Экономист (Жен)



бет4/63
Дата09.02.2023
өлшемі1,44 Mb.
#168174
түріПрактикум
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   63
Байланысты:
О у ралы «Топыра тану» п ніні университеттерге арнал ан ба да

Жымдастық – минералдың тегіс параллель жіктері бойынша бөлшектену қасиеті жымдастық кристал минералдарда байқалады, себебі бұл қасиет кристал торшасының құрылысына байланысты.
Минералдар жымдастығы бойынша бес түрге бөлінеді:
Аса жетілген - минерал жеке жапырақшаларға және пластинкаларға өте оңай (тырнақпен) ыдырайды. Айна тәріздес жылтыр тегіс жымдастық пайда болады (слюда, гипс т.б.);
Жетілген – ақырын соққы әсерінен бөлшектенеді, бөлшек беттері тегіс кейбір бөліктерінде тегіс болмауы мүмкін (кальцит, галит);
Орташа – пайда болған бөлшектердің тегіс және тегіс емес жымдастығы орташа бірдей мөлшерде;
Жетілмеген –минералды бөлшектегенде бөлшек беттері негізінен тегіс емес белгілі бағытсыз сынады;
Аса жетілмеген – минералдар еш бағытсыз сынады (кварц).
Қаттылық – бұл сыртқы механикалық әсерлерге минералдың (қарысу) кедергі жасау дәрежесі. Оны Моос шкаласының келісімді бірлігі бойынша анықтайды.
Минералдардың жаңа сынған (омырылған) бетіне қаттылық шкаласының эталон минералының сүйір-өткір бұрышымен сызық жүргізеді. Анықтауды қаттылық шкаласының ең жұмсақ минералымен бастайды, минерал қаттылығына байланысты біртіндеп ілгерілейді. Егер Моос шкаласының минералы сыналушы минералдан жұмсақ болса сызық қалдырады, ал керісінше болса сызат қалдырады.
1 кесте -Минералдардың қаттылық шкаласы



Қаттылығы

Эталон минерал

Басқа минералдар

1.

Тальк




2.

Гипс




3.

Кальцит




4.

Флюорит




5.

Апатит




6.

Ортоклаз




7.

Кварц




8.

Топаз




9.

Корунд




10.

Алмаз




Қышқылдардан қайнау карбонаттар тобының минералдарына тән. Қайнау 5-10 % НСІ ерітіндісімен әсер еткенде байқалады. Айырылу реакциясы жүреді, көмір қышқыл газы бөлінуі қосар жүреді:
СаСО3 + 2HCl=CaCl2 +H2O+ CO2
Көмір қышқыл газы бөлінгенде қайнау байқалады. Қайнауды анықтау үшін жаңа сынған (омырылған) минерал бетінде 5% НСІ ерітіндісінен тамшылатқыш арқылы бірнеше тамшы түсіреміз.
Мысалы : Кварц қаттылығы -7, тығыздығы -2,6-2,8г/см3, жылтырлығы – шыны тәріздес, түсі – түссіз, ақ, сары, қызғылт, қара, суда ерімейді, қышқылдармен реакцияға түспейді.
Кальцит қаттылығы -3, тығыздығы -2,7г/см3, жылтырлығы шыны тәріздес, түсі – түссіз, ақ, сарғыш, көгілдір, суда ерімейді, қышқылдардан қайнайды
CaCO3 + 2HCl =CaCl2 +H2CO3

2 кесте - Химиялық құрамы бойынша минералдар классификациясы.





Минерал атауы

Химиялық формуласы

Шығу тегі

Маңызы

1

2

3

4

Жай қосындылар (табиғи кесек элементтер)

Күкірт

S

Магмалық, метаморфтық биологиялық

Улы химикат, микротыңайтқыш ретінде сирек қолданады.

Сульфидтер

Пирит

FeS2

Магмалық метаморфтық гидротермальды шөгінді

Ылғалдылығы жоғары топырақтарда жиналады (ақшыл дақтар).

2- кестенің жалғасы

1

2

3

4

Галоидтар (галоген тұздары)

Галит

NaCl

Шөгінді

Сортаң топырақтарда жиналады, топырақ құнарлығын төмендетеді.

Сильвин

KCl

Шөгінді

Калий тыңайтқыштарын өндіруге қолданылады.

Карналлит

KCl*MgCl2 *6H2O

Шөгінді

Калий-магнийлі тыңайтқыштар өндіруге қолданылады.

Тотықтар мен гидрототықтар

Кварц

SiO2

Магматикалық
Гидротермалды
Шөгінді

Жыныс түзуші минерал, кварцтың басым болуы топырақ құнарлығын төмендетеді

Опал

SiO2*nH2O

Шөгінді

Жыныс түзуші минерал, топырақта гель түрінде жиналады

Гематит

Fe2O3

Метаморфтық

Жыныс түзуші минерал, фосфат-иондарын өсімдік үшін сіңімсіз формаға байланыстырады.

Лимонит

Fe2O3*nH2O

Шөгінді

Жыныс түзуші минерал, фосфат-иондарын өсімдік үшін сіңімсіз формаға байланыстырады.

Боксит

Al2O3*nH2O

Шөгінді

Жыныс түзуші минерал, фосфат-иондарын ерімейтін қосылыстарға байланыстырады.

Оттектік қышқылдар тұздары

Кальцит

CaCO3

Биологиялық, метаморфтық

Топырақ құрылымының түзілуіне ықпал етіп, қарашірік жоғалуын азайтады, қышқыл топырақтарды әктеуде қолданылады

Доломит

CaCO3* Mg CO3

Шөгінді, метаморфтық

Топырақ құрылымының түзілуіне ықпал етіп, қарашірік жоғалуын азайтады, қышқыл топырақтарды әктеуде қолданылады

Сода

Na2CO3*10H2O

Шөгінді

Тұзданған топырақтарда жиналады. Сілтілікті жоғарылатып, топырақ құнарлығын төмендетеді

2- кестенің жалғасы

1

2

3

4

Сульфаттар

Ангидрит

CaSO4

Шөгінді

Сор және содалы сортаң топырақтарды гипстеуге қолданылады.

Гипс

CaSO4*2H2O

Шөгінді топырақтық

Топырақта сары түсті кристал түрінде жиналады. Сор және содалы сортаң топырақтарды гипстеуге қолданылады.

Мирабилит

Na2 SO4*10H2O

Шөгінді

Ащы топырақтарда жиналады және сорларды гипстегенде

Нитраттар

Натрий силитрасы

NaNO3

Шөгінді

Азот тыңайтқыштарын өндіруге қолданылады.

Калий силитрасы

KNO3

Шөгінді

Азот - калий тыңайтқыштарын өндіруге қолданылады.



Фосфаттар

Апатит

Ca5(PO4) 3 * (F*Cl*O H)

Магмалық

Фосфор тыңайтқыштарын өндіруге қолданылады.

Фосфорит

Ca5(PO4) 3 * (F*Cl)

Шөгінді

Фосфор тыңайтқыштарын өндіруде қолданылады.

Вивианит

Fe3 (PO4) 2 *8H2O

Шөгінді

Фосфор тыңайтқыштарын өндіруде қолданылады.

Силикаттар және алюмосиликаттар.Силикаттар

Оливин

(Mg*Fe)2 * SiO4

Магмалық

Жыныс түзгіш минерал.

Авгит




Магмалық

Жыныс түзгіш минерал.

Мүйіз алдамшасы




Магмалық, метаморфтық

Жыныс түзгіш минерал, кальций және магний көзі.

Серпентин

3MgO*SiO4*2H2O

Метаморфтық

Жыныс түзгіш минерал, магний және кремний көзі.

Алюмосиликаттар

Мусковит
(ақ слюда)

KH2Al3Si3O12

Магмалық, метаморфтық

Жыныс түзгіш минерал, топырақтағы калий қорының көзі.

Биотит
(қара слюда)

KH2(Mg*Fe)3Al3Si3O12

Магмалық, метаморфтық

Жыныс түзгіш минерал, топырақтағы калий қорының көзі.

Ортоклаз

K2Al2Si6O16

Магмалық, гидротермалды

Жыныс түзгіш минерал, топырақтағы калий қорының көзі.

2- кестенің жалғасы

1

2

3

4

Альбит

Na2Al2Si6O16

Магмалық, гидротермалды

Жыныс түзгіш минерал, топырақтағы калий қорының көзі.

Лабрадор




Магмалық

Бағалы әшекей тас.

Балшықтық минералдар

Гидромуско
вит




Шөгінді

Өсімдіктерге калий қорының көзі болып табылады сіңіру мөлшері 10-30 мэкв/100 г. топыраққа.

Гидробиотит




Шөгінді

Өсімдіктерге калий қорының көзі болып табылады сіңіру мөлшері 10-30 мэкв/100 г. топыраққа.

Каолинит

H2Al2Si2O8*H2O

Шөгінді

Сіңіру мөлшері төмен 15 м экв/100г топыраққа.

Монтморил лонит

(Ca*Mg)Al2Si4O12*nH2O

Шөгінді

Сіңіру мөлшері жоғары 150 м экв/100г топыраққа.



БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:



  1. Минералдардың негізгі қасиеттерін сипаттап беріңдер.

  2. Химиялық құрамы бойынша минералдар қандай топтарға бөлінеді ?

  3. Минералдардың маңызы және топырақ қасиеттеріне әсері қандай?

ТАУ ЖЫНЫСТАРЫ


Жұмыс мақсаты: Тау жыныстары ұғымымен танысу. Магмалық, метаморфтық және шөгінді тау жыныстарының қасиеттері мен классификациясын зерттеу.


Тапсырма.

  1. Тау жыныстарының негізгі сыртқы белгілерін сипаттау, зерттеу нәтижесі бойынша тау жыныстарының үлгілік коллекциясын топтарға бөлу (магмалық, метамофтық, шөгінді).

  2. Магмалық, метаморфтық, шөгінді тау жыныстарын классификациялау негізімен танысу (1, 2, 3 кесте).

  3. Тау жыныстарының коллекция үлгілерін сипаттап беру, кестелерді қолдану және тау жыныстарының сыртқы белгілерін ажырату.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   63




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет