§19. Жұқпалы аурулар және олардың

86
Зақымданған ағзаға қоздырушылардың қандай топқа жататыны, 
қай жолмен түскені маңызды емес. Жұқпаның ағзаға қаншалықты зиян 
келтіруі де оның ену жолдарымен байланысты емес. Белгілі бір жұқпалар 
өлімге апарып соғуы мүмкін, кейбір жұқпалар аса қауіпті емес. Себебі 
адам ағзасы көп жағдайда жұқпалармен күресе алады. 
Бірнеше жұқпалы ауруларды, олардың қоздырушыларын, белгілерін, 
жұғу жолдарын және аурудың алдын алу шараларын қарастырайық. 
Амёба­дизентериясының
қоздырушысы қарапайымдар (біржасушалы 
ағзалар) – дизентерия амёбасы болып табылады. Оның қоздырушысы 
тоқішекті зақымдайды. Белгілері: тоқтамай көбінесе қан араласып іш өту, 
жүрегі айну, бас айналу, құсу және дене температурасының көтерілуі. Ди-
зентерия басқа ішек жұқпалары сияқты лас су, қолды жумай тамақтану, 
көгөністер мен жеміс-жидектерді жумай жеу салдарынан жұғады. Ди-
зентерия амёбасының цис тасы ішекте белсенді күйге өтіп, пайдалы бак-
терияларды, ішек эпителийінің жасушалары және капиллярларға еніп, 
қан жасушаларымен қоректенуі мүмкін. Алдын алу шаралары – жекебас 
гигие насын сақтау, көгөністер мен жеміс-жидектерді жуып жеу, тамақ 
ішу алдында қолды жуу, қайнаған су ішу. 
Тырысқақ­ (холера)­
ауруының қоздырушысы – 
тырыс­қақ
виб-
рионы
. Оның пішіні «үтірге» ұқсайды. Тырысқақ вибрионы ашішекті 
зақымдайды. Ол сулы ортада ұзақ уақыт тіршілік ете алады. Жұғу жол-
дары мен аурудың белгілері дизентериядағы сияқты. Тырысқақ ауруын 
хлорлы әк пен қышқыл ерітінділері тез зарарсыздандырады. Сондықтан 
тырысқақ ауруы таралған жерде қолды сабындап жуады, сосын зарар-
сыздандыратын ерітіндімен шаяды да, қайтадан лимон шырынымен не 
сіркесумен қышқылдандырылған сумен жуады. 
Күл­(дифтерия)­
қоздырушысы – 
таяқша­тәрізді
бакте­рия.
Күл ба-
цилласы көбінесе жұтқыншақты, теріні (кесілген не сы рылғанда), мұрын, 
тыныс жолдары, көз, тіпті жыныс мү шелерін де зақымдауы мүмкін. 
Жұғу жолдары: ауру адамнан ауа-тамшы арқылы, бактерия тасушы сау 
адамнан да жұғуы мүм кін. Сирек жағдайда заттар арқылы жұғады. Ал-
дын алу ша ралары – алдын алатын екпелер жасау, айналаңда ауру адам 
болса, жекебас гигиенасын және санитарлық режімді сақ тау. 
Лейшманиоз­
қоздырушысы лейшмания деп аталатын талшық тәрізді 
қара пайымдар. Белгілері – теріде ірі жара лардың пайда болуы. Жұғу 
жолдары: жәндіктердің – үнсіз масалардың не құм шіркейлерінің 
шағуы. Табиғатта қоз дырушысы шөлдегі тышқантәрізді кемірушілердің 
(үлкен құм тышқан) ағзасында тіршілік етеді. Олардың ағзасында 
қоздырушы ауру тудырмайды. Қансорушы жәндіктер шаққан кезде 
қоздырушылар адамның терісінің астына еніп, көп теген дернәсілдер са-
лады. Кейін дернәсілдер жарылған кезде терінің бетінде жаралар пайда 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

87
болады. Алдын алу шаралары – жұқпа тасымалдаушыларымен және қоз-
дырушыларымен күресу. 
Герпес­
қоздырушысы – герпес вирусы. Бұл кезде теріде немесе сілемейлі 
қабықта (мұрында) мөлдір сұйықтыққа толы топталған көпіршіктер 
түзіледі. Зақымдалған жерде қышу, ашу, ауру сезіледі. Вирус ауа-там-
шы арқылы, ауру адаммен араласқан кезде жұғады. Герпес вирусының 
алуан түрлері дененің әртүрлі жеріне зақым келтіреді. Ең көп 
таралған түрі – жай герпес ерінге шығады. Жер ша рын дағы халықтың 
90%-ы осы вирусты тасымалдаушылар. Бірақ ауру суық тиген кезде, күн 
өткенде, не басқа қо лайсыз жағдайда пайда болады. Герпестің алдын алу 
шаралары: же кебас гигиенасын сақтау, қолды жуу, ауру адаммен аралас-
пау, терінің зақымданған жерін зарарсыздандыру, ағзаны жалпы нығайту.
Өсімдіктерге вирустар, паразитті бактериялар және саңырауқұлақтар 
көп зиян келтіреді.
Фитофтороз­
– саңырауқұлақтар тудыратын өсімдік ауруы. Бұл ауру 
көбінесе картоп, қызанақ, цитрусты дақылдар мен алмаға және т.б. түседі. 
Ауруға шалдыққан жапырақтардың жоғары ұшы мен жиектерінде және 
өсімдіктің сабағында қоңырқай дақтар немесе сызықшалар пайда болып, 
соңында қурап қалады. 
Жұқпалы­ аурулар,­ қоздырушылар,­ амёба­ дизентериясы,­ фито-
фтороз,­тырысқақ­(холера),­күл­(дифтерия),­лейшманиоз,­герпес.­

жүктеу/скачать 5,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: