Материалдары

236 
Демек, дҽстҥрлі оқыту жҥйесінде оқушыларға ғылымның дайын қорытындылары берілсе, ал проблемалық 
оқытуда оқушы жаңа білімді оқу-танымдық ізденіс ҽрекеті арқылы игереді. 
А.В.Хуторской «проблемалық оқытудың мақсаты – мҧғалімнің арнайы танымдық проблемді тапсырмаларды 
ҧсынуы арқылы берілген пҽндік материалды игеруі»,- деп тҥсіндіреді[3,17]. 
М.И.Махмутовтың пікірінше: «проблемалық оқытудың мақсаты - оқушылардың ҧғымдарды меңгеру дҽрежесін 
кҿтеріп, кездейсоқ, стихиялы тҥрде қалыптасқан тҽртіптегі жекелеген ойлау операцияларына емес, қайта 
стереотипті емес міндеттерді шешуге арналған ақыл-ой ҽрекеттерінің жҥйесіне ҥйрету». 
Осы берілген анықтамалардан шығатын қорытынды: проблемалық оқытудың мақсаты – оқушыларға 
білімді дайын кҥйінде бермей, олардың алдына проблема қойып, оны ҿздеріне шеше білуге бағыттау, 
нҽтижесінде жаңа білімді ҿз бетінше игерту.
Оқыту ҥрдісі екіжақты ҥрдіс болғандықтан, проблемалық оқыту кезінде мҧғалім мен оқушы қызметі қандай 
болады? Осыған тоқталайық. 
Проблемалық оқытуда оқушыларға білім дайын кҥйінде берілмейді. Мҧғалім қажет жағдайда ғана оқушыға 
қиындық тудырған кҥрделі ҧғымдардың мазмҧнын тҥсіндіреді, проблемалық жағдаят тудырады, ізденіс 
жҧмыстарын ҧйымдастырады. Оқушылар шағын зерттеу жҧмыстарымен айналысып, ізденіс барысында жаңа 
білімдерді игереді. 
М.И.Махмутов проблемалық сабақты ҽзірлеуде мҧғалімдер ҥшін жиі кездесетін тҿрт қиындықты атайды. 
Олар: 
Бірінші қиындық
тек қана оқу материалын меңгеруді ғана емес, сонымен қатар оқушылардың дербес 
танымдық қызметін, олардың ақыл-ойының даму ҥдерісін басқаруды қамтамасыз ете алатындай сабақты жҽне 
оқыту ҽдісін ҧйымдастыруды іздестірумен байланысты. 
Екінші қиындық
проблемалық жағдаяттың типтерін айқындау мен оларды сынып ҥшін жҽне оқушылардың 
жекелеген топтары ҥшін арнап жасаудың тҽсілдері мен ҽдістерін табудан тҧрады. Ол мҧғалімде проблемалық 
сҧрақтарды, есептерді жҽне тапсырмаларды тҧжырымдау шеберлігі мен дағдыларының жоқтығымен 
байланысты. 
Үшінші қиындық
мҧғалімнің қайсыбір оқушының жаңа ҧғымдар мен ҽрекет тҽсілдерін ҿздігінен меңгеру 
ҥдерісін сҿзсіз дараландыруға тап болуымен де байланысты: ҿйткені ҽркім проблеманы жҽне оны шешу тҽсілін 
ҿзінше тҥсінеді, танымдық есептерді тҧжырымдаудың нҧсқалары болуы керек. 
Төртінші қиындық
мҧғалім оқушылардың сабаққа деген ынтасын қоздырудың жаңа ҽдістерін ҥнемі 
іздестіруі мен олардың эмоциялық кҿңіл кҥйін жасаумен байланысты пайда болады [1,54].
 
Проблемалық оқыту кезінде ақыл-ой операциялары, белсенді ойлау қызметі іске қосылады, 
оқушылардың танымдық қызығушылығы оянады. Сол себепті проблемалық оқытуда проблемалық жағдаят пен 
проблемалық сҧрақтың болуы заңды. 
Кез-келген сҧрақ, тапсырма проблемалық сҧрақ бола бермейді. Сҧрақ дегеніміз не? Сҧрақ қандай жағдайда 
проблемалы болады? 
Сҧрақ – таным процесінде талапты оятатын, оқушы ойын жауап іздеуге бағыттайтын проблеманы жеткізу 
формасы. 
Сҧрақ – мазмҧнында жауап ретінде анықтай немесе толықтыра тҥсуді қажет ететін хабары бар ойлаудың 
ерекше тҥрі. 
Егер сҧрақ оқушыларда интеллектуалдық қиналыс тудырып, оларға жауап іздеуге ҿзінің білетіні мен 
білмейтінінің арасында қайшылық туатын болса, онда ол проблемалық сҧрақ болғаны. 
Сҧрақ тек тҿмендегі жағдайларда ғана проблемалық сҧраққа айналады: 
-
оның бҧрын меңгерілген ҧғымдармен де, сондай-ақ белгілі оқу жағдаятында меңгерілуге тиісті ҧғымдармен 
де логикалық байланысы болуы қажет; онда танымдық қиыншылық жҽне белгілі мен белгісіздің кҿзге тҥсетін 
шекаралары болуы керек; 
-
жаңаны бҧрыннан белгілімен салыстыру таң қалу сезімін, ҿзінде бар білім, шеберлік жҽне дағды қорымен 
қанағаттанбаушылық тудыруы тиіс. 
Проблемалық жағдаят – кҥнделікті ҿмірде жҽне арнайы тҽжірибелік зерттеулер белгілі бір тҥйінді 
мҽселені шешуде адамның ақыл-ой белсенділігі талап етілетін жағдай. 
Проблемалық жағдаят – адам пайда болған қҧбылысты, фактіні, шындық ҥдерісін қалай тҥсіндіруді 
білмеген, мақсатқа ҿзіне мҽлім ҽрекет тҽсілімен жете алмайтын жағдайда туған оның интеллектуалдық 
қиналуы. 

237 
Проблемалық жағдаяттардың тҿрт типі бар. Олар: 
Бірінші типті неғҧрлым жалпы жҽне кҿп тараған тип деп санаған жҿн: проблемалық жағдаят оқушылар 
қойылған міндетті шешудің тҽсілін білмеген, проблемалық сҧраққа – жауап, оқу немесе ҿмірлік жағдаяттағы 
жаңа фактіге – тҥсінік бере алмаған жағдайда, яғни оқушылар бҧрынғы білімдерінін жаңа фактіні тҥсіндіруге 
жеткіліксіздігін сезген жағдайда пайда болады. 
Екінші типі – проблемалық жағдаят оқушылар бҧрын меңгерген білімдерін жаңа практикалық 
жағдайда пайдалану қажеттілігіне тап болған кезде пайда болады. 
Ҥшінші тип – міндетті шешудің теориялық тҧрғыдан мҥмкін болатын жолы мен таңдап алған тҽсілдің 
практикада жҥзеге аспайтындығы арасында қайшылық болғанда проблемалық жағдаят оңай пайда болады. 
Тҿртінші тип – проблемалық жағдаят оқу тапсырмасын орындаудың практикалық жақтан қол жеткен 
нҽтижесі мен оқушыларды оны теориялық негіздеуге керекті білімдердің жоқтығы арасында қайшылық болған 
кезде пайда болады. 
Біздің ойымызша, осы тҿрт типтің ішінде екінші жҽне тҿртінші типтің жиі кездеседі. Яғни проблемалық 
жағдаят кезінде білім алушылар бҧрын меңгерген білімдерін практикалық жағдайда пайдалана алмайды жҽне 
оқу тапсырмасын орындауда теориялық білім ҽлі де жеткіліксіз. Мҧғалім проблемалық жағдаятты қҧрастыруда 
А.М.Матюшкин ҧсынған тҿмендегі алты ережені ескеруі керек. 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: