Әлдихан Қалдыбаев
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
| АТАНЫҢ МАЛЫ
Замана екпінімен тұрмысымызға ендеп те, бойлап та енген жаман әдеттің көбейіп бара жатқаны халық қамын ойлайтын азаматтарды сарсаң ойға салып жүргені бір бүгін емес, көп болды. Қазақ – етек-жеңі кең халық. Қазақтың барлық тірлігі – иманды. Ана бір жылдары «Коммунизм құрылысшыларының моральдық кодексі» деген бір әдемі тұжырымдар жиынтығы болды. Соның әрбір тұжырымы қазақтың тұрмыс-салтына айны-қатесіз сай келетін. Біздің қазақ – ешқандай кодекссіз-ақ қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заманды аңсаған халық. Асан қайғы атамыздың Желмаяға мініп, Жерұйықты іздеуінде үлкен сыр бар. Жақсы адамдар жақсы жерде тұрған. Асанқайғы атамыздың өз халқының жер жәннатында өмір сүруге лайықты екеніне көзі жеткен. Жерімізге жат жұрттықтардың аяғы тигелі бергі өткен жылдар ішінде қазақ тілінде адам айтып тауысқысыз өзгерістер болды. Ғылыми-техникалық революция жемістерін ешкімнің жекеменшіктеуге құқы жоқ. Ол «Біз сендерді оқыттық, сауаттарыңды аштық, жеріңде поезд жүргіздік, көгіңде ұшақ қалықтаттық» деп отырған халықтың өзін де екпініне біздің ар жақ – бер жағымызда қосқан. Демек, өркениет жолына түсу – заңдылық. Бір елді бір ел жетектеп қосты деу – бекер сөз. Осы өскелең өркениеттің сөзсіз игіліктерімен қатар көзсіз тірліктері де бар. Солардың кейбіреуі асқынып, халқымызда жоқ әдет-ғұрыпты зорлап таңып, еліктегіш жастарымызды есінен тандырып отыр. Нәтижесінде әрқайсысы бір-бір ауыз толтырып айтарлық әңгімеге татитын жөн-жосықсыз қылықтар пайда болды. Соның бірі – мирасқорлық, яғни мұрагерлік. Біздің халықта бұл мирасқорлық дегеніңіз ешқандай проблема туғызып көрген емес-тін. Әке баласы ер жеткен соң келін әперіп, еншісін бөліп беріп, «ноқтасын сыпырып» қоя беретін. Әкенің ауылы – үлкен ауыл, үйі – үлкен үй, баланікі – пәлен мырзаның ауылы, отау үй аталатын. Әке үйіне, яғни қара шаңыраққа кенже ұл ие болатын. Осымен бітті, жас өсіп, жарлы байып жататын. Әкеден қалған мал-мүлікке таласу деген атымен болмайтын. Содан да мирасқор, мұрагер деген сөздер адам өмірін жалғастыратын жастың барын ғана білдіретін. Ал, қазір әкенің тірісінде мал-мүлкіне көзін сүзетіндер, өлгенде таласатындар көбейіп барады. «Атадан мал қалғанша тал қалсын» дегенді үлгі етіп айтар еді үлкендер. Осы тұрақты сөз тіркестерінде қазақтың тым жомарттығы, ерен мәрттігі жатыр. Қазақ отаулары қазан түбінде жуынды қалды демей, өз шаруасын шалқытуға жан-тәнін салып кіріскен. Сондағы ойлайтындары «қара қазан, сары баланың қамы» болған. Қазіргі жастар сырттан келген өмір салтының салқынына ұрынып, өзі шыққан орданы ойран етіп тонаудан тайынбайтын дәрежеге жетті. Мұның аяғы жақсылыққа апармайды. Теледидардан мен қазір екі шетелдік сериал көріп жүрмін. Аттары – «Күнәнің жүзі» («Цвет греха»), «Тәтті ұрық» («Сладкий плод»). Құдайым-ау, адамдар мұрагерлік үшін қандай зұлымдыққа, алдау-арбауға бармайды десеңізші! Небір пәлелер көз алдыңда өтіп жатады, жағаңды ұстап, таңданбасқа лажың қалмайды. Мынандай азғындықтан аулақ болсақ екен, дейсің. Бірақ «Жақсыдан – үйрен, жаманнан жирен» деп қанша айтқанымызбен, жастарымыз жамандыққа ентелеп тұрады. Міне, енді жоғарыдағыдай сериалдардан, дүниеқоңыз, кесепат қылықтардан үлгі алып, азғындағандар әке-шешесінің байлығына жасырын да, ашық та таласатынды шығарды. Әкем айтар еді: «Біздің атаның балалары енші бөліскен емес». Жас күнімде естіген сәтте-ақ бұл сөздің терең мағынасын әжептеуір ұққандай болғанмын, есейе келе, тегімнің қасиетті екеніне әбден көзім жетті. Әкеміз бізге ғибрат аларлық қандай, қаншама сөз айтпады, соның ішіндегі ең бір асылы осы ғой деп ойлаймын. Балаларына «тату бол» деп тақылдап жататындардікінен әкемнің мына сөзі мың есе салмақты еді. Жуырда мынадай бір әңгіме естідім, қора-қора қойы, үйір-үйір жылқысы, келі-келі түйесі бар бір кісінің он екі баласы бар екен. Балалары жас кезінде сүттей ұйыған отбасы еді, қазір өскен, үйлі-баранды болған. Енді сол балалар әкесінің малына таласып, мазасын алатын көрінеді. Қария қазір малдан да, баладан да безіп отыр дейді. Он екі баласын шақырып алып, барлық малды тең бөліп беріп, басына азаттық, жанына тыныштық алғысы келеді екен. Осыған орай, әкемнің бұрынғылар айтқан дейтін «Артық дәулет – бас қайғы» деген аталы сөздің шындығына таңданғаннан басқа не демексің. «Ағайын тату болса, ат көп, Абысын тату болса, ас көп» дегенді білмей өскен ұлдары мен келіндері қайран қарияның арқа еті арша, борбай еті борша болып жүріп жинаған малының ту-талақайын шығарайын деп отыр. Өкінішті-ақ. Ағайын араз болса, ауыздағы кетедінің кері – бұл. Кердең ұл мен кер келіннің ата жолынан айнығаны осындай-ақ болар. Дүние-боқтың бірлігімізге атылған оқ болғаны-ай, қап! Бұл – өте жаман кесел, бақ талас. Бақ талас деп әдейі бөлек жазып отырмын. Жетесіздер әкенің бағына, малына таласып жатса, басқаша қалай жазбақсың. Ал, мұның түп-төркіні – бақталастық, содан туындаған көре алмаушылық, қызғаншақтық, қорқаулық. Тізе берсе, бұл тараптағы сөз өте көп. Оларды қойып, дана қазақтың баласына еншісін бөліп беріп тұрып, «Ал, ұлым, келінім, енді өз қотырларыңды өздерің қасыңдар» деген сөзінің қарапайым да терең мағынасының ұшығына шықсақ, қане. жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|