-26 - дәрістер. Қайта құрудан өтпелі кезеңге дейінгі аралықтағы қазақ баспасөзі. (1985 – 1991 жылдар)

13.1 Қайта құрудан өтпелі кезеңге дейінгі аралықтағы қазақ баспасөзі.

13.2 Қайта құрудан өтпелі кезеңге дейінгі аралықтағы қазақ баспасөзіндегі негізгі айдарлар.

13.3 “Өркен”- сенбі күндері шығып тұратын апталық газет.

КОКП XXIYII съезінен соң Қазақстанның бұқаралық ақпарат құралдары партия бағытының мемлекеттегі қоғамдық-саяси, экономикалық және басқа салаларды қайта құру жұмысына белсене қатысты.

Қайта құру кезеңінде халықтың мүддесі мен тілегіне қажетті әрі оқырмандарын қызықтыратын көптеген материалдар республикалық “Социалистік Қазақстан”, “Лениншіл жас”, облыстық “Орталық Қазақстан”, “Ақ жол”, “Жетісу”, “Оңтүстік Қазақстан” газеттерінде молынан басылды. Бұл басылымдарда көкейкесті тақырыптарды қозғап, жұрттың көкейінде жүрген ой-пікірлер ашық жарияланды. Тұрғын пәтерлер бөлу, азық-түлік мәселелерін көтеріп, пара алушылық пен тамыр-таныстық сияқты әрекеттерге жол бермеу проблемалары қозғалды. Осы кезеңде газет беттерінде жаңа айдарлардың пайда болуы назар аудартады. Ол айдарлар: “Партия комитеті және қайта құру”, “Қайта құру және біз”, “Депутат және өмір”, “Еңбек эстафетасын жалғастыра берейік” және т.б. деп аталды.

КОКП Орталық Комитеті 1987 жылдың қаңтар және қазан Пленумдарының шешімдері бойынша Қазан төңкерісінің 70 жылдығына жан-жақты дайындық жұмыстарын жүргізу туралы қаулы қабылдаған болатын. Бұл істі жүзеге асырып, халыққа жеткізу сол тұста республика журналистерінің басты міндетіне айналды.

Сонымен қатар газет беттерінде халықтардың тарихи түп-тамыр достығы, мектептердегі тіл үйрету, отбасылардың әртүрлі тағдыры жайлы очерктер беріліп отырды. Сондай-ақ, республика көлемінде журналист кадрларының сапасын жақсартуға бағытталған көптеген игі жұмыстар жасалды.

1988 жылғы есеп бойынша Қазақстан көлемінде 500 республикалық, республика аралық, облыстық, қалалық, аудандық және көп тиражды газеттер, жиырма миллион данамен журналдар және тектес басылымдар шығып тұрды.

Енді, 1988-1991 жылдар аралығында жоғарыда аталған газет-журналдардың қатарына тағы да қазақ тілінде шығатын бірнеше жаңа басылымдар келіп қосылды. Оларға жеке-жеке тоқталып өтетін болсақ, оның алғашқысы “Алматы ақшамы” газеті.

Бұл газет 1988 жылдың 1 шілдесінен бастап шыға бастады. Ол Қазақстан компартиясы Алматы қалалық комитеті мен Халық депутаттары қалалық кеңесінің газеті болып есептелді. Тиражы – 36000. Бөлімдері: партия тұрмысы және коммунистік тәрбие, кеңестер және әлеуметтік мәселелер, спорт хабарлары, әскери-патриоттық тәрбие және жедел хабар, экономика және социалистік жарыс, хаттарды тіркеу. Негізгі айдарлары: “Елімізде”, “Жаңалықтар”, “Шетел телетайпынан”, “Партия тұрмысы”, “Кеңестер және қайта құру”, “Қайта құру және біз”, “Театр, кино, жарнама” деп аталды.

Мәселен, “Баспасөз баршаға” айдармен бұл газет өз оқырмандарын болып жатқан оқиғаларға көзқарастарын, оқырмандар мен баспасөз арасындағы қарым-қатынастарын, байланыстарын үнемі қадағалап, жазып отыруды дәстүрге айналдырған.

Сондай-ақ, “Алматы ақшамында” КОКП Орталық Комитеті Пленумдары мен съездерінің қаулы-қарарлары, М.С.Горбачевтің осында сөйлеген сөздерінің текстері, елде қайта құру қалай жүріп жатқаны жайлы көптеген материалдар жарияланды.

Бұдан басқа астана кәсіпорындарының жұмыстарына шолу, белсенді, белгілі адамдардың фотосуреттері беріліп отырды. Ал газеттің соңғы беттерінде көбіне мәдени жаңалықтармен қатар әңгіме, өлең, дастандарды қамтитын әдебиет мәселелері басылды.

Келесі басылым – “Өркен” деп аталды. Ол кезінде сенбі күндері шығып тұратын апталық газет болды. 1988 жылдың қаңтар айынан бастап шыққан. Құрылтайшылары: баспасөз министрлігі мен редакция ұжымы. А3 форматымен 12 бет көлемінде. Екі тілде (Орысшасы “Горизонт”).

1989 жылдың мамыр айында Қазақстан кәсіподақтарының “Әділет” деп аталатын апталық газеті жарық көрді. Бұл басылым қазақ және орыс тілдерінде шығады. Тиражы 14342 дана. Редакторы – Сағыныш Сариев. Газеттің басты міндеті – ақпарат, жаңалықтарды тарату.

1990 жылдың 22 наурызынан жарық көре бастаған үшінші бір басылым “Ана тілі” газеті. Құрылтайшысы: “Қазақ тілі” қоғамы мен “Қазақстан” баспасы. Газет 16 бет көлеммен аптасына бір рет шығады. Бұл біздің егеменді еліміздің тарихында қазақ тілін Қазақстан территориясын мекендейтін барлық халық өкілдеріне бірдей оқыту проблемасын алғаш көтерген және ұлттық әдет-ғұрып, дәстүр, тарихтың “ақтандықтары” жайлы мазмұнды да салиқалы материалдар жариялайтын бірден-бір басылым болып саналады.

Келесі бір осындай басылым “Халық кеңесі” деп аталады. Бұл газет 1990 жылдың 24 сәуірінен бастап шығып келеді. Құрылтайшысы: Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы болған. Оның алғашқы редакторы Сарбас Ақтаев.

1991 жылдың желтоқсан айынан бастап “Азия” газеті шыға бастады. Құрылтайшысы: Министрлер кабинеті мен редакция ұжымы. Редакторы Нұрмахан Оразбеков. “Азия” халықаралық газет.

1991 жылдың 7 ақпанынан бастап, Қазақстан мұсылмандар әйелдер Одағы өздерінің “Ақ босаға” деп аталатын газетін шығара бастады. 4 бет көлемінен айына бір реет жарық көреді. Редакторы – Шолпан Ұғыбайқызы. Бұл қазақ әйелдері мен қыз-келіншектерінің жағдайына көп көңіл бөлетін басылым.

1991 жылы Невада-Семей антиядролық қозғалысының “Аманат” газеті жарық көрді. Бас редакторы – С.Айнақұлов. Бұл басылым Семей полигоны, оның зардаптары төңірегіндегі проблемаларды көтерді. Көлемі 8 бет. Оның “Полигон”, “Эпицентр”, “Жаралы жер”, “Редакцияға хат”, “Алтынарқау”, т.б. айдарлары бар.

Қазақстан ауылшаруашылығы министрлігінің органы “Дала дидары” газеті 1991 жылдан шығады. Апталық басылым. Бас редакторы – Бекболат Әдетов. Негізгі айдарлары: “Агроөнеркәсіп жаңа жағдайда”, “Ата дәстүр”, “Техника жөндеу”, “Бүгінгі қам – ертеңгі нан” деп аталады. Қәзір бұл газеттің аты – “Ауыл” деп өзгертілген.

“Қазақ батырлары” газеті 1991 жылдың мамыр айынан бастап шығады. Айына бір рет жарық көретін тарихи-этнографиялық басылым. “Қазақ батырлары” қазақ халқының тарихы, әдет-ғұрып, дәстүр мәселесін қозғайды. Газеттің жауапты хатшысы – Жолдасхан Бозымбеков.

Қайта құру жылдары газеттермен қатар жаңа журналдар да шығарылады. “Денсаулық” журналы 1990 жылы дүниеге келді. Басылымның “Қайта құру көкжиегі”, “Маманнан мағлұмат”, “Ел ішіндегі емшілер”, “Сырқаттан сауығу сырлары” сияқты айдарлары бар. Басты бөлімдері: “Әлеуметтік мәселелер”, “Емдеу-профилактика”, “Халыққа дәрігерлік қызмет көрсету”, “Ана мен бала” деп аталады.

“Қазақ тілі мен әдебиеті” журналы 1991 жылдан бастап шыға бастады. Қазақстан халыққа білім беру министрлігінің ай сайын шығатын ғылыми педагогикалық басылымы. “Қазақ тілі мен әдебиетінің” негізгі тақырыптары: “Қызықты грамматика”, “Қазақ тілі орыс аудиториясында”, “Шежіре тарих”, т.б. аталады. Сондай-ақ мұнда қызықты әңгімелер мен өлеңдер де жарияланады. Журналдың редакторы Зернебек Шілдебаев.