақ түзілу процесінің негізгі кезеңдері: 1) тау жынысы минералдарының өзгеруі; 2) оларда органикалық қалдықтардың жиналып, біртіндеп тасымалдануы; 3) органо-минералды қосылыстар күрделі жүйесін түзе минералды және органикалық заттардың қарым-қатынасы; 4) Топырақтың жоғарғы бөлігінде биофильді элементтер қатары, ең алдымен барлық қоректік элементтердің жиналуы; 5) қалыптасушы топырақ кескінінде су ағынымен топырақ түзілу өнімдерінің жылжуы. жүктеу/скачать 1,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|