(-дi, -iптi, -ген, -ер), (сiздiґ)
бар+Іы+ґыз кел-ер
(-дi, -iптi, -ген, едi), (оныґ)
бар+Іы+сы кел-iптi
(-дi, -ген, -едi, -ер), (бiздiґ)
кет+кi+мiз кел-ген
(-едi, -дi, -ер, -iптi), (сендердiґ)
кет+кi+лерiґ кел-дi
. Демек, ³алау райдыґ б¾л тїрi
т±уелдiк жалІауы жалІанып жiктеледi.
4 — Јаза³ тiлi. 7-сынып їшiн
98
2. Шартты рай т¾лІасы
(-са, -се
) игi едi сµздерiнiґ
жiктелiп келген тїрiмен тiркеседi. Мысалы: (мен)
алсам игi едiм
, (сен)
алсаґ игi едiґ,
(сiз)
алса игi
едiґiз
, (ол)
алса игi едi
. Кейде
игi едi
сµздерi тїсiп
³алып, -са, -се т¾лІасы аґсау, армандау маІынасын
бiлдiру їшiн ³олданылады. Мысалы:
Шiркiн, мен оны
кµрсем
!
3. Етiстiктiґ негiзгi ж±не туынды тїбiрiне етiс ж±не
болымсыз етiстiк т¾лІаларына -²ай, -гей, -³ай, -кей
ж¾рнаІы жалІанып, жiктелiп келiп жасалады. Мы-
салы: (мен)
бар+Іай+мын
, (сен)
бар+Іай+сыґ,
(сiз)
бар+Іай+сыз
. (Ол)
бар+Іай.
Кейде -²ай, -гей, -³ай,
-кей т¾лІалы етiстiк жiктелiп
келген ед
i кµмекшi
етiстiгiмен тiркесiп келiп те ³алау рай жасалады.
Мысалы: (мен)
барІай едiм
, (сен)
барІай едiґ,
(сiз)
барІай едiґiз
, (ол)
барІай едi
.
Јалау райдыґ б¾л жасалу жолы сирек кездеседi.
Јалау рай дыґ жа са лу їлгiсi
Жа³
Жек еше
Кµпше
-²ы, -гi, -iы, -кi, + кел
I.
II.
III.
барІым келдi (-едi, ...)
барІыґ келдi (-едi, ...)
барІыґыз келдi (-едi, ...)
барІысы келдi (-едi, ...)
барІымыз келдi (-едi, ...)
барІыла рыґ келдi (-едi, ...)
барІыла рыґыз келдi (-едi, ...)
барІыла ры келдi (-едi, ...)
-са, -се + игi едi
I.
II.
III.
бар сам игi едi
бар саґ игi едi
бар саґыз игi едi
бар са игi едi
бар са³ игi едi
бар саґдар игi едi
бар саґыз дар игi едi
бар са игi едi
-²ай, -гей, -³ай, -кей
I.
II.
III.
барІай мын, барІай едiм
барІай сыґ, барІай едiґ
барІай сыз, барІай едiґiз
барІай -, барІай едi -.
барІай мыз, барІай едiк
барІай сыґдар, барІай едiґдер
барІай сыз дар, барІай едiґiздер.
барІай – , барІай едi -.
99
121-жатты²у.
Јалау райлы етiстiктердi тауып, ³ай жа³та
т¾рІанын ажыратыґдар.
Ї л г i :
сенгiсi келмейдi-а³
–
III жа³.
1. «Ўттеген-айы» кµп б¾л жалІанныґ уытты µкiнiшi
жїрегiґдi тiлгiлеп, дара туІан їлкен бейненiґ ендi ара-
мызда жо³тыІына сенгiсi келмейдi-а³. 2. Ґзiм кµрген,
µзiм сезiнген ата мiнезiнiґ кейбiр ³ырларын, одан тїйген
тїйiндерiмдi бїкiл келiндер ³ауымына бµлiсе айтып,
орта³тас³ым келдi. 3. Атам менi осындай келiссiзсiз
ашы³-шашы³ кїйде кµргiсi келмедi. (
З. Ахметова.
)
4. А³ыры Јызылтопыра³ елiне ³арай жїрiп бара жатып,
жолшыбай Н¾рмаханбет паґныґ аулына со³ты³. Јымыз
iшкiмiз келдi. Паґды кµргiмiз келдi. (
С. Сей.
)
122-жатты²у.
Тµмендегi ³алау райлы етiстiктердi ³олда-
нып, сµйлем ³¾раґдар.
Айт³ысы келдi. Кµргiсi келмедi. Iшкiмiз келдi.
Бергейсiґ. Айт³айсыґ. Жаттаса игi едi.
Достарыңызбен бөлісу: |
