БІР ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ЖҮЙКЕ-ІС ӘРЕКЕТТЕРІНІҢ ДАМУ КӨРСЕТКІШТЕРІ

Әрекеттердегі 
іикемділіктер
мен іскерліктері 
(И)
Тамақтанғанда, 
қасықтан тамақты 
ернімен түсіріп 
алады
6 ай
7ай
8 ай
9 ай
10 ай
11 ай
12 ай
7
8
9
10
11
12
13
Етбетінен жатып
арқасына аудары
-лады. Еңбектей
бастайды
Жақсы еңбектейді. Өзі отырады, тіреу-
ден ұстап, жағалап 
жүре алады
Екі қолынан
жетектегенде, 
жүреді
Аласа жерлерге өзі 
шығып, түсе алады
Тіреусіз тұра алады. Өзі жүре алады

Әртүрлі 
қалыптан
ойыншықтарды 
өзі алады
Ойыншықтарды 
біріне-бірін соғып 
ойнайды.Бір қолын-
дағысын екінші 
қолына ала алады
Ойыншыктармен 
ұзақуақыт ойнайды.
Ойыншықтардың 
түріне қарап, әрекет
істеп, ойнайды
(домалатады,
дөңгелетеді, т.б.)
Қораптарды
ашып, жабады. Бір 
затты екіншісіне 
салып жинайды
Кубиктерді тұрғыза 
алады, пирамида-
ның шынжырын 
алып, сала алады
Сөздің 
буындарын айта
бастайды «ма», 
«па» және т.б.
Сөздің буындарын 
жиі қайталап айта-
ды былдырлап бір-
нәрселер айта 
бастайды
Бөлек буындарды 
дауыстап, жиі 
қайталап айтады
Оның сөзінде бар 
буындарды 
естігенде, еліктеп 
қайталайды
Үлкен кісілердің 
айтқан буындарын 
еліктеп кайталайды
Бірінші «мама», 
«мяу»деген 
көрсеткіш сөздерді 
айта бастайды
8–10 сөз айта 
алады
«Бер» деген сұраққа
тиісті жерде жатқан
затты табады
Үлкеннің өтінуімен
алаканын «шапалақ
-тайды», «сау бол» 
деп, колын 
бұлғайды
Дене бөліктерінің 
атын біледі, таныс
заттарды сұрағанда
алып береді
Өзінің атын біледі, 
«қайда?» - деп сұра-
ғанда, көп ойыншы-
ктардың ішінен ке-
регін алып береді
Үлкендердің
болымсыз 
өтініштерін
орындай алады
Түсінетін 
сөздерінің қоры
көбейеді
Үлкен кісі ұстап
тұрған пияладан
сұйықтықты 
ұрттап ішед
Нанды өзі ұстап 
жейді
Пияланы қолымен 
ұстап тұрып ішеді
Пияладан ішеді
Пияладан ішеді
Пияланы өзі алып 
ішеді
31 КЕСТЕ
2 ЖАСТАҒЫ БАЛАНЫҢ ЖҮЙКЕ-ІС ӘРЕКЕТТЕРІНІҢ ДАМУ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Жасы
1 жас 3 ай
1 жас 6 ай
1 жас 9 ай
2 жас
Сенсорлық даму
/Сд/
Ойнап отырып, 2 түрлі
көлемді затты 
ажыратады /мысалы 2 
кубик/.
Ұсынылған, аты аталған 
әр түрлі көлемді заттарға 
сәйкес (3-4) дәл сондай 
заттарды таба алады 
(кубикке - кубик).
Ойнап отырып, аумағы 
3 түрлі затты ажыратады 
(3 кубик).
Үлкендердің сұрауы 
бойынша заттың түрін-
түсін ажыратады.
Қозғалу 
/Қ/
Ұзақ жүреді,еңкейеді, 
отырады, т. б.
Жүрісі үйлесімділеу болып
келеді де, заттан аттап өте 
алатын (ағаш, таяқ т.б.) 
болады
Еденнен 15-20 см жоғары 
жалпақтығы 15-20 см заттың 
үстінен аттап өте алады.
Кедергілерден өтіп, 
адымдап жүреді.

Ойыншық және
заттармен әрекеті
/О/
Қуыршақты тамактандыру, 
пирамида жинау т.б. 
әрекеттерді орындайды.
Күнделікті көріп жүрген 
қимылдарды өзі орындай 
алады (қуыршақтың 
шашын тарау, шомылдыру,
т. б.).
«Қақпа», «орындық», «үй» 
салады.
Бір-біріне байланысты
бірнеше қимылдарды 
орындайды: қуыршақты 
суға түсіру, сүрту т.б.
Сөйлеу
/С/
Жеңіл сөздерді пайдалана-
ды (машина – «би-би», 
ит – «ав-ав»).
Таңғалған, қуанған, 
қызыққан кезде заттың 
атын атайды.
1–2 сөзден сөйлем 
құрайды.
Үлкендермен араласқанда
2–3 сөзден сөйлем құрап, 
сөйлейді.
Сөзді түсінуі
/Ст/
Түсінетін сөздерінің қоры 
көбейеді.
Сыртқы аумағымен түсі 
әртүрлі, бірақ бір-біріне
сыртқы пішіні ұқсас 
2 затты ажыратады.
Суреттерді қарап отырып, 
үлкендердің сұрағына 
жауап береді.
Қысқа әңгімелерді
түсінеді.
Икемділік 
/И/
Өзі қасықпен қою тамақты 
ішеді.
Сұйық тамақты қасықпен 
ішеді.
Үлкендердің аз ғана 
көмегімен киімдерін шешеді
(аяқ-киімін шешеді).
Үлкендердің аз ғана 
көмегімен киіне алады.

32 КЕСТЕ 
3 ЖАСТАҒЫ БАЛАНЫҢ ЖҮЙКЕ-ІС ӘРЕКЕТТЕРІНІҢ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Жасы
2 жас 6 ай
3 жас
Сенсорлы дамуы
/С/
Алдындағы суретке қарап отырып, 4 түрді ажыратып, іріктей
алады (қызыл, көк, сары, жасыл).
4 негізгі түсті айыра алады.
Қозғалу /Қ/
Жерде жатқан ара қашықтығы 20 см бірнеше
заттардан аттап өтеді (жіп, таяқ, т. б.).
Биіктігі 10–15 см заттардан аттап, өтеді.
Ойыншық және
заттармен әрекеті
/О/
Жүйелі және байланысты ойнайды (қуыршақты
тамақтандырады, ұйықтатады және т. б.)
Ойын кезінде «рольдерді» орындап, ойнайды 
(мысалы: мен «мама», мен – «дәрігер»).
Сөз сөйлеу /Сс/
2–3 және одан да көп сөздерден сөйлем құрады.
Күрделі сөйлемдер құрастыра бастайды.
Икемділік /И/
Өзі киінеді, бірақ ілгегін сала алмайды және т. б.
Өзі киінеді, үлкендердің аз ғана көмегімен ілгегін 
салады, аяқ киімінің бауын байлайды.

33 КЕСТЕ
БАЛАЛАРДЫҢ ДАМУЫНЫҢ ТОҚЫРАУЫН АНЫҚТАУҒА АРНАЛҒАН
СКРИНИНГ ЖОБАСЫ 
(В. К. Таточенко, 1997 ж.)
Жасы
(ай)
Қимылы
(моторика)
Нәзік
қимылдар
Қоршаған ортамен
қатынасы
Сөйлеуі
1
2
Екі бетімен жатып иегін көтереді.
Екі бетімен жатып басын көтереді.
Қозғалып жүрген 
затқа қарайды.
Тыңдайды,
күледі.
Көзін тігіп қарайды,
дауыс шыққан жаққа 
басын 90°-ке бұрады.
Дауысты тыңдап 
күледі, гуілдейді
3
Екі бетімен жатып 
білегіне көтеріледі, 
басын ұстайды.
Өзі алақанын ашып, 
қолын ойыншыққа 
созады.
Әлеуметтік қатынас-ты 
қолдайды, сөзді 
тыңдайды, күледі.
Күледі, гуілдейді.
6
Біразырақ уақыт 
отырады.
Ойыншықтарды бір 
қолынан екінші қолына 
алады.
Анасымен ойнағанды 
ұнатады, наразылық 
білдіреді.
Көп күрделі 
дыбыстар 
шығарады.
9
Қолымен тартып 
тұрады.
Саусағымен ұсақ 
заттарды ұстайды
Ересек адамдармен 
ойнайды, қолын 
бұлғайды.
Дыбыстар шығарып 
еліктейді 
(мама, аға).
12
Қолынан ұстап 
жетектегенде, 
жүреді.
Өтініш бойынша
қолындағы заттарды 
жібереді,«болмайды» 
дегенді түсінеді.
Шақырғанға барады,
«бер», «әкел» сияқты 
өтініштерді орындайды.
2—3 қысқа 
мазмұнды 
сөздер айтады.
18
Қолынан жетекте-
генде, баспалдаққа 
көтеріледі
Қасықпен тамақ 
жейді.
Ересектердің қимыл-
дарына еліктейді.
6 сөзді анык 
сөйлейді.
24
Жүгіреді.
6 кубиктен «үй»
тұрғыза алады.
Басқа балалармен 
ойнайды.
2–3 сөзден тұратын 
сөйлемдерді айтады
30
Баспалдақта аяғын 
ауыстырып жүре 
алады.
9 кубиктен «үй» 
тұрғыза алады.
Ойыншықтарды
жинайды.
Өзін «мен» деп атайды,
өзінің 
есімін біледі.
36
Бір аяғымен тұра 
алады, 3-дөңгелекті 
велосипедті
жүргізе алады.
Шеңбердің, 
қрестің суретін 
сала алады.
Қолын жуады, 
әжетханаға барады, 
киінуіне көмектеседі.
Өлеңдер оқиды, 3-ке 
дейін заттарды 
санай алады.
Бір аяғында тұрып 
секіре алады.
Кубиктерді түрлері 
бойынша тұрғызады.
Балалармен рольдер
бөліп ойнайды.
Шежірелер 
айтады.
60
Керулі тұрған
жіптен секіреді.
Үшбұрышты көшіріп 
сала алады.
Өзі киінеді.
4 түсті біледі, 10-ға 
дейін санайды.
1.3.3. ӘР ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУ
Қимыл қозғалыс дамуында, яғни статика мен моторикада, үлкен маңызы бар мәселе
ол тәрбие жұмысы. Үнемі қолда ұстап, көтеріп жүру баланың психикалық жетілуін
баланың қимыл-қозғалысының дамуын іркеді:
«Баланың өсіп жетілуінің негізгі, басты
қоздырғыш себебі
–
үлкендермен үнемі тығыз араласуы, сыртқы жағдайы
–
қоршаған
орта: отбасында байсалды салмақтылықпен әзілдесіп отыру, бірақ негізгі істі,
жұмысты әзіл-қалжыңга бұрмаламау, педантизмсіз, тәртіп, бастысы
–
үнемі

парасатты жұмыс жургізілуі керек»
(И. Д. Ушинский). Аурулар баланың өсуін тежеп,
көптеген жағымсыз әсерлерін қалдырады.
Бір жастағы баланың мінез-құлқы бейнеліс әрекеттеріне байланысты 4 сатыға бөлуге
болады: 0–1; 1–3; 3–6 және 6–12 ай.
Әрбір жас сатыларында баланың ОНЖ-сі сыртқы тітіркендіргіштерге әртүрлі жауап
береді. Бұл баланың мінез-құлқын түпкілікті өзгертіп, оның әр кезде неғұрлым жоғары
болуын қамтамасыз етеді.
І-ші және ІІ-ші сатыдағы баланың жүйке әрекеті дамуының көрсеткіштері
(22-а
сурет).

жүктеу/скачать 16,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: