Эволюциялық ілім

Өзгергіштік және тұқым қуалаушылық

жүктеу/скачать 344,5 Kb.

бет	10/57
Дата	08.02.2022
өлшемі	344,5 Kb.
	#117242
түрі	Лекция

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 57

Байланысты:
10200-evolyutsiyaly-ilim
10200-evolyutsiyaly-ilim, 10200-evolyutsiyaly-ilim, 10200-evolyutsiyaly-ilim, 10200-evolyutsiyaly-ilim

Өзгергіштік және тұқым қуалаушылық
Өзгергіштік дегеніміз пайда болған ұрпақтың ата-анасынан морфологиялық, физиологиялық және де басқа белгілерімен, немесе жеке басының даму ерекшеліктерімен өзгешеленетін қасиеті.
Немесе ағзалар даму барысында жаңа белгілерге ие болып, сондықтанда түр ішіндегі даралар арасында болатын айырмашылықтарды - өзгергіштік деп атайды.
Ағзалардың барлық белгілері: сыртқы және ішкі құрылысы, физиологиясы, мінез-қылығы тағы да басқа ерекшеліктері өзгеріп отырады.
Дарвин кезінде тұқым қуалайтын өзгергіштіктердің пайда болу себебі аз зерттелген болатын, сондықтан өзгергіштіктің бұл түріне ол - анықталмаған деген ат берген.
Кәзіргі уақытта әсіресе генетиканың дамуына байланысты, тұқым қуалайтын өзгерістер гендердің өзгеруі немесе олардың жаңа комбинацияларының түзілуі арқылы қамтамасыз етілетіндігі белгілі. Генотиптің өзгеруіне байланысты ағзалар әртүрлі мутацияға ұшырайды.
Мутациялар ағзалардың морфологиялық және физиологиялық ерекшеліктеріне әсер етеді өзгеріске немесе мутацияға ұшыраған дараны мутант деп, ал оны тудыратын факторларды мутагенді факторлар деп атайды. Мутагенді факторларға радиоактивті изотоптар, ультракөгілдір иондық және рентген сәулелері, ағзаға тигізетін әсерлері бар химиялық заттар (колхицин, иприт) жатады.
Генотиптің өзгеруіне байланысты ағзалар әр түрлі мутацияға ұшырайды.
Генотип дегеніміз ұрпақтың ата-анасынан алатын барлық гендерінің жиынтығы.
Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің үш түрі бар:

Мутация (оның болуына гендердің өзгеруі себеп болады)
Комбинациялық өзгергіштік – ұрпақта ата- анасының гендері жаңадан үйлесуінен туындайды
Арақатынастық (корреляциялық) өзгергіштік, ол геннің бір ғана емес, екі немесе одан да көп белгілердің қалыптасуына әсер етуіне байланысты болады.

кесте Тұқым қуалайтын немесе генотиптік өзгергіштіктің түрлері немесе формалары

Өзгергіштіктің түрлері	Пайда болу себептері	Маңызы	Мысалдар
Мутациялық өзгергіштік	Ішкі және сыртқы мутагенді факторлар әсер етіп, соның нәтижесінде гендер мен хромосомдар өзгеріске ұшырады.	Қолдан сұрып-тау мен табиғи сұрыпталуға материал береді. Мутациялар доминантты, рецессивты, пайдалы, зиянды болулары мүмкін.	Өсімдіктер немесе кейбір жануарлар популяцияларында (балықтар, насекомдар) полиплоидты формалардың пайда болуы микроэволюцияға әкеледі. Сөйтіп жаңа түрлер, туыстар дамуы мүмкін.
Комбинациялық өзгергіштік	Будандыстыру немесе шағылыстыру кезінде популяциядағы ұрпақтарда ата-аналарының гендері жаңадан үйлесіп басқа бір белгіні жарыққа шыға-рады.	Сұрыптауға материал болатын жаңа тұқым қуалайтын өзгерістің популяцияда таралуын қамтамасыз етеді.	Қызыл гүлді наурыз шешек және ақ гүлді наурыз шешек өсімдіктерін будандастырғанда қызғылт гүлді (өсімдіктердің пайда болуы, примула). Ақ түсті және сұр түсті жабайы қояндарды шағылыстырғанда қара түсті ұрпақтар тууы.
Арақатынастық өзгергіштік	Гендердің бір белгінің ғана емес, екі немесе оданда көп белгілердің қалыптасуына әсер етуі.	Өзара байланысқан белгілердің тұрақтылығын, ағзаның біртұтастылығын қамтамасыз етеді.	Ұзын аяқты жануарлардың мойындары да ұзын болып келеді.

Мутациялық өзгерістер өсімдіктерге де, жануарларға да тән.
Мутация деген терминды ғылымға голландиялық ботаник Гуго Де-Фриз 1900 жылы енгізген.
Экологияның бұзылуы ағзаның мутацияға ұшырауының негізгі себебі болып табылады. Пайда болған мутациялардың кейбіреулері ағзаға жағымды, кейбіреулері жағымсыз әсер етеді.
Тұқым қуалайтын өзгергіштіктер эволюцияға материял береді.

жүктеу/скачать 344,5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 57