Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| этногенетикалық «шежірелік»
жадының күштілігімен түсіндірілсе керек. Туыстық-қандастық, рухани-мәдени сабақтастықтың ру-тайпа ішілік байланыстың беріктігі, ғасырлар ағымында бір-бірінен ажырамай, «мықтап қол ұстасуы», халқымыздың этникалық бірегейлігінің сақталуының тағы бір себебі болар деп есептейміз. Этникалық бірегейлік этноқұрылымның ортақ төлтума территориясының болуымен шартталады дедік, ал қазіргі қазақ жері көптің өзегін күйдірген ғаламат территория – біріншіден, Алланың халқымызға бұйрық еткен несібе-ризығы болса, екіншіден, бабаларымыздың талай ғасыр осы Атамекені үшін қан төккен, «ақ білектің күшімен», «ақ найзаның ұшымен» қорғап, белгілеп, еншілеп, болашақ ұрпаққа қалдырған аманаты. Ата-бабалары, өздері туып, өсіп мекен еткен жеріне иелік жасай алмай отырған, тарихы ерте замандардан басталатын талай ұлттар мен этностар бар екендігі белгілі. Сондықтан рулық институттан, рушылдық принциптен тек жағымсыз коннотация іздеу сананың таяздығын көрсетеді. Шежіре, ру-тайпалық принципті этносұйыстырушы фактор ретінде қарастыра келіп, А.Сейдімбек былай дейді: «Қазақ шежіресі өзінің барша құрылымдық және мазмұндық болмысы бойынша Қазақ хандығы құрылғаннан кейінгі кезеңде ұйысқан ру-тайпалардың ұлы бірлік идеясын дәріптеуге бағытталған жаңа түзілім болып табылады» [2, 21]. Проф. Н.Келімбетов бұл туралы былайша ой өрбітеді: «... кеңестік заманда ата- текті сұрастыру айып саналатын. Өзінің шыққан ата-тегін айтқан адамды – рушыл, ұлтшыл, кейде тіптен нәсілшіл деп санайтын. Отарлық саясаттың негізгі мақсаты – күллі қазақтың ата-тегін мүлдем ұмыттырып жіберу еді. Ата-текті білу – руға жіктелу, тайпаға бөліну емес, керісінше, қандас, тумалас, құдандалы адамдардың басын қосу арқылы бүкіл қазақты ынтымаққа шақыру, біріктіру болып табылады» [7]. Осы ойлар- ды А.Сейдімбек былай тұжырымдайды: «Дәлірек айтқанда, қазақтың төл тарихының ең құнды айғақ-дерегі ретінде шежірелік деректерге мемлекеттік өреде мән беретін, оған халықтың біртұтастығы мен патриотизмінің тетігі ретінде қарайтын және оны жас ұрпаққа берілер білімнің мазмұнына айналдырып, сол арқылы өміршең таным- түсінік қалыптастыратын мезгіл жетті. Ондай таным-түсінік еңселі ұлттар мен іргелі мемлекеттерде әлдеқашан қалыптасқан» [2, 24]. Ежелгі қазақ қауымының этникалық санасының, этникалық бірегейліктің алғашқы нышандары сақ-ғұн дәуірінен бергі байырғы түркілік кезеңдерден бастау алады деп жорамалдауға болады. Олай дейтініміз, байырғы түркілердің этникалық бірегейлік іздерін (самоидентификация) алғаш құжаттаған тарихи, мәдени артефакт – Орхон-Ени- сей сына жазуларынан (ұлтқа дейінгі – протонациональный дискурс) табуға болады. Қазақтың дәстүрлі әлеуметтік – этноқұрылымдық жүйесі: жеке адам→ отбасы (шаңырақ) → әулет → ата → ру → тайпа → жүз → халық болып келетін иерархиялық таксономияға сай түзіледі. Өз кезегінде осы таксондық деңгейлер антропонимдік- этнонимдік сипатқа ие. Себебі көшпелі қоғамның ұжымдық ортақ территориясы іштей патронимдік, генонимдік сипаттағы онимдік атаулар арқылы репрезенттеледі. Өйткені ру-тайпалық принцип төлтума атажұртқа иелік ету арқылы іске асады. 77 Қазақтар, олардың арғы ата-бабалары ерте заманнан табиғи қалыптасқан экономикалық, шаруашылық-әлеуметтік жағдаяттарға байланысты аса ауқымды кеңістікті игеріп, еркін көшкен. Сонау ерте замандардағы ру-тайпалық қатынас туыстық, қандастық принципке сүйенген, өзін-өзі барлық деңгейде іштей реттеп отырған этноәлеуметтік қоғамдық институт болған. Байырғы қазақ қоғамы туралы сөз қозғау қажеттілігі қазақ ру, тайпалары мен олардың ата-бабалары мекендеген, тіршілік құрған физика-географиялық, ландшафттық кеңістікті игеру, жерге, суға деген қатынасына және оларға ат қойып, белгілеу ерекшеліктеріне байланысты болып отыр. Әрине ерте замандағы ауыл-аймақ, ұлыс, қоныс мекендер мен қыстау, жайлау, суаттарға атау беру, айдар тағу ерекшеліктері тура- лы қазіргі тарихи-әлеуметтік, тілдік жағдайда кесімді пікір айтудың өзі оңайға соқпаса керек. Өйткені әкімшілік, топографиялық тұрғыдан ежелгі қазақ қауымының дәстүрлі ауыл-аймақ, қоныс мекені, қыстау т.б. жұрты мен қазіргі жағдайдағы ойконимдік ны- саналар (ауыл, село, кент т.б. елді мекен) әлеуметтік, топографиялық типтері мүлдем сәйкес келмейді. Архетиптік санадан бастау алатын жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|