Жо ға ры мек теп те гі оқу про це сі нің құ ры лы мы

4.1. Кә сі би оқы ту про це сі нің мә ні
89
ліп дә лел ден ген жа ңа лық тар ды, не гіз гі заң ды лық та ры мен тұ жы-
рым дар ды әрі қа рай да мы та тү се ді. 
Оқы ту да ғы лым не гіз де рін оқып үйре ну дің өзі ғы лым та ри хы-
мен, оның әдіс те рі мен та ны су, ұлы ға лым дар дың өмі рі мен қыз-
ме ті жай лы ақ па рат ала ды. Со ны мен қа тар оқы ту – да му не гі зі. 
Пе да го ги ка лық про цесс психологиялық тұрғысынан өзі не 
тән: ор га низм нің өзін дік да му ына жүйелі түр де гі кө мек жә не же-
ке бас тың жан-жақ ты же ті луін түйіс ті ре тін не гіз гі екі бел гі мен 
ажы ра ты ла ды.
Бі лім алу шы ның өзін дік да му ына әсер ете тін не гіз гі фак тор-
дың бі рі – өза ра қа рым-қа ты нас жа сау іс-әре ке ті. Оқы ту про це сі 
оқы ту шы ның сту де нт пен үне мі ру ха ни қа рым-қа ты нас та, ын ты-
мақ тас тық жағ дайда бо лу ын қа жет ете ді. Оқы ту про це сін де сту-
дент тек оқы ту шы ның әсе рін қа был дау шы ға на емес, оның оқу 
іс-қи мы лы мен өзі нің пси хи ка лық про цес те рін бас қа ру, ұйым дас-
ты ра бі луі (іс-әре ке тін бі луі, ба ға лауы, өзін-өзі бас қа руы) оқы-
ту да ғы суб ъект еке нін ай қын дайды. Оқы ту про це сін де сту дент 
ло ги ка лық ой лау бол мы сы ның жал пы тә сіл де рін қол да ну ға жә не 
дер бес шы ғар ма шы лық әре кет жа сауға дағ ды ла на ды. Бұ дан шы-
ға тын қо ры тын ды: оқы ту бі лім алу шы лар дың ру ха ни жа ғы нан 
же ті луін қам та ма сыз ете ді; оқы ту – адам да муының ал ғы шар ты.
Бі лім алу шы ның жал пы пси хи ка лық да муы жо ға ры мек теп-
те гі оқу мен оның өз ді гі нен бі лім алуы мен ты ғыз бай ла ныс ты. 
Оқы ту – екі жақ ты про цесс, яғ ни ол сту дент пен оқы ту шы ның 
өза ра бір ле сіп жа сайт ын әре ке ті нен тұ ра тын күр де лі про цесс. 
Өйт ке ні оқы ту – оқы ту шы ның бі лім бе ру де гі не гіз гі іс-әре ке ті 
бол са, оқу – сту де нт тің та ным дық, прак ти ка лық әре ке ті. 
Оқы ту тұл ға ға бі лім бе ру, тәр бие леу жә не ақыл-ойы мен шы-
ғар ма шы лық қа бі ле тін, де мек, бі лік ті лі гі мен дағ ды сын да мы ту 
не гі зін де жү зе ге асы ры ла ды. Мұ ның мә ні сі же ке тұл ға ға ке шен ді 
ық пал ету ді көз дейді. Осы не гіз де оқы ту про це сі нің бі рін ші қыз-
ме ті – сту де нт тер ге бі лім бе ру.
Оқы ту шы, не гі зі нен, бі лім бе ру, тәр бие леу, да мы ту қыз мет те-
рін ат қа ра ды. Мұн да ғы бі лім бе ру – ғы лы ми не гіз де сту де нт тер ге 
нақ ты фак ті лер мен, тү сі нік тер мен, заң ды лық тар мен ақ па рат бе-

4-бөлім. Жоғары мектепте оқыту теориясы (дидактика)
90
ру ді қам та ма сыз ету жә не со лар дың не гі зін де айна ла сын да ғы әр-
түр лі құ бы лыс тар ға олар дың ғы лы ми көз қа рас та рын қа лып тас-
ты ру. Тәр бие леу қыз ме ті ба ры сын да оқы ту шы оқы ту про це сін де 
сту де нт тер ді теория лық бі лім дер жүйесі мен қа ру лан ды ра оты-
рып, же ке тұл ға лық қа сиет те рін қа лып тас ты ра ды. Яғ ни оқы ту 
ба ры сын да тәр бие нің мақ сат, мін дет те рі, маз мұ ны мен әдіс-тә сіл-
де рі анық та ла ды. Да мы ту қыз ме ті оқы ту шы ның оқы ту ба ры сын-
да сту де нт тер ге бі лім бе ру, олар ды тәр бие леу не гі зін де тұл ға ның 
ақыл-ойы, са на-се зі мі, шы ғар ма шы лық қа бі ле ті, т.б. көп те ген 
тұл ға лық қа сиет те рі нің да му ына, бі лік те рі мен құ зы рет ті лік те рі 
шың да лып, қа бі лет те рі нің ар ту ына тиім ді әсер ете тін дік тен тұл-
ға жан-жақ ты қа лып та сып да ми ды. Да му қыз ме ті нің ерек ше лі гі 
ол өз ал ды на же ке өмір сүр мейді, ке рі сін ше оқы ту дың бі лім бе ру 
мен тәр бие леу қыз ме ті нің жал ға сы бо лып са на ла ды. Оқы ту про-
це сі нің бар лық эле ме нт те рі нің мақ сат та ры мен мін дет те рін, оқы-
ту шы ның жә не тәр биеле ну ші лер дің жұ мыс та ры ның маз мұ нын, 
фор ма ла рын жә не әдіс те рін анық тайды.
Оқы ту про це сі нің мін дет те рі, маз мұ ны фор ма ла ры, әдіс те рі тұ-
тас ло ги ка лық тіз бек құр са, он да қа рас ты ры лып отыр ған бай ла ныс 
тө мен де гі заң ды лық тар ар қы лы соң ғы нә ти же ні қам та ма сыз ете ді: 
– оқы ту маз мұ ны қо ғам ның мақ сат та ры жә не қа жет ті лі гін 
бей не лейт ін мін дет тер ге тәуел ді;
– оқы ту фор ма ла ры олар ды ұйым дас ты ру дың жә не өт кі зу дің 
мін дет те рі не, маз мұ ны на жә не әдіс-тә сіл де рі не тәуел ді;
– оқы ту әдіс-тә сіл де рі олар дың мақ сат та ры мен анық та ла ды.
Оқы ту шы ның қыз ме ті не бай ла ныс ты оқы ту про це сі ұйым-
дас ты ру, өт кі зу, бе кі ту сияқ ты құ ры лым нан тұ ра ды. Ұйым дас ты-
ру шы лық ке зең де оқы ту шы сту де нт тер ді бел гі леп, са бақ жос па-
ры мен та ныс ты ра ды, өт кі зу ке зе ңі екі бө лім нен тұ ра ды: баян дау 
жә не сұ рау, яғ ни ке рі бай ла ныс. Бе кі ту ке зе ңін де са бақ қо ры тын-
ды ла нып, ба ға лау про це сі жү ре ді.

жүктеу/скачать 5,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: