Дәріс№1 Тақырыбы: Биологиялық мембраналардың құрылымы мен функциялары. Биологиялық мембраналар арқылы заттарды тасымалдау. Мақсаты
жүктеу/скачать 91,89 Kb.
|
МЕД БИОФИЗИКА
Дәріс№6Тақырыбы: Иондаушы сәулеленудің биологиялық тіндерге әсері. Рентген сәулеленуі және оның биологиялық ұлпалармен өзара әрекеттесуі. Рентген сәулесі — гамма- және ультракүлгін сәулелер арасындағы диапазонды қамтитын электрмагниттіктолқындар. Толқынұз. 2 ангстремненкіші Рентген сәулесішарттытүрдеқатаң, 2 ангстремненүлкен Рентген сәулесіжұмсақ Рентген сәулесі депаталады. Рентген сәулесін 1895 ж. немісфизигі В.К. Рентген ашқан. Ол 1895 — 97 ж. Рентген сәулесінің қасиеттерін зерттей отырып, алғашқы рентген түтігінжасады. Рентген сәулесініңтүрліматериалдар мен адамденесініңжұмсақұлпаларынанөтіпкететінібайқалғансоң, оны медицинада кеңіненқолданабастады. 1912 ж. Рентген сәулесініңдифракциясыашылып, кристалдардың құрылымы периодтыболатыныдәлелденді. 20 ғ-дың 20-жылдары рентгендікспектрлерматериалдарға элементтік талдаужасауға, 30-жылдары заттың электрондық энергетик. Құрылымынзерттеугеқолданыла бастады. Рентген сәулесітүзілу механизміне байланыстыүздіксізжәнесызықтықболады. Үздіксіз Рентген сәулесі зарядталған шапшаң бөлшектердің (мыс., катодтанұшыпшыққанэлектрондар) нысана атомдарының сыртқыэлектрондыққабаттарменәсерлесуінәтижесінде, ал сызықтық Рентген сәулесі — ішкіэлектрондыққабаттарменәсерлесуінәтижесіндепайдаболады. Рентген сәулесінің затпен әсерлесуі кезінде Рентген сәулесіжұтылады, шашырайды немесе фотоэффект құбылысы байқалады. Заттың белгілі қабаты арқылы өткен Рентген сәулесінің бастапқы қарқындылығы І=Іoex (Мұндағы —әлсіреукоэфф., х — заттыңқалыңдығы). Әлсіреузаттың Рентген сәулесінжұтуынан не шашыратуынан болады. Спектрдің ұзын толқын аймағында Рентген сәулесініңжұтылуы, қысқа толқын аймағында — шашырауы басымырақ болады. Рентген сәулесінің жұтылу дәрежесі оның толқын ұзындығының () және элементтің реттік номерінің (Z) артуына байланысты тез өседі. Рентген сәулесінің тірі организмдерге әсері оның тіндерін (ұлпаларын) иондау дәрежесіне қарай пайдалы немесе зиянды болуы мүмкін. Рентген сәулесінің жұтылуыға байланысты болғандықтан, оның қарқындылығы Рентген сәулесінің биол. әсерініңөлшемі бола алмайды. Рентген сәулесінің затқа тигізетін әсерінің сандық шамасын есептеумен рентгенометрия айналысады, оның өлшем бірлігі Р(рентген). Рентген сәулесі рентгендік терапия мақсаттарыүшінкеңіненқолданылады. Техниканың көптеген салаларында рентгендік дефектоскопия әртүрліақауларды, жарықтарды, қуыстарды, пісіружіктерін, т.б. анықтауға мүмкіндік береді. Рентген құрылымдық талдау кристалл торындағы минерал атомдарының анорган. және органик. Қосылыстарының кеңістіктік орналасуын анықтайды. Рентген сәулесін қатты денелердің қасиеттерін зерттеуге қолданумен материалдар рентгенографиясы айналысады. Рентгендік спектроскопия заттардағы электрондардың күйлер тығыздығының энергия шамасыбойынша таралуын, хим. Байланыстың табиғатын зерттейді, қаттыденелер мен молекулалардағы иондардың эффекттік зарядын табады. Рентген сәулесі, сондай-ақтамақөнеркәсібінде, криминалистикада, археологияда т.б. жерлердеқолданылады. Рентгенология (В.Рентгеннiң атымен) және грек. logos – iлiм] – клиникалық медицинаның рентген сәулесiнiң көмегiмен органдар мен олардың жүйелерiнiң құрамын, қызметiнзерттеп, аурудың рентгендiк диагностикасын қоятын саласы. Рентгенологиялық зерттеулердiң барлық әдiстерi денеден өткен сәуленi ұстайтын рентгендiк таспа (рентгенографияда); флюоросценттiк экран (рентгеноскопияда); селендiккүйтабақ (электррентгенографияда) немесе кристалдық детекторлар (компьютерлiктомографияда) – сәуленiң сапасы мен шоғырланған рентген сәулесiнiң сандық талдауына сүйенедi. Рентгенологияныңмаңызды теорема бөлiмi болып – рентгендiкскиалогия (рентгендiк көлеңкелi суреттiң пайда болу заңдылығын зерттейдi) есептеледi. Дозиметрлep – радиоактивті немесе рентген сәулелері дозасын өлшеу аспаптары. Түрлері: гамма-сәулелердің рентген сәулелерінің дозасын және нейтрон ағындарын өлшеу аспаптары; Радиоактивті заттармен ластанған жазықтықтар бетіндегі альфа және бета-бөлшектері ағымын өлшеуаспаптары; ауаның радиоактивті газдармен және аэрозольдармен ластану дәрежесін өлшеуқондырғылары; судың және азык-түліктің нақты белсенділігін өлшеу аспаптары; гамма-сәулелердің рентген сәулелерінің және нейтрон ағындарының жеке адам қабылдаған дозаларын анықтау аспаптары; радиоактивті бөлшектермен уланған адамдардан тарайтын сәулелерді және олардың демінен шыққан ауа радиоактивтілігін өлшеуаспаптары.
Компьютерлі томография – рентгенологиялық зерттеулердің ерекше түрі. Компьютерлі томография кабинетінекіргенкезде, емделушіге жайлы және кең киім кию ұсынылады. Бұл тексеріс кезінде киімнің шешілу қажеттілігі туындағанда қолайлы. Металл заттар, мысалы, металл әшекейзаттар, көзілдірік, тізпротездері, шаштүйрегіштертексерісалдындашешілуіқажет. Тексерісішқуысынажүргізілгенжағдайда, тексеріскедейінгі 6-8 сағатбойыішіп-жеуден бас тартуқажет. Емделушініңденсаулығытуралымәліметжинаукезіндедәрігергеалдын-ала аллергиялық, негізіненқұрамында йод бар препараттарғақарсыреакцияларытуралыескертілуіқажет. Мұндаймәліметтердіесепке ала отырып, дәрігер реакция әсерінтөмендететінпрепараттартағайындапнемесеконтрасттызаттардыенгізбеуімүмкін. Рентген сәулелерікөптегенөтемаңыздыпрактикалыққолдаутапты. Медицинадаолараурудыңдиагнозындұрысқоюүшін, сондай-ақ, рак ауруынемдеуүшінқолданылады. Рентген сәулелерінғылымизерттеуледеөтекеңтүрдеқолданылуда. Рентген сәулелерікристалдарарқылыөткендегідифракциялықкөрінісінеқарап, кеңістіктеатомдардыңорналасуреті – кристалдыңқұрылымынанықтаумүмкіндігітуады. Органикалықемескристалзаттарүшінмұныорындауоншақиынболмады. Алайда рентген – құрылымдық анализ арқылыөтекүрделіорганикалыққосылыстардың, белоктардыңқұрылысынтүсіндіругемүмкіндіктер бар. Атапайтқанда, он мыңдағанатомдарданқұралған, гемоглобин молекуласынынқұрылымыанықталған. Бұлжетістіктергесәулелерініңтолқынұзындықтарыныңшағындығынәтижесәндеқолжетті, толқынұзындығыжәрдемімендұрысындамолекулалардыңқұрылымынкөругеболатындайеді. Көрудепотырғанымызсөзбе-сөзмағынадаемесмұндағымәселедифракциялықкөріністіанықтау, соныңжәрдеміменкөпеңбектеніп, оны түсіндіреотырып, атомдардыңкеңістіктеорналасусипатынанықтауғаболады. Рентген сәулелерініңқолданылатынжерлерініңішіненрентгендікдефектоскопияны – құймалардағыақауларды, рельстердегісызаттарды табу, пісірілгенжіктердіңсапасынанықтаут.б. әдісінайтакетугеболады. Рентгендік дефектоскопия бұйымдардақуыснемесебөгдеқосылыстар бар болса, рентген сәулелерініңжұтылуыөзгеретініненегізделген. Рентегенсәулелерініңқұрылысы. Қазіргікезде рентген сәулелеріншығарыпалуүшін, рентген түтіктерідепаталатынқұрылғыларжасалған. Олардыңконструкциясын Рентген жасағаналғашқыаппараттардананағұрлымжақсы. жүктеу/скачать 91,89 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|