Әлдихан Қалдыбаев
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
| ШАТА БАЛА – ЖАЛТАҚ
Қазақта магынасын біреу біліп, біреу білмейтін сөз аз емес. Соның бірі – шата. Мен бұл сөзді алғаш рет қазақ мемлекеттік университетіне түскен 1958 жылы естідім. Сол жылы филология факультетіне қабылданған студенттер Калинин көшесіне орналасқан жатақханада жаттық. Менің оқуға бірге түскен ауылдас досым Қарауылбек Қазиев ересектеу жігіттермен бірге жатқан. Бір күні Қарауылбек: – Әлдихан, сен шата деген сөздің мағынасын білесің бе? - деді. – Жоқ, білмеймін. – Шымкенттік жігіттер айтты, шата – қырық сідік деген сөз екен. – Құрысын, білмегеніміз жақсы екен! – Сен филолог боласың, білмейтін сөзің болмауға керек. – Сен журналист боласың, саған да білу керек. Білдік, шата, сыпайылап айтқанда, ойнастан, одан да мәдениеттендірсек, жүгірмеден туған бала екен. Қазір қарасам, «Қазақ тілінің сөздігінде» «Шата – некесіз туған бала», - деп дәл ғылыми әрі сыпайы түсінік беріліпті. Шата деген сөзді мен адам баласына айтып көрген емеспін. Меніңше, бұл адамды қорлаудың барып тұрған шегі. Айта берсеңіз, бұл адамды емес, оның ең асылы – анасын қорлау. Анасының күнәсін өзгенің аузынан есту, соның азабын шегуден асқан жаза бар ма екен адамға?! Шата бала – кешегі сұм соғыстың ең бір зұлмат ескерткіші. Жаңа қосылған жарлары майданға кеткен келіншектің бәрі бірдей қу тізесін ұзақ құшақтауға төзе алмаған, Мұхтар Әуезовтің қаралы сұлуының кейпін киген. Нәтижесі – шата бала. Майданнан келген солдаттардың да бәрі бірдей жар құшағына бірден кіріп кете қойған жоқ, шата балаға әке болды. Шаталарды шешелері Олжабай, Оңкелді, Аманкелді деп атады. Бұлардың әкелері оң да, аман да келген жоқ, олжабайларға қол созым жерде жүрді. Бірақ «Әкең – осы» деуге анасының ары, «Сен – менің баламсың» деуге әкесінің батылы жетпеді. Өсе келе шата өзі иемденіп жүрген тектің бөтені екенін білді, бірақ намыс аузын буды, өмір бақи өтірік әкесін иемденіп, жалтақ, жасқаншақ күй кешті. Өмір бір орнында тұрмайды, жас өседі, жарлы байиды. Шаталар да сөйтті, өсті, өздері әке болды. Шатаның құпиясын білетін бірен-саран кәрі көз болмаса, бәрі ұмыт болды. Шата сүйекке таңба болған қорлықтан құтылды. Әй, қайдам, шата қанша өссін, деміне нан піссін, бәрібір некесіз туғандығын ұмыта алмас. Шатаның шаталығы – өзімен бірге көрге баратын қайғысы. Құдай жаратпай жатып күнәкар еткен шата өсе келе талай күнә жасайтын қиямпұрыс, қутұяқ болады. Бұл сөзді мен білген соң айтып отырмын. Кісімсіп жүрген екі шатаны білемін, екеуі де біреуге жамандық жасауға жүйрік. Біздің халқымыз – кең. Өз ағайындарынан туған шата баланы ғана емес, жаугершілікте қолға түскен балаларды да асырап, өсіріп, өздеріне сіңіріп жіберген. Қазірде қазақтың руларының ішінде қалмақ дейтін ата балалары бар. Бұл қалмақтар – кешегі жоңғарлардың балалары. О баста тұтқын болған жетім баланы бір қазақ асыраған. Үйлендіріп, үй еткен, оны бүкіл ауыл бөтенсінбейтін болған. Алайда, жаны қиналғанда Құдайды да қарғайтын қазақ ашуланғанда сіңбені «Қалмақ» деп айтып қалатын болған. Қазір енді қайда, «Қалмақ» деген қамыт әлдеқашан сыпырылып тасталған, бәрі қазақ болып кеткен. Өйткені өз аталарын түп-тұқиянынан бүгінгі бесіктегі балаға дейін таратып айтатын шежіреші қарттар азайған. Қалмақтар тәрізді шаталар да өз ағайындарының арасында шат-шадыман өмір сүріп жагыр. «Ағайындары» дейтінім қазақ әйелдері соғысқа кетіп оралмаған немесе өз ажалынан өлген күйеулерінің жақындарымен ғана көңілдес болған. Адамзат гуманизмінің биік шыңы – тең құқылық. Өмірге келген адал ұл да, шата да, сіңбе қалмақ та тең құқылы. Бәрінің құқы тең дәрежеде заңмен қорғалған. Дей тұрғанмен, адамгершілік өлшеммен қарар болсақ, бұлардың айырмашылығы бар. Оны өлеңмен былай өрнектесе болар: Болса егер өз бел балаң, Болмассың сен ешбір алаң. Шата бала – тексіз неме, Тудың екен, бетсіз, неге?! жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|