Ii. Кафедраның ОҚу- әдістемелік семинары отырысында талқыланды
Қ.Бітібаева көркем мәтінді талдаудың жан-жақты талдау(толық талдау), шолу бағытындағы талдау, сұрыптап талдау түрлерін мысалға келтіреді
жүктеу/скачать 327,96 Kb.
|
метбол.
| Қ.Бітібаева көркем мәтінді талдаудың жан-жақты талдау(толық талдау), шолу бағытындағы талдау, сұрыптап талдау түрлерін мысалға келтіреді.
- жан-жақты толық талдау көркем туындыны тұтастай қарастырып талдайды. Бұл талдау кейде мәтіндік талдау деп те аталады. Жан-жақты талдау уақытты көп алады, дегенмен, оның тиімділігі көркем туындыны жанды бір организмдей тұтас қарастырады. Шешуші бір эпизодтар, не суреттеу, баяндау, кейіпкер монологі, сөйлеу тілдері негізге алынады. Ерекшелігі, үнемі мәтінге жүгініп отырады. Мәтіндік талдауда оқушылардың шығармашылық жұмыстарына ерекше көңіл бөлу керек. Оған мәтін бойынша инсценировка жасату, суреттер салғызу, сценарийлер жазғызу т.б. жұмыстар жатады. - шолу бағытындағы талдаулар. Ерекшелігі, мұғалім көркем туындыны жалпылама, шолу бағытында қарастырады. Проблемалық сұрақтарға, эпизодтарға арнайы тоқталмайды. Көркем шығарма сюжеті, композициясы, тілі, көтерген тақырыбы тұтастай қамтылады. - сұраптап талдау көбіне проблемалық сұрақтар, проблеманы шешу айналасында ұйымдастырылады. М.Әуезовтің «Қараш-қараш оқиғасы» бойынша «Бақтығұлдың ең басты қателігі неде?» деген сұраққа жауап беретін эпизодтар, оқиғалар сұрыпталынып алынады. Қ.Бітібаева мектепте әдеби талдаудың үш жолы бұрыннан тәжірибеде қолданылып келе жатқандығын жазады: - автор ізіміен талдау, бұны тұтастай, толық талдау дейді. - кейіпкерлерге талдау жасау және тақырыпты проблемалық талдау Көпшілік мұғалімдер аралас талдауды(осы үш талдау элементі түйіскен) тиімді деп табады. Т.Ақшолақов «Қазіргі әдістеме көркем шығармаға талдау жасаудың төрт түрлі тәсілін: образ бойынша, тақырыптық, проблемалы, тұтас талдау әдістерін ұсынады» - дейді. Мұғалім талдауда қандай бір әдіс-тәсілдерге жүгінсе де, ол солар арқылы оқушыларға білім беру процесін ғана жүзеге асырмайды, ең бастысы, біліммен қоса, іскерлік дағдыларының қалыптасып, дамуына да зор әсерін тигізеді. Әдебиетті оқыту-халқымыздың көркем тарихын оқыту. Ендеше, адам баласына берілетін рухани байлық әр халықтың ұлттық әдет-салты, дүниетанымы шыққан түп тамырында жататыны белгілі. Бүгінгі жас ұрпақты тәрбиелеуде әдебиет пәнін өмірмен байланыстыра оқыту арқылы көркем шығармадан тәлім алуға, шәкірттердің оқырмандық қызығушылығын қалыптастыруға жол салу қажет. Көркем шығарманы оқып үйренуге қызығушылығын қалыптастыра білу - әдебиет пәні мұғалімінің басты міндеті болуы тиіс. Көркем шығарманы оқытуда ескеретін жайт – мектепте әдеби білім беру заңдылықтарын сақтау міндетті. Әсіресе, әдеби білім тұжырымдамасы, бағдарлама, оқулық, қосымша оқулық шеңберінде болуы тиіс. Әдебиет сабақтарында көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдері белгілі жүйемен жүзеге асырылады. Соңғы кезде көбірек қолданыста өз жемісін беріп жүрген көркем шығармамен жұмыс істеу кезеңдері – кіріспе сабақ, көркем мәтінмен жұмыс, қорытынды сабақ. Міне, осы үш кезеңді сабақ процесінде орынды пайдаланғанда ғана, сабақ өз дәрежесінде өтеді деуге болады. Кіріспе сабақтарды ұйымдастыруда қойылатын әдістемелік талаптар уақыт мөлшері, көркем шығарманың жанрлық ерекшелігіне қатысты мәселелер ескерілуі тиіс. Ақын-жазушылардың өмірі мен шығармашылығын, шолу тақырыптарды, монографиялық тақырыптарды өткенде кіріспе сабақтардың өзіндік ерекшелігін ескеріп, белгілі жүйені сақтау қажет. Олай етпейінше , оқушының көркем шығарманы оқып үйренуге деген қызығушылығын арттыра алмаймыз. Көркем шығарманың сыныптар жүйесі бойынша белгіленген әдеби білім көлеміне сай меңгертудің талдау арқылы жүзеге асатыны белгілі. Мектепте көркем шығарманы талдаудың оқушының әдеби қабілетін дамытып, қызығушылығын оятады. Көркем шығарманы талдауда кеңінен қолданылып жүрген тақырыптық талдаудың тиімділігін бүгінгі өмір дәлелдеп отыр. Тақырыптық талдаудан проблемалық талдауға көшу-оқушыны көркем туындының ішкі әлеміне бойлатуға айрықша қызмет етуі даусыз. Шығарманы тұтас талдау – авторлық позицияны көре білуге мүмкіндік береді. Осы талдау түрлерінің сабақтастығы бір-бірімен өзара үйлесін тапқанда ғана мұғалім оқушы назарын өзіне аудара алады. Көркем шығарманы оқып үйретудің бір амалы – көркем шығарманы талдату. Ол белгілі бір жүйе арқылы әдеби шығармаларды оқыту, талдату, өзіндік дербес жұмыстарды жүргізу, ұйымдастыру іс-әрекеттерін дұрыс жүргізу барысында ғана жүзеге аспақ. Өйткені, шығарма құбылысының ішкі сырына терең бойлай отырып, оның қыр-сырын жан-жақты ұғынып, тани біледі. Көркем шығарманың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, олармен жұмыс жүргізудің түрлерін таңдап алу қажет. Сонан кейін оқушылардың әдеби шығарманы оқып үйренуге қызығушылығын арттыру үшін тиісті іс-шаралар атқарылуы тиіс. Сондай іс-әрекеттердің бірі – оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар. Бұл талаптарды орындатуда оқушының жас ерекшелегін ескерген жөн. Көркем шығарманы талдап оқуға және пікір алысуға ұсынылған шығармаларды өз бетінше оқып, мұғалім басшылығымен зерделеп меңгеруі және дұрыс оқи білу керек. Өлеңдер мен прозалық туындыларды, поэмаларды, прозалық туындыларды жатқа айта білуі ескеріледі. Көркем шығарманың тақырыбы бір-біріне үндес болған жағдайда, шығарма кейіпкерлерін оқиғаларын анықтайтын мәселелермен байланыстыра отырып салыстырмалы түрде пайымдай алуға үйретеді. Көркем шығарманы оқып үйретудің тиімді жолдарының бірі - проблемалық сұрақ қою арқылы ауызша немесе жазбаша жауап беруге үйрету. Әдеби шығарма бойынша (кейіпкерлер мінездемесі, кейіпкерлерге салыстырмалы мінездеме) сондай-ақ сол шығармалар бойынша салынған иллютрациялар мен суреттерге негіздеп өз толғамын, көзқарасын білдіре отырып, шығарма жазу арқылы да оқушының әдебиетке деген қызығушылығын арттыруға болады. Шығарманы өтуде қарастырылатын аса маңызды мәселелердің бірі – шығарманың тіл ерекшелігін талдау. Бұл талдаудың күрделі мәселелерінің қатарына жатады. Егер көркем шығарманың тілі деп автордың тілі мен кейіпкердің тілін ұғатын болсақ, бұл образ – характерлерді танытуда, шығарманың идеясын ашып түсінуде басты қызмет атқарады. Әрбір ақын, жазушының өзіне тән, даралық сипаты бар стиль, тіл өзгешеліктері болады. Бұл ерекшеліктер оның лексикасынан, қолданған троптары мен фигурасының түрлерінен көрініп тұрады (теңеу, эпитет, метафора, әсірелеу, метонимия, арнау, қайталау, шендестіру, дамыту т.б.). Шығарманың тілін талдағанда, көркемдік өзгешеліктерін әңгімелегенде, осылардың бәрі қарастырылуы керек. Көркем шығармалардың қыр-сырын танытып білдіру үшін әр сынып көлемінде бірізділікпен жүргізілетін жалғас жұмыстар арқылы оқушылар шығарманың талдаудың қалыптасқан жүйесін меңгеруге алып келеміз. Біріншіден, мазмұндық - тақырыптық талдау, шығарманы тұтастай ала отырып, бөлім бойынша мазмұнын, тақырыбын таныта отырып талдау. Екіншіден, тілдік эстетикалық талдауға көңіл бөлу. Шығарманың тілдік ерекшелігін, сөз өрнегін, суреттемелік шеберлігін, көркемдігін, сөздер табиғатын, стилдік айырмашылықтарын таныту. Үшіншіден, кейіпкерлік-бейнелік талдау. Шығармадағы кейіпкерлерге талдау, олардың өзара сабақтастығын шығарма тақырыбы мен оқиға желісіне қатысын айқындата отырып, ажырату әрі салыстыру. Көркем шығармаларды осылайша жүйелі талдау арқылы оқушылардың бойындағы танымдық, бағалаушылық, жасампаздық, тілдік қатынастық сананы қалыптастыратын боламыз. Пән мұғалімі қорытынды жұмысқа арнайы сағат бөліп, қорытынды сабақтарды өткізудің маңызына ерекше көңіл бөлуі керек. Жоғары сыныптарда қорытынды сабақ өткізудің тиімділігі: оқушылар оқып кеткен шығармасына қайта үңіледі, оған басқа мақсат, басқа көзқараспен қарай бастайды; өз беттерімен іздену жұмысына кіріседі; мұғалім оқушылардың алған білімдерін жаңа, тың мәселелер көтере отырып, толықтырады, байытады, әрі сол білімді өз ізденісі, шығармашылық жұмысы арқылы алуды ұйымдастырады; оқушылардың икем-дағдысын, іскерлігін арттыру жұмыстары жүреді; оқытудың жалғаспалық, жүйелілік, ғылымилық принципі тоғыса келіп, оқушыларға терең білім беру жүзеге асады. Қорытынды жұмыстарда оқыған көркем туындының мазмұны емес, оның идеясы, тақырыбы, көркем тілі, маңызы туралы мұғаліммен біріге отырып, бір тұжырымға келеді. жүктеу/скачать 327,96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|