Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤



Pdf көрінісі
бет65/111
Дата20.11.2022
өлшемі0,7 Mb.
#159007
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   111
Байланысты:
Қазақ тілі 7сынып

118-жатты²у.
 Шартты ж±не б¾йры³ райлы етiстiктердi тау-
ып, ³алай жасалІанын, ³ай жа³та т¾рІанын кµрсе тiґдер.
Ї л г i : 
берсем
– -се ж¾рнаІы ар³ылы жасалІан, I 
жа³, жекеше.
ТОЛ¢АЙ БЕРСЕМ
Ая³тыґ астында деп жалбыз ж¾лма,
Јылтиып бас кµтерсiн жалбыз-жыр да.
Теґiз болып келер деп тоспай-а³ ³ой,
Сылдырласа етекте жалІыз жылІа.
Јаламасаґ, сµзiме ³¾ла³ ³ойма,
Шы³³ан кїн баста 챴гi т¾ра³тай ма?
ТаІдыры м¾ныґ бµтен емес бiзге,
ЖыІылып бара жат³ан ³¾ра³ты ойла!
(
М. Омарѕлы
)
119-жатты²у.
Берiлген етiстiктерден шартты рай жасап, 
±р³айсысына бiр-бiр сµйлем ³¾раґдар.
Санама. Тазарт. Жїргiз. Ая³та. Жаз. Кµшiр. Отыр. 
Сана. Айттыр.
120-жатты²у.
Ма³ал-м±телдердi о³ып шыІып, шартты 
райлы етiстiктердi табыґдар, ³ай жа³та т¾рІандыІын 
аны³таґдар.
Ї л г i :
сынса
– III жа³.
ЖаІым сынса да,
СаІым сынбасын.


97
Бар болсаґ, бергенiґдi айтпа,
Ер болсаґ, жеґгенiґдi айтпа.
Ел ³онысынан айрылса,
Ер ырысынан айрылады.
Бiрлiк ³айда болса,
Ерлiк сонда.
Еркiндiк ³айда болса,
Елдiк сонда.
§ 30. ЈАЛАУ РАЙ
Етiстiктiґ ³алау райы iс иесiнiґ ³имылды, iс-±ре-
кеттi ³алауын, соІан ынтасын, ниетiн бiлдiредi де, 
белгiлi жолдармен жасалады. Мысалы: 
Менiґ о
³
ыІым 
келедi. Ол їйiне жетсе игi едi. Не де болса шынын 
айт³айсыґ.
Берiлген мысалдардаІы о³ы²ым келедi, жетсе игi 
едi, айт³айсыґ деген етiстiктер iс иесiнiґ (мен) о³у 
iс-±рекетiн, (ол) їйiне жету ³имылын, (сен) айту iс-
±рекетiн ³алау м±нiн, соІан ынтасын бiлдiрiп т¾р.
Јалау рай мынадай жолдармен жасалады:
1. Етiстiктiґ негiзгi ж±не туынды тїбiрiне немесе 
етiс ж±не болымсыз етiстiк т¾лІасына -²ы, -гi, -³ы, -кi 
ж¾рнаІы жалІанып, оІан т±уелдiк жалІауы їстеледi 
де, кел кµмекшi етiстiгiмен тiркеседi. Кел кµмекшi 
етiстiгiне есiмше, кµсемше ж¾рна³тары жалІанып, ±р 
тїрлi ша³ м±нiнде їш жа³та ³олданыла бередi. Мы-
салы: (менiґ) 
бар+Іы+м кел-дi
(-едi, -iптi, -ген, -ер), 
(сенiґ) 
бар+Іы+ґ кел-дi


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   111




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет