Эмбриология
тілдін канмен камтамасыз етілуін
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев Гистология
- Бұл бет үшін навигация:
- Жүйкеленуі.
| тілдін канмен камтамасыз етілуін
іске асыра- ды. Осы жерден тілдін жоғары орналаскан бөліктеріне тармактар беріледі. Тілдің торлы кабатында тамырлар горизонталды бағытта орналаскан, кейін- нен олардан шырышты кабыкшанын бүртікшелеріне баратын вертикалды аяккы тармактар бөлінеді. Соңғы тармактар дәнекер тіндік бүртікшелерде кылтамырлар торын түзейді, ал олардан әрбір ұсактау бүртікшеге кан кыл- тамырларының бір ілмегі кіреді. Тілдің жоғарғы кабаттарынан кан шырыш ты кабыкшанын меншікті табакшасында орналасатын венозды өрімге карай ағып кетеді. Одан көрі үлкенірек венозды өрім тілдін түбірінде орын тепкен. Лимфа тамырлары да шырышты кабыкшанын меншікті табакшасында тор күрайды. Бұл тор тілдін төменгі беткейінде шырыш асты негізде орналаскан үлкенірек тормен байланысты болады. Лимфа тамырлары тілдін бадамша бездері аймағында да көптеп анык- талады. Жүйкеленуі. Тіл асты жүйкесінің және дабыл шектерінің тармакталуы көлденең — жолакты бұлшык ет талшыктарында көптеген кимылдаткыш жүйкелік аяктамаларды түзейді. Тілдің алдыңғы 2/3 бөлігінің сезімталдык жүйкеленуі үштік жүйкенің тармактарымен жүргізіледі, ал арткы 1/3 бөлігінде оған тіл-жұткыншак жүйкесінің тармактары жауапты. Тілдін шырышты кабыкшасынын меншікті табакшасында айкын жетілген жүйке өрімі бар, одан дәм сезу буылтыктарына, эпителийлерге, бездерге, тамырларға жүйкелік талшыктар барады. Эпителийге кіретін жүйке талшыктары эпителийлік жасу- шалардың араларында тармакталады да, еркін жүйкелік аяктамалар түрінде аякталады. Дәм сезу буылтыктарының жүйкеленуі 12-тарауда сипатталған. 16.2.2. Пироговтың лимфоэпителиальды жүтқыншақ шеңбері. Бадамша бездері Ауыз куысы мен жұткыншактың шекарасында шырышты кабыкшада лимфоидты тіннің үлкен топтамалары орналасады. Жинала келе олар, тыныс алу және ас корыту жолдарынын кіреберісін коршап жататын, лимфоэпителийлік жутқыніиақтық шеңберді түзейді. Шенбердін күрамына кіретін күрылымдардың ең ірілері бадамша бездер деп аталады. Орналаскан жеріне байланысты таңдай бадамша бездерін, жутқыншақ бадамша бездерін, тілдің бадамша бездерін айырады. Аталған бадамша бездерден баска, ас корыту түтігінің алдыңғы бөлігінде орналаскан шырышты кабыкшада лимфоидті ұлпаның бір катар жиынтыктары болады, олардын арасында ен үлкендері есту түтігінін аймағындағы жиынтык — тутіктік бадамша бездері 16.2. Ac қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі 543 және көмейдің карыншасындағы жиынтык — көмеидің бадамша бездері бо- лып табылады. Бадамша бездер организмде манызды корғаныш кызметін аткарады, сырткы ортадан мұрын және ауыз куыстары арқылы организмге үнемі түсіп отыратын микробтарды залалсыздандыруды жүргізеді. Күрамында лимфоид- ты тіні бар баска мүшелермен катарласа, олар гуморалды және жасушалык иммунитеттер реакцияларына катысатын лимфоциттердің пайда болуын камтамасыз етеді (14-тарауды караңыз). Дамуы. Тандай бадамша бездері эмбриогенездін 9-аптасында, астында компактты орналаскан мезенхималык жасушалар және көптеген кан тамыр- лары бар, жұтқыншактың латералды кабырғасының көпкатарлы кірпікшелі эпителийінін ойығы түрінде калыптаса бастайды. 11 — 12 аптада тонзиллярлык синус калыптасады, оның эпителийі көпкабатты жазык эпителий болып кайта күралады, ал мезенхимадан ретикулярлык тін дамиды, тамырлар пай да болады, олармен бірге биік эндотелиоциттері бар посткылтамырлык венулалар да түзіледі. Мүшеге лимфоциттердің коныстануы өтеді. 14-ші ап тада лимфоциттердің ішінде негізінен Т-лимфоциттер (21%) және аздаған В-лимфоциттер (1%) аныкталады. 17— 18-ші аптада алғашкы лимфоидты түйіншелер пайда болады. 19-ші аптаға карай Т-лимфоциттердін мөлшері 60%-ға дейін жоғарылайды, ал В-лимфоциттердің мөлшері 3% -ға дейін ар- тады. Жутқыншақ бадамша безі кұрсак ішілік даму кезеңінін 4-ші айында жұткыншактың дорсалды кабырғасының эпителиі мен оның астында жаткан мезенхимадан дамиды. Ұрыкта ол көпкатарлы жыбырлағыш эпителиймен капталған. Тілдін бадамша бездері 5-ші айда калана бастайды. Бадамша бездер дамуының шегіне балалык кезде жетеді. Бадамша бездердің кері дамуынын басталуы жыныстык есею кезеңімен косарланады. Құрылысы. Тандай бадамша бездері ересектерде екі сопак пішінді денешікпен беріліп, жұткыншактын екі жағындағы тандай доғашыктарының аралығын мекендеген. Әрбір бадамша без шырышты кабыкшанын бірнеше катпарларынан түрады, кабыкшанын меншікті табакшасынан көптеген лимфоидты түйіншелер орын алған (noduli lymphathici) (16.6-сурет). Бадам ша бездің беткейінен мүшенін тереніне 10-20 крипттілер (criptae tonsillares) кіріп, ол жерде тармакталады да екінші реттік криптілерді калыптастырады. Шырышты кабыкша көпкабатты жазык мүйізденбейтін эпителиймен капталған. Көп жерлерде, әсіресе криптілерде, эпителий лимфоциттер- мен және түйіршікті лейкоциттермен инфильтрацияланған (коныстанған). Эпителийдің тереңінде орныккан лейкоциттер, әдетте азды-көпті мөлшерде эпителийдің үстіне шығып, ауыз куысына тамакпен және ауамен бірге келіп түсетін бактерияларға карсы жылжиды. Бадамша безінде микробтар лей коциттермен белсенді түрде фагоциттеледі, бұл мезгілде лейкоциттердің біраз бөлігі жойылады. Микробтардын және лейкоциттердін бөлген әр түрлі ферменттерінің әсерінен бадамша бездердін эпителийлері жиі закымданады. Бірак, біраз уакыттан сон эпителий кабатынын камбиалдык жасушаларының есебінен бүл аймактар калпына келеді. |