А. Соловьева, Б. Ибраимова
§23. қан тамырлары жүйесінің түрлері және
жүктеу/скачать 5,61 Mb. Pdf көрінісі
|
8-сынып биология
| §23. қан тамырлары жүйесінің түрлері және
қан айналым шеңберлері Жануарлардың қан тамырлары жүйесінің түрлерін сипаттау Ашық және тұйық қа н айналым шеңберлерінің айырмашылығы неде екенін еске тү сі рейік. Ол қандай жануарларға тән? Жасушалар мен дене ара сын дағы зат алмасуда жасушааралық сұйықтықтың рөлі қандай? қан тамырлар жүйесінің түрлері . Қан тамырлар жүйе лерін ашық жәнетұйық деп екі үлкен топқа бөледі. Буылтық құрттар мен омыртқалы жануарларда тұйық қан тамырлар жүйесі болатынын еске түсірейік. Ал ұлулар мен бунақденелілер ашық қан тамырлар жүйесіне ие. Тұйық қан тамырлар жүйесінде қан мен дене жасу шала рының ара- сында тікелей жанасу болмайды, делдал рөлін жасушааралық сұйықтық атқарады. Ашық қан тамырлар жүйесіне ие ағзаларда ағзаның ішкі ортасы болып табылатын үш сұйықтық болмайды. үлкен және кіші қан айналым жүйелері алғаш рет қос мекенділерде пайда болды. Барлық балықтарда (шеміршекті, сүйекті) бір шең берлі қан айналым жүйесі болады. Бүкіл дене арқылы өтетіндіктен мұны « үлкен қанайналымшеңбері » немесе жай ғана «біршеңберлі» деп атайды. Қан ағза арқылы үздіксіз ағады. Қосмекенділерден бастап барлық омыртқалы жануарларда екі қан айналым шеңбері болады. үлкен қан айналым шеңбері өкпеден басқа бүкіл дене арқылы өтеді. Ал кіші қан айналым шеңберін өкпе арқылы өтетіндіктен өкпелікшеңбер деп атайды (55-сурет). 101 55-сурет. Үлкен және кіші қан айналым шеңберлері (бұл сурет есте сақтауға емес, жалпы танысуға берілді) 1 – бас, дененің жоғарғы бөлімі және қолдың капиллярлары; 2 – сол жалпы ұйқы артериясы; 3 – өкпе капиллярлары; 4 – өкпе сабауы; 5 – өкпе веналары; 6 – жоғарғы қуыс венасы; 7 – қолқа; 8 – сол құлақша; 9 – оң құлақша; 10 – сол қарынша; 11 – оң қарынша; 12 – іш бағаны; 13 – лимфа кеуде ағымы; 14 – жалпы бауыр артериясы; 15 – сол асқазан артериясы; 16 – бауыр веналары; 17 – көкбауыр артериясы; 18 – асқазан капиллярлары; 19 – бауыр капиллярлары; 20 – көкбауыр капиллярлары; 21 – қақпа венасы; 22 – көкбауыр венасы; 23 – бүйрек артериясы; 24 – бүйрек венасы; 25 – бүйрек капиллярлары; 26 – шажырқай артериясы; 27 – шажырқай венасы; 28 – төменгі қуыс венасы; 29 – ішек капиллярлары; 30 – дененің төменгі және аяқ капиллярлары |