Кіріспе зepттey жұмыcының өзeктiлiгi
Экотуризмді ұлттық, жергілікті деңгейде және жекелеген ЕҚТА-да дамыту мәселелері
жүктеу/скачать 1,24 Mb.
|
Дипломная
Алдаберген Аяжан ЕП-20-3к3 Класс.Мех Реферат, Исаева Толғанай сик 211практика11, Саба ты та ырыбы Ньютонны бірінші за ы, инерциялы сана ж йел, жаңасы 1-2тарау мол-физ, в этом году я..., Niyet x Abylai Kenzhaly
| 2 Экотуризмді ұлттық, жергілікті деңгейде және жекелеген ЕҚТА-да дамыту мәселелері
2.1 ЕҚТА-да экологиялық туризмді жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-құқықтық аспектілері Осы бағытты, тиісті міндеттер мен іс-шараларды ұлттық және өңірлік стратегиялық құжаттарға, орнықты даму, ЕҚТА, туризмді дамыту, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі бағдарламалар мен жоспарларға, сондай-ақ жекелеген ЕҚТА-ны басқару жоспарларына біріктіру экотуризмді дамыту жөніндегі саясатты қалыптастыру үшін негіз қалаушы тәсіл ретінде қызмет ете алады. Осылайша, экотуризм үшін қажетті саяси және институционалдық негіздерді құру және дамыту үшін әрбір жеке елдің немесе оның өңірлерінің жағдайлары мен ерекше қажеттіліктеріне қарай жеткілікті икемді амалдары бар. Айта кету керек, кейбір елдер осы мәселеде одан әрі ілгерілеп, экотуризм бойынша арнайы ұлттық стратегияларды қабылдады, мысалы, Австралия – 1992 жылы, Филиппин – 2002 жылы, Болгария – 2004 жылы. Алайда, әдетте, бұл жалпы ішкі өнімнің айтарлықтай бөлігін құрайтын дамыған туризм индустриясы бар елдерге тән. Қазақстан жағдайында экотуризм бойынша жекелеген стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды әзірлеу мен бекітудің аса қажеттілігі жоқ. Орнықты дамуға көшу және қоршаған ортаны қорғау, биоәртүрлілікті сақтау және ЕҚТА дамыту, сондай-ақ тұрақты туризмді дамыту жөніндегі міндеттерді шешу тұрғысында экотуризмді дамыту жөніндегі саясатты қалыптастыру мүмкін және жеткілікті болып көрінеді. Бірақ алдымен экотуризмді дамыту жөніндегі бағыт табиғи туризм көлемін кеңейтумен, одан түсетін үлкен табыстарды генерациялаумен, сондай-ақ ЕҚТА-ға туристер ағынының ұлғаюымен тікелей байланыспауға тиіс екенін айқындау қажет. Іс жүзінде, алдыңғы тарауда көрсетілгендей, экотуризм дәстүрлі жаппай туризмге балама ретінде және оның әдеттері мен тәсілдерін табиғи аумақтар мен ЕҚТА-да жүзеге асырылатын туризмге көшіру ретінде қарастырылады. 1994 жылдың наурыз айында Австралия Одағының Туризм жөніндегі департаменті экотуризмнің ұлттық стратегиясын қабылдады, ол осы елде экотуризмді біріктірілген жоспарлау, дамыту және басқару үшін жалпы негіз береді. Сол кезде экотуризм бойынша ұлттық бағдарламаны қаржыландыруға, оның ішінде инновациялық жобаларды қолдауға, туристер арасында мәдени және табиғи құндылықтарды қабылдауды ілгерілетуге және тиісті табиғи ресурстарды ұзақ мерзімді сақтауға 10 миллион австралиялық доллар бөлінді. Осы бағдарлама бойынша қаржыландыру сондай-ақ экологиялық және әлеуметтік ахуалдың базалық желілерін айқындау бойынша зерттеулер жүргізуге, мониторингтік жобаларды жүзеге асыруға, маркетингтік зерттеулерге, ақпараттық орталықтарды құруға арналған шығыстарды жабады. Экотуризмді инфрақұрылымдық қолдау, ең алдымен, тиісті жолдар мен бағыттарды жайластыру тұрғысынан қарастырылады. Бұған қосымша Австралиялық бағдарлама ең жоғары деңгейге жеткен жерлерде экологиялық әсерлерді қысқартуды аймақтық жоспарлауға ықпал етеді. Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2015-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында экотуризм туризмді дамыту бағыттарының бірі ретінде көрініс тапты. Алайда, мәні бойынша ол табиғи туризмге не ЕҚТА-да жүзеге асырылатын туризмге теңестіріледі, бұл ретте осы бағдарламада елдегі экотуризмнің экономикалық әлеуеті іс жүзінде шектелмеген деп көрсетіледі. Бұл ретте капиталдық салымдар мен оған арналған шығындар ең алдымен ЕҚТА-ғы туризм үшін инфрақұрылымды дамыту, оның ішінде туристік кешендерді, тау шаңғысы базаларын және т. б. салу аспектісінде қарастырылады. Мұндай тәсіл көбінесе әлеуметтік және қоршаған табиғи ортаға теріс әсерлері бар жаппай туризмнің дәстүрлі тәсілдері негізіндегі табиғи туризмді немесе ең жақсы жағдайда, қоғамда экотуризм ретінде белгілі, тұрақты туризмді дамытуға сәйкес келеді. Сонымен, туризмді дамытудың 2015-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары экотуризм бағыты бойынша Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай ауданының Ақмарал ауылында туристік кешен және тиісінше Катонқарағай және Іле Алатауы МҰТП туризм инфрақұрылымын дамытудың бас жоспарларына сәйкес Алматы облысындағы тау шаңғысы курорттарының құрылысы бойынша инвестициялық жобаларды жүзеге асыру бойынша шаралар қабылдауды көздейді. Осы құжат бойынша экотуризмнің қазіргі заманғы тұжырымдамасына тікелей сәйкес келетін және туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында көзделген іс-шаралар қамтиды: - экотуризм бойынша Квебек декларациясын іске асыруды қамтамасыз ету; - табиғатты, жергілікті мәдениетті қорғау және жергілікті халықпен, жеке сектормен, үкіметтік емес ұйымдармен әріптестікте ұлттық дәстүрлер мен генетикалық ресурстарды сақтау жөніндегі шараларды ескере отырып, экотуризмді дамыту жөніндегі ұлттық, өңірлік және жергілікті саясатты әзірлеу; - табиғи ортаға теріс әсерді болдырмау үшін пәрменді тетіктерді әзірлеу; - шағын және орта бизнес өкілдері үшін техникалық, қаржылық және адами ресурстарды дамытуды қолдауды қамтамасыз ету. Дәстүрлі түрде мұндай іс-шаралар бізде бюджеттен қосымша қаржыландыруды талап етпейтін ретінде қарастырылатынын атап өту қажет. Сондықтан, 2007-2009 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарында туризмді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына экотуризм бойынша Квебек декларациясын іске асыру және ұлттық саябақтарда экологиялық туризмді дамыту үшін жағдай жасау жөніндегі іс-шаралар оларға бюджеттен немесе инвестициядан қандай да бір қаражат тарту мүмкіндігінсіз көрсетілген. Министрліктердің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарлары деңгейінде экотуризмді дамыту мәселелерін туризм және спорт министрлігі мен мәдениет және ақпарат министрлігі қарастырды. Туризм және спорт министрлігінің Стратегиялық жоспары бойынша туризм инфрақұрылымын дамыту бойынша міндеттерді орындау көрсеткіштерінің бірі ретінде ауыл шаруашылығы министрлігімен бірлесіп, 2 мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтарда жайластырылған экологиялық соқпақтар саны көрсетілді [11]. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы министрлігінің Стратегиялық жоспарында тиісті көрсеткіш болған жоқ, ал экотуризм тіпті аталған жоқ. Мәдениет және ақпарат министрлігі жағдайында 2015-2020 жылдарға арналған Стратегиялық жоспар экотуризмнің дамуын «мәдениет және өнер саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру»стратегиялық бағыты бойынша салааралық өзара іс-қимыл іс-шарасы ретінде көрсетеді. Бұл ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман және аңшылық шаруашылығы комитетіне және қоршаған ортаны қорғау министрлігіне, Көлік және коммуникациялар министрлігіне тікелей қатысты бағдарламалар мен жоспарларға тиісті басымдықтарды, мақсаттарды, міндеттер мен көрсеткіштерді енгізу қажеттілігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Туризм және спорт министрлігі дамытатын стратегиялық жоспарлар мен бағдарламалар шеңберінде негізінен экологиялық туризмді дамыту жөніндегі бағыттар мен міндеттерді іске асыру біздің жағдайда ЕҚТА-ға табиғи туризм үшін инфрақұрылымды және ең алдымен туристерді орналастыруға арналған орындарды (қонақ үйлер, туристік кешендер, қонақ үйлер және т.б.) дамыту жағына айтарлықтай қисайып келеді. Бұл ретте туроператорлармен және туристермен ақпараттық және білім беру жұмыстары, табиғи аумақтардағы туристік қызметтен жағымсыз экологиялық және әлеуметтік әсерлерді азайту жөніндегі қызметті ұйымдастыру мәселелері ашық күйінде қалып отыр. Бұл ретте Қазақстандағы экотуризмнің ұлттық саясатының бірінші кезектегі міндеті экотуризмге қатысты нақты критерийлерді анықтау болып табылады. Бұл мемлекет пен жеке сектор олар бойынша қажетті қолдау көрсету үшін экотуризмге сәйкес келетін ЕҚТА мен туристік өнімдерге табиғи туризмді, туризмді дамыту нысандарын айқындауға мүмкіндік береді. Мұндай критерийлер болмаған жағдайда экотуризмді дамыту жөніндегі қызметті ұйымдастыратын субъектілерді және қажетті туристік өнімдерді объективті айқындау өте қиын, бұл мақсатты бюджеттік интервенцияларды жүзеге асыруға, сондай-ақ жеке сектордың мақсатты инвестицияларын жүзеге асыруға ықпал етпейді. Қазақстанда экотуризмді дамыту бойынша түрлі субъектілердің қызметіне объективті мониторинг және бағалау жүргізу үшін де мүмкіндік жоқ. Халықаралық тәжірибеге сәйкес, бұл мәселелер орталық мемлекеттік органдардың құзыретіне жатады, ал өңірлік деңгейде олар жергілікті жағдайлар мен қажеттіліктерге қатысты ғана нақтылануы мүмкін. Екінші жағынан, Қазақстанның қолданыстағы стратегиялық және бағдарламалық құжаттарын талдау экотуризмді дамытуға қатысты міндеттер мен іс-шараларды неғұрлым негізді ашу қажеттілігін көрсетіп отыр. Олар жалпы түрде мақсаттарға қол жеткізуге, міндеттерді орындауға және экотуризм саласында жоспарланған іс-шараларды іске асыруға негізделуі мүмкін сызбаларды сипаттауы тиіс. Атап айтқанда, олар негізделуі мүмкін: - туристік ұйымдарды өзін-өзі реттеу, соның ішінде ерікті тәртіп кодекстеріне қабылдау және оларды салалық қауымдастықтар мен одақтар арқылы жылжыту негізінде; - жергілікті атқарушы органдар мен аймақтық ұйымдар үшін экотуризм мәселелері бойынша қажетті ақпараттық және әдістемелік көмек ұсыну; - туроператорлар үшін эко сертификаттау бағдарламаларын, мемлекеттік органдар немесе туристік ұйымдар қауымдастықтары енгізетін туристік өнімдерді экомаркациялау жөніндегі бағдарламаларды қолдану; - экотуризм қағидаларын жүзеге асыратын және белгілі бір критерийлерге сәйкес келетін туроператорлар мен ЕҚТА үшін көтермелеу жүйесі; - туристік бизнес кәсіпқойлары үшін экотуризм мәселелері бойынша мақсатты оқытуды ұйымдастыру; - экотуризм аясында дамитын турларда туристермен ақпараттық-түсіндіру жұмысының элементтерін интеграциялау, соның ішінде осы мақсатта экотуристер мен т.б. үшін тәртіп ережелерін қолдану. Өңірлік деңгейде экотуризм саясатын қалыптастыруға келетін болсақ, Қазақстанда туризмді дамытудың бірқатар өңірлік стратегиялары мен бағдарламалары тиісті өңірлерде экотуризмді ілгерілетуді жалпы міндет ретінде айқындайды. Қолданыстағы стратегиялық және бағдарламалық құжаттардың арасында Оңтүстік Қазақстан облысының 2015 жылға дейінгі даму стратегиясын, Алматы қаласының 2015-2020 жылдарға арналған туризмді дамыту бағдарламасын атап өтуге болады. Алайда, қолданыстағы, оның ішінде экотуризмге сілтемелерді қамтитын өңірлік құжаттарды талдау осы бағыт бойынша нақты тұжырымдалған саясаттың жоқтығын және осы жерден - туризмді дамытудың аймақтық стратегиялары мен бағдарламаларының өзіне сәйкес келетін міндеттері мен іс - шараларының жоқтығын көрсетеді. Ең жақсы жағдайда аймақтық даму стратегиялары мен бағдарламалары экотуризмге қатысты тежеуші факторлар мен кедергілерді талқылаумен шектеледі, оның ішінде қажетті туристік инфрақұрылымның болмауы, оны дамыту үшін заңнамалық негіздердің, оның ішінде табиғи қорықтар аумағында өңделмеуі айтылады. Бұл мағынада, бірінші кезекте, ұлттық деңгейде қабылданатын және қабылданатын күш-жігерге қосымша, жергілікті атқарушы органдар экотуризмнің қандай аспектілері дамуы тиіс екенін айқындау қажет. Екінші жағынан, тұжырымдалған ұлттық саясат шеңберінде осы нақты өңірдің қажеттіліктерін, басымдықтарын, мүмкіндіктерін, табиғи және өзге де жағдайларын ескере отырып, экотуризмді дамыту нысандары айқындалуға тиіс. Бұл Өңірлік даму стратегиялары, туризмді дамыту және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі өңірлік бағдарламалар шеңберінде, сондай-ақ тиісті жергілікті атқарушы органдардың стратегиялық жоспарлары деңгейінде шешілуі мүмкін. 2000-2006 жылдары Грецияда Еуроодақтың қолдауымен жүзеге асырылған Пелопоннес аймағы бойынша инновациялар бағдарламасы экотуризм бойынша келесі іс-шараларды қамтыды: - экотуризм мәселелерін өңірлік инновациялық стратегияға және оған іс-қимыл жоспарына енгізу; - экотуризмді қолдау жөніндегі өңірлік орталықты құру және дамыту; - ауылдық аумақтар үшін ақпараттық қызметтерді дамыту; - экотуризмді жүзеге асыру мәселелері бойынша жергілікті бизнесті оқыту; - экотуризм аясында дәстүрлі өнімдерді жылжыту бойынша серіктестік [12, 22 б]. Өңірлік стратегиялар мен бағдарламалар шеңберінде экотуризмді дамыту жөніндегі қызметтің бағыттарын, міндеттер мен іс-шараларды айқындау маңызды, олар жергілікті бюджеттерден қаржыландыру есебінен және жергілікті билік органдарының қолдауымен шешілетін болады. Өңірлік деңгейде өз бетінше іске асырылуы мүмкін қызметтің негізгі бағыттарының қатарында келесілерді көрсетуге болады: - жергілікті маңызы бар ЕҚТА экотуризмді ұйымдастыру және дамыту; - экотуризм мәселелері бойынша оны қабылдауға және жергілікті халыққа қолдауға бағытталған ақпараттық жұмысты қамтамасыз ету; - туристік қызметті жүзеге асыру процесінде іске асырылатын жергілікті өнімдер мен қызметтерді пайдалануды қолдау, оның ішінде-жергілікті халық қызмет көрсететін қонақ үйлер желісін дамыту арқылы; - жергілікті қоғамдастықтарға негізделген экотуризмді дамыту жөніндегі пилоттық жобаларды қолдау; - тиісті өңірлерде экотуризмді дамыту жөніндегі міндеттерді іске асыратын шағын бизнес пен жеке кәсіпкерлерге қолдау көрсету; -туристерді жергілікті мәдениетпен және дәстүрлермен таныстыруға бағытталған іс-шаралар мен арнайы турларды ұйымдастыру және қолдау, сонымен қатар мәдени-тарихи орындарға бару, туристерді жергілікті асханамен, салт-дәстүрлермен таныстыру, музыкалық фестивальдер мен көрмелер және т. б. ұйымдастыру; - экотуризмді дамыту шеңберінде энергия үнемдеуді және жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау; - туристік қызмет нәтижесінде пайда болатын қалдықтарды экологиялық негізделген жою мәселелерін шешу; - туристерді, соның ішінде жаяу жүргіншілер, велосипед, жылқы маршруттарын тасымалдау мен тасымалдаудың экологиялық қауіпсіз нысандарын пайдалануды қолдау. Қазіргі уақытта ЕҚТА басқару жоспарлары деңгейінде экотуризм саясатын қалыптастыру және дамыту мәселелері барынша пысықталды. 2007 жылғы 13 шілдеде Орман және аңшылық шаруашылығы комитеті бекіткен табиғат қорғау ұйымын басқару жоспарын әзірлеу ережесінде «ерекше қорғалатын табиғи аумақтың мәртебесі мен ерекшелігі» І бөлімі бойынша үлгілік жоспардың құрылымына экологиялық туризм мәселелері енгізілді. Осылайша ЕҚТА басқармасының жоспарында экотуризмнің келесі аспектілерінің сипаттамалары көзделген: - экотуризм түрлері және оның даму деңгейі; - туристік және экскурсиялық маршруттардың болуы, олардың түрлері мен жайластығы; - экотуризм және эко ағарту бойынша мамандардың болуы; - ЕҚТА аумағына және күзет аймағына саяхаттау; - экотуризм жүргізу үшін жергілікті халықты тарту деңгейі; - ЕҚТА-ы мен жергілікті халық үшін экотуризмнен экономикалық пайда [13]. ЕҚТА-ны басқарудың үлгілік жоспарының құрылымында туристермен ақпараттық жұмыс, жергілікті халықпен пайда алу және оны экотуризмді жүзеге асыруға тарту сияқты аспектілер көрініс тапты. Сонымен қатар, жекелеген ЕҚТА-ны басқару жоспарларының мазмұнын талдау қазіргі уақытта экотуризмді регламенттеу, негізінен, арнайы бағыттар мен соқпақтарды әзірлеумен, олар бойынша анықталған табиғи ортаға теріс әсерлерді шектеу себептерінен гөрі туристерге қызмет көрсету мүмкіндіктері бойынша шектеулерді ескере отырып, көбінесе айқындалатын рекреациялық жүктеменің анықталған нормаларын қолданумен шектелетінін көрсетеді. Бүгінгі күні туристермен ақпараттық жұмыс және ЕҚТА жүзеге асыратын білім беру қызметі жалпы сипатқа ие және экотуризмді дамытудың міндеттері мен қажеттіліктеріне нақты байланысы жоқ. Тұтастай алғанда, ЕҚТА бюджеттерін қаржыландыру көлемі мен құрылымын ескере отырып, басқару жоспарлары экотуризм бойынша арнайы іс-шараларды іске асыру үшін жеткілікті шектеулі құралдар болып қалады. Оларға экотуризмге сәйкес келетін жекелеген мәселелердің енгізілуіне, туризмнің іске асырылатын түрлеріне, ЕҚТА-ға туризмді ұйымдастыру мен реттеу тәсілдеріне қарамастан, туристермен ақпараттық жұмыс айтарлықтай дәстүрлі болып қала береді және басқару жоспарларының жаңа құрылымын енгізумен айтарлықтай өзгерген жоқ. Бұл мағынада басқару жоспарына экотуризмді дамыту жөніндегі ЕҚТА деңгейінде арнайы әзірленген іс-шараларды енгізу және оларға бюджеттен, сондай-ақ ЕҚТА-ға бару үшін халықтан жиналатын қаражат есебінен қаржыландыру ұсыну неғұрлым өзекті болып табылады. Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасы ЕҚТА-да туризм мен рекреацияның мынадай негізгі реттелетін аспектілерін бөліп қарастыруға мүмкіндік береді: - ЕҚТА-ның түрін және функционалдық аймақтануын ескере отырып туризмді реттеу; - арнайы жабдықталған экскурсиялық соқпақтар мен бағыттар құру арқылы ЕҚТА-ға туристер ағынын реттеу; - ЕҚТА-дағы туризмнің ұйымдық-қаржылық негіздері; - ЕҚТА-да ұйымдастырылған туризмді жүзеге асыратын субъектілерге қойылатын талаптар; - экотуризмді қоса алғанда, ЕҚТА-да туризмнің жекелеген түрлері. Жоғарыда көрсетілген аспектілердің әрқайсысы қазақстандық заңнамада регламенттеудің әртүрлі деңгейімен сипатталады және әртүрлі ұйымдық-құқықтық тәсілдерге негізделеді. Олардың бірі бүгінгі күнінің өзінде ЕҚТА-ғы туристік қызметті ұйымдастырудың белгілі бір айқындалған талаптарды анықтайды, ал өзгелері тек заңнамалық деңгейде айқындалған және одан әрі өңдеу мен сәйкесінше құқықтық негіздерді және оларды жүзеге асыру сызбаларын жүзеге асыруды талап етеді. Бірінші кезекте, Қазақстанда туризмді дамытудың ұйымдастыру-құқықтық тәсілдері ЕҚТА түрлері бойынша айтарлықтай ерекшеленеді, бұл «ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы»заң ережелерінің деңгейінде бекітілгенін атап өту керек. Мұндай жағдайларда тиісті аумақтарда туризмді ұйымдастыруға қандай да бір біріздендірілген тәсілді қарауға мүмкіндік жоқ, бірақ ЕҚТА түріне байланысты реттеудің әрттүрлі сызбалармен іс жүргізуге тура келеді. Туризмді ЕҚТА түрлері жән функционалдық зоналары бойынша реттеу 1 кестеде көрсетілген. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|