Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
- Бұл бет үшін навигация:
- 158-жатты²у.
- § 47. ОДА¢АЙДЫ¤ ТЇРЛЕРI
| 157-жатты²у.
ОдаІайларды тауып, ³андай маІынада жºмсалып тºрІанын айтыґдар. – Жаным-ау, К±менбiсiґ? СадаІаґ кетейiн, жарыІым- ау, кµктен т¼стiґ бе, ³айдан келдiґ? – Сен бе, ей! – дейдi. – Мен ... – деймiн. – Јап, мына бо³мºрынды-ай! (¢. М.) Лебiзi ³ºла³³а жаІып кеттi, ж¼ректi тербеттi, тамырды желпiндiрдi, бойды шымырлатты. – Ґйт, шiркiн!.. Па, сабазым-ай! – Ой, п±ле-ай!.. (Ж. Айм.) – Ўй, – дейтiн маІан танауы делдиiп, – егер осы тºрІан жерiмiзден тура шы³са³, ³айда барар едiк, бiлемiсiґ?! (О.Бµкей.) – Уай, п±лi, – дестi жºрт ±н басылІан соґ. («Нºрлы жол» газетiнен) 158-жатты²у. Тµмендегi µлеґ жолдарынан одаІай сµз- дердi тауып ³андай 굴iл к¼йiн бiдiрiп тºрІандыІын айтыґдар. 1. Ойпырым-ай, алла-ай, жасаІан! Јысылды Іой шыбын жан! Јуат кемiп барады, Кµл болды а³³ан ³ан... ( А. Байтºрсынов .) 2. Ауа, шiркiн! Не деген жºпар едiґ! Жºта бергiґ келедi, жºта бергiґ. ЖалІыза³ осы ауамен ³оректенсеґ, Досым, сен бºл µмiрден ºтар едiґ... ( М. Ма³атаев ) 3. Беу, жасты³-ай! Сезбейдi-ау ³ºлаІанын, Бiр ³амшы салдыртпайды ³ºла-жаным. Азаптап ³ºт³арайын десем-даІы, Таба алмай-а³ ³ойІаным бiр амалын... ( М. Ма³атае в) 4. ...Бас³адан кµрмегендi сенен кµрем, Сен биiкте ж¼рсiн деп, тµмендегем. Кiм екен менi µзiґе дуалаІан?! О, тоба, мен неІылІан µлермен ем?! ( М. Ма³атаев ) 5 — Јаза³ тiлi. 7-сынып їшiн 130 § 47. ОДА¢АЙДЫ¤ ТЇРЛЕРI ОдаІайлар ойІа ¼стейтiн м±нiне ³арай ¼ш т¼рге бµлiнедi: 1. Кµґiл к¼й одаІайлары шаттану, таґыр³ау, а³сау, ³уану, ºнату, ренжу, т¼ґiлу, µкiну, шошыну, назар аудару сия³ты м±ндердi бiлдiредi. Олар: п±лi, опырай, ала³ай, пай-пай, б±рекелдi, т¼у, уh, аh, ±й, еhе, ±ттеґ, µй, ой, ³ап, ±ттеген-ай, беу, ау т.б. 2. Жекiру одаІайлары жекiру, тыйым салу, бºйыру сия³ты м±ндi бiлдiредi. Олар: т±йт, тек, ж± т.б. 3. Ша³ыру одаІайлары мал, ит, ³ºсты ша³ыру, ³уумен байланысты м±ндi бiлдiредi. Олар: ³ºрау- ³ºрау, шµре-шµре, кµс-кµс, айт, ³ош-³ош, моh-моh, ³ºр-³ºр, к±-к±, пырс т.б. ОдаІайлар сµйлемдегi ойІа ³атысты болІанмен, он - даІы жеке сµздермен грамматикалы³ байланыс³а т¼с- пей, о³шау айтылады. Ўрi одаІайдыґ толы³ маІы насы бол майды, олар сµйлем м¼шесi ³ызметiн ат³ара алмайды. ОдаІай сµйлем басында да, ортасында да, соґында да ³олданыла бередi. ОдаІай сµйлемнiґ басында келсе, одан кейiн ¼тiр ³ойылады. Мысалы: Я пырым-ау, осы сiзге т¼сер пайда бар ма? (М.Ўуезов). ОдаІай сµйлемнiґ ортасында келсе, оныґ екi жа Іынан ¼тiр ³ойылады. Мысалы: Тºрсам, о тоба ай, айнала кµк шалІын! Сiзге, т±йiрi, со да сµз болып па? ОдаІай сµйлемнiґ соґында келсе, оныґ алдынан ¼тiр ³ойылады. Мысалы: Мºны бастаІан кiм, ±! Соны айтшы, б±се! Ўдетте одаІайлы сµйлемнiґ соґына леп белгiсi ³ойылады. Мысалы: Пай-пай! Шiркiн, ³аза³тыґ келiн дерi-ай! Јайталанып айтылІан одаІайлар дефис ар³ылы жазылады: ³ºрау-³ºрау, пай-пай, ±й-±й, ³ºр-³ºр т.б. 131 ОдаІай сµздер µзiнiґ м±нiне с±йкес, яІни ±р т¼рлi 굴iл-к¼йiн, жекiру м±нiн бiлдiруге байланысты диа- логта, кµркем ±дебиетте жиi ³олданылады. Диалогта кейде одаІайлар осы м±ндерiне лайы³ бiр сµйлемнiґ орнына да жºмсала бередi. Мысалы: – Жаґа бiр к¼ш бiткендей болды. – Б±рекелдi! – Япыр-ай, ±! жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|