Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Қазақ тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

1-тарау. Жалпы ережелер

1. 
   Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.
   
2. 
   Қазақ тілі пәнін оқыту мақсаты –ана тілін қадірлейтін, қоғамдық мәнін түсінетін тұлға қалыптастыру, қазақ әдеби тілі нормаларын сақтап, дұрыс қолдана білуге, еркін сөйлесуге және сауатты жазуға үйрету.
   
3. 
   «Қазақ тілі»оқу пәнін оқытудың негізгі міндеттері:
   

1. 
   қазақ тілін ана тілі ретінде тани отырып, өмірлік қажеттіліктеріне коммуникативтік әрекеттер түрінде (тыңдалым, оқылым, айтылым, жазылым) сауаттылықпен қолдану;
   
2. 
   тіл сауаттылығы мен сөйлеу сауаттылығын, сөз байлығын, басқалармен еркін қарым-қатынасқа түсу;
   
3. 
   аудиовизуалды материалды тыңдау барысында өз көзқарастарын білдіру;
   
4. 
   мәтіндерге қойылған мақсатқа сәйкес қорытынды, синтез, анализ жасау дағдыларын қалыптастыру.
   

2-тарау. «Қазақ тілі» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

4. 
   Қазақ тілі» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
   

1. 
   5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
   
2. 
   6-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
   
3. 
   7-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат;
   
4. 
   8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;
   
5. 
   9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.
   

5. 
   Оқу мақсаттары мұғалім мен білім алушыларға болашақ қадамдары жөнінде өзара ой бөлісуге, оларды жоспарлау мен бағалауға мүмкіндік беретін бірізділік пен сабақтастықты көрсететін 4 бөлімнен тұрады:
   

1. 
   тыңдалым және айтылым;
   
2. 
   оқылым;
   
3. 
   жазылым;
   
4. 
   әдеби тіл нормаларын сақтау.
   

6. 
   «Тыңдалым және айтылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
   

2) әртүрлі жанрдағы мәтіндерді талдау;

3) мәтіннен ақпаратты анықтау;

4) негізгі ойды анықтау;

5)тыңдалым материалы бойынша жауап беру және бағалау;

6) сөйлеу мәдениетін дамыту.

7. 
   «Оқылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
   

1. 
   ақпаратты түсіну;
   
2. 
   мәтіннің стильдік ерекшелігін тану;
   
3. 
   мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату;
   
4. 
   мәтін бойынша сұрақтар құрастыра білу;
   
5. 
   мәтіндерге салыстырмалы анализ жасау;
   
6. 
   оқылым стратегияларын қолдану;
   
7. 
   әртүрлі ресурс көздерінен қажетті ақпарат алу.
   

8. 
   «Жазылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:
   

1. 
   жоспар құру;
   

2. 
   жазба жұмыстарын әртүрлі формада ұсыну;
   

1. 
   эссе жазу;
   
2. 
   оқылым және тыңдалым материалдары негізінде жинақы мәтін жазу;
   
3. 
   мәтіндерді түзету және редакциялау.
   

9. 
   «Әдеби тіл нормаларын сақтау бөлімі» келесі бөлімшелерден тұрады:
   

1. 
   орфографиялық норма;
   
2. 
   орфоэпиялық норма;
   
3. 
   лексикалық норма;
   
4. 
   грамматикалық норма;
   
5. 
   пунктуациялық норма.
   

13. «Қазақ тілі» пәнінің 8-сыныптағы білім мазмұны

1) тыңдалым және айтылым:дәйексөз, үзінді негізінде мәселені болжау; әлеуметтік-қоғамдық, мәдени-тарихи тақырыптарға байланысты диалог, монолог, полилогтердегі (интервью, пікірталас үзінді) автор көзқарасы мен экспресивті-эмоционалды сөздердің рөлін талдау; астарлы ойды анықтау; тұрмыстық, әлеуметтік мәтіндерді талдау арқылы негізгі ойды анықтау; перифраз түрінде берілген сұрақтар арқылы мәтіннен қажетті ақпаратты таба білу, көтерілген мәселе бойынша ой тұжырымдау; коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, монолог, полилогта өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу;

2) оқылым: тұтас және аралас мәтіндердегі ақпаратты салыстыру; тілдік құралдар арқылы публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін тану; мақала, аннотация, презентация құрылымы мен ресімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату; ғылыми және публицистикалық стильде жазылған мәтіндерді талдау; сілтеме жасау;

3) жазылым:тезистік жоспар құру; мақала, аннотация, тезис құрастырып жазу, графиктік мәтіндердегі деректердің маңызды тұстарын анықтап жазу; аргументативті эссе жазу; бұқаралық ақпарат құралдары материалдары негізінде стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған сөз оралымдарын талдап, стильдік түзетулер жасау, редакциялау;

4) әдеби тіл нормалары:

4.1.) орфографиялық норма:бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазу;

4.2.) орфоэпиялық норма: әуен, әуез, тембр, қарқын, кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану;

4.3.)лексикалық норма:сөздік қор мен сөздік құрам;

4.4.) грамматикалық норма: сөз тіркестерінің байланысу тәсілдері мен түрлері; есімді және етістікті сөз тіркестері; тұрлаулы және тұрлаусыз сөйлем мүшелері; сөйлемнің бірыңғай мүшелері мен айқындауыш мүшелері; жай сөйлем,жай сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөлінуі;

4.5) пунктуациялық норма:қабаттаса қолданылатын тыныс белгілері.

14. «Қазақ тілі» пәнінің 9-сыныптағы білім мазмұны

1. Сөйлеу әрекетінің түрлері:

1) тыңдалым және айтылым:әртүрлі жанрдағы орта көлемді мәтіндердегі мақсатты аудитория мен тілдік құралдардың рөлін талдау; тыңдалған мәтіндегі ақпаратты өмірлік мәселелермен байланыстыра білу; мәтіннің мақсаты арқылы негізгі ойды анықтау; мәтінде айтылған ойға өз көзқарасын білдіру, сыни тұрғыдан баға беру;

2) оқылым: тұтас емес мәтіндердегі мәліметтерді салыстыру, өңдеу; қазақ тілі стильдері мен шешендік сөздің түрлерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану; мақала, аннотация, презентация, тезистердің құрылымы мен ресімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату; әртүрлі стильдегі мәтіндердің қызметін, құрылымын, ерекшелігін салыстыру; белгілі бір мақсат үшін оқылым стратегияларын тиімді қолдана білу; ғаламтор, энциклопедия, газет-журналдар, оқулықтар, ғылыми еңбектерден алынған деректерді дәлел ретінде қолдану, авторына сілтеме жасау;

3) жазылым: күрделі жоспар құру; әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру; жағдаятты талқылау, өз ойын дәлелдеп жазу;(аргументативті эссе), перифраз тәсілдері арқылы жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу; тұтас емес (кесте, диаграмма, сызба, сурет) мәтіндердегі мәліметтерді салыстыру, өңдеу.

4) әдеби тіл нормалары:

4.1.) орфографиялық норма: жинақталған материалдар негізінде көзделген мақсатқа сәйкес ауызша және жазбаша мәтіндер үшін күрделі жоспар құру; мақсатты аудиторияның қызығушылығын ынталандыру үшін әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру; мәтін құрылымын сақтай отырып, бірнеше графиктік мәтіндегі (диаграмма, кесте) деректерді салыстыру, маңызды тұстары мен үрдістерді (тенденция) анықтап жазу; эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, көтерілген мәселе бойынша екіжақты пікірді немесе жағдаятты талқылау, біреуіне таңдау жасап, өз ойын дәлелдеп жазу (аргументативті эссе; оқылым және тыңдалым материалдары бойынша автордың негізгі ойын сақтай отырып, перифраз тәсілдері арқылы жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу; жазба жұмысын абзацтар мен бөліктерге бөлу, ойын (ақпарат, идея) дұрыс жүйелеп, логикалық түзетулер енгізу, редакциялау;

4.2.) орфоэпиялық норма: мәнмәтін бойынша тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазу;

4.3) лексикалық норма:лексикалық стилистика заңдылықтарын дұрыс қолдану;

4.4.) грамматикалық норма: құрмалас сөйлем жасалу жолдарын, түрлерін білу; салалас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану; сабақтас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану; аралас құрмалас сөйлемдердің жасалу жолдарын білу, қолдану;

4.5.) пунктуациялық норма: құрмалас сөйлемнің тыныс белгілерін (даралаушы, ерекшелеуші, ойдың аражігін ажырататын) ережеге сай қолдану.

16. Оқыту мақсаттарының жүйесі бөлім бойынша әр сыныпқа берілген.

1. 
   тыңдалым және айтылым:
   

   Білім алушылар
   	5-сынып	6-сынып	7-сынып	8-сынып	9-сынып
   1. Болжау	5.1.1.1 - тірек сөздер мен ұсынылған иллюстрация-лар арқылы тақырыпты болжау.	6.1.1.1 - мәтіннің атауын талқылау және алғашқы бөлігін тыңдау арқылы көтерілетін мәселені болжау.	7.1.1.1 - мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжау.	8.1.1.1 - мәтіннен алынған дәйексөздерге, үзінділерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені болжау.	9.1.1.1 - мәтін мазмұны бойынша дайындал-ған сұрақтарға болжаммен жауап беру, түпнұсқа-мен салыстыру.
   2. Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді талдау	5.1.2.1 - әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени, тақырыптарға байланысты диалог, монологтердегі (ән мәтіні, хабарлама, жарнама, хабарландыру) көтерілген мәселені түсіндіру.	6.1.2.1 - әлеуметтік-мәдени, ресми-іскери тақырыптарға байланысты диалог, монологтердегі (нұсқаулық, құттықтау, хабарланды-ру, өмірбаян, жаңалық, интервью) көтерілген мәселені талдау.	7.1.2.1 - әлеуметтік-қоғамдық, оқу-еңбек тақырып-тарына байланысты диалог, монолог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жаңалық, ән, көркем әдеби шығармалар-дан үзінді) автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдау	8.1.2.1 - әлеуметтік-қоғамдық, мәдени-тарихи тақырыптарға байланысты диалог, монолог, полилогтердегі (интервью, пікірталас үзінді) автор көзқарасы мен экспресивті-эмоционалды сөздердің рөлін талдау.	9.1.2.1- қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми тақырыптарға байланыс-ты әртүрлі жанрдағы кең көлемді мәтіндердегі (дәріс, интервью, пікірталас,моногра-фия, мақала, Жолдау) мақсатты аудитория мен көркемде-гіш құралдар-дың рөлін талдау.
   3. Мәтіннен ақпаратты анықтау	5.1.3.1 - тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, негізгі және қосымша ақпаратты анықтау.	6.1.3.1 - тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, детальді ақпаратты анықтау.	7.1.3.1 - тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата білу.	8.1.3.1 - тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтау.	9.1.3.1 - тыңдалған мәтіндегі ақпаратты өмірлік мәселелер-мен байланыс-тыра білу.
   4. Негізгі ойды анықтау	5.1.4.1 - тірек сөздер мен жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау.	6.1.4.1 - мәтіннің құрылымдық ерекшелігіне назар аудара отырып, жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау.	7.1.4.1 - мәтін тақырыбы, сөйлеушінің дауыс ырғағы мен сөйлеу мәнері арқылы негізгі ойды анықтау.	8.1.4.1 - мәтінде көтерілген мәселені (тұрмыстық, әлеуметтік) талдай отырып, негізгі ойды анықтау.	9.1.4.1 - мәтіннің мақсаты арқылы негізгі ойды анықтау.
   5. Тыңдалым материалы бойынша жауап беру және бағалау	5.1.5.1 - тыңдалған мәтін мазмұны негізінде сұрақтарға жауап беру, көтерілген мәселе бойынша өз ойын білдіру.	6.1.5.1 - тыңдалған мәтін мазмұны бойынша жалпы және нақты сұрақтарға жауап беру, мәтіндегі ақпаратты шынайы өмірмен байланыстыру	7.1.5.1 - проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беру, өз жауабын өзгенің жауабымен салыстыру, талқылау.	8.1.5.1 - перифраз түрінде берілген сұрақтар арқылы мәтіннен қажетті ақпаратты таба білу, көтерілген мәселе бойынша ой тұжырымдау.	9.1.5.1 - мәтіндегі айтылған ойға өз көзқарасын білдіреді, сыни тұрғыдан баға беріп айту.
   6. Сөйлеу мәдениетін дамыту	5.1. 6.1 - коммуникативтік жағдаятқа сай эмоционалды сөздерді, дауыс ырғақтары арқылы қыстырма, қаратпа, одағай сөздерді еркін қолданып, диалогке даярлықсыз қатысу, өз пікірін білдіру.	6.1.6.1 - коммуникативтік жағдаятқа сай ресми сөздер мен тіркестер, дайын тіркестер мен терминдерді орынды қолданып, диалогке қатысу, ойын анық жеткізу.	7.1.6.1 - коммуникативтік жағдаятқа сай көркем бейнелеуіш, эмоционалды-экспрессивті сөздерді және мақал-мәтелдер мен тұрақты тіркестерді еркін қолданып, диалогке қатысу, пікірталаста тез және дұрыс шешім қабылдай білу.	8.1.6.1 - коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, монолог, полилогта өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу.	9. 1.6.1 - қоғамдық-саяси, ғылыми, коммуникативтік жағдаятқа сай тиісті сөздер мен фразалар-ды таңдау, орта көлемді монолог дайындау.

2. 
   оқылым:
   

   	5-сынып	6-сынып	7-сынып	8-сынып	9-сынып
   1. Ақпаратты түсіну	5.2.1.1 - мәтіндегі негізгі және қосымша ақпаратты түсіну, анықтау.	6.2.1.1 - мәтіннен негізгі және қосымша, детальді ақпаратты анықтау, түсіндіру.	7.2.1.1 - мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, сурет, шартты белгілер) ақпаратты интерпретациялау.	8.2.1.1 - тұтас және аралас мәтіндердегі (кесте, диаграмма, сызба, сурет) ақпараттарды салыстыру.	9.2.1.1- тұтас емес (кесте, диаграмма, сызба, сурет) мәтіндер-дегі мәлімет-терді салыстыру, өңдеу.
   2. Мәтіннің стильдік ерекшелігін тану	5.2.2.1 - лексиканың ауызекі сөйлеу және жазба стильдік айырмашылықтарын мәтіндер арқылы тану.	6.2.2.1 - ауызекі сөйлеу және көркем сөйлеудің стильдік ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.	7.2.2.1 - публицистикалық және ресми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.	8.2.2.1 - публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.	9.2.2.1 - қазақ тілі стильдері мен шешендік сөздің түрлерін қолданыл-ған тілдік құралдар арқылы тану.
   3. Мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату	5.2.3.1 - жарнама құрылымы мен рәсімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату.	6. 2.3.1 - қазақша ауызекі сөйлеу этикеттері мен көркем сөйлеудің құрылымдық және жанрлық ерекшеліктерін ажырату.	7.2.3.1 - хроника, хабар, очерктердің және кеңсе құжаттарының, қызметтік жазбалардың құрылымы мен ресімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату.	8.2.3.1 - мақала, аннотация, презентация, құрылымы мен ресімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату.	9.2.3.1 - мақала, аннотация, презента-ция, тұжырымдамалар, тезистердің құрылымы мен ресімделуі арқылы жанрлық ерекшелік-терін ажырату.
   4. Мәтіндерге салыстырмалы анализ жасау	5.2.4.1 - ауызекі стильдегі мәтіндердің мазмұнын, тақырыбын және тілдік құралдарын салыстыру.	6.2.4.1 - ауызекі және ресми стильдегі мәтіндердің тақырыбын, мазмұнын, тілдік ерекшелігін салыстыру.	7.2.4.1 - идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау.	8.2.4.1 - тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау.	9.2.4.1 - әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау.
   5. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыра білу	5.2.5.1 - мәтін мазмұнын түсінуге, нақты ақпараттарды анықтауға бағытталған сұрақтар құрастыру.	6.2.5.1 - мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты, көтерілген мәселені анықтауға бағытталған нақтылау сұрақтарын құрастыру.	7.2.5.1 - мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастыру.	8.2.5.1 - перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру.	9.2.5.1 - мәтінде көтерілген мәселеге оқырманның қарым-қатынасын анықтауға арналған талқылау сұрақтарын құрастыру.
   6. Оқылым стратегияларын қолдану	5.2.6.1 - оқылым стратегияларын қолдану: жалпы мазмұнын түсіну үшін оқу, нақты ақпаратты табу үшін оқу.	6.2.6.1 - оқылым стратегияла-рын қолдану: комментарий жасау, іріктеп оқу, рөлге бөліп оқу.	7.2.6.1 - оқылым стратегияларын қолдану: комментарий жасау, іріктеп оқу, зерттеп оқу.	8.2.6.1 - оқылым стратегияларын қолдану: комментарий жасау, іріктеп оқу, талдап оқу.	9.2.6.1 - белгілі бір мақсат үшін оқылым стратегияларын тиімді қолдана білу.
   7. Әртүрлі ресурс көздерінен қажетті ақпарат алу	5.2.7.1 - энциклопедиялар, балаларға арналған газет-журналдардан қажетті ақпаратты ала білу.	6.2.7.1 – энциклопедия, сөздік, балаларға арналған газет-журналдардан қажетті ақпараттарды алу, авторына сілтеме жасау.	7.2.7.1 - ғаламтор, энциклопедия, газет-журналдар, оқулықтардан алынған деректерді қолдану, авторына сілтеме жасау.	8.2.7.1 - ғаламтор, энциклопедия, газет-журналдар, оқулықтардан алынған деректерді дәлел ретінде қолдану, авторына сілтеме жасау.	9.2.7.1 - ғаламтор, энциклопе-дия, газет-журналдар, оқулықтар, ғылыми еңбектерден алынған деректерді дәлел ретінде қолдану, авторына сілтеме жасау.

3. 
   жазылым:
   

   	5-сынып	6-сынып	7-сынып	8-сынып	9-сынып
   1. Жоспар құру	5.3.1.1 - берілген мәтінге сәйкес кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерді қамтитын қарапайым жоспар құру.	6.3.1.1 - Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, қарапайым жоспар құру.	7.3.1.1 - Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жоспар құру.	8.3.1.1 - Тақырып бойынша материал жинақтап, тезистік жоспар құру.	9.3.1.1 - Жинақтал-ған материал-дар негізінде көзделген мақсатқа сәйкес ауызша және жазбаша мәтіндер үшін күрделі жоспар құру.
   2. Әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру	5.3.2.1.- жанрлық ерекшеліктеріне сай ресімделуі мен құрылымын сақтап, жарнама құрастырып жазу	6.3.2.1 - жанрлық және стильдік ерекшелік-теріне сай құрылымын сақтай отырып, мінездеме, құттықтау, өмірбаян құрастырып жазу.	7.3.2.1 - жанрлық және стильдік ерекшелік-теріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазу.	8.3.2.1 - жанрлық және стильдік ерекшелік-теріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала, аннотация, тезис құрастырып жазу.	9.3.2.1 - мақсатты аудитория-ның қызығушылығын ынталандыру үшін әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру.
   3. Жазба жұмыстарын әртүрлі формада ұсыну	5.3.3.1 - сюжетті суреттердің (фотосуреттер) желісі бойынша әңгіме құрастыру.	6.3.3.1 - ұсынылған тақырып бойынша деректер жинақтай отырып, графиктік мәтін (диаграмма, кесте, сызба) түрінде құрастыру.	7.3.3.1 - мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шартты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазу.	8.3.3.1 - мәтін құрылымын сақтай отырып, графиктік мәтіндегі (диаграмма, кесте) деректердің маңызды тұстарын анықтап жазу.	9.3.3.1 - мәтін құрылымын сақтай отырып, бірнеше графиктік мәтіндегі (диаграм-ма, кесте) деректерді салыстыру, маңызды тұстары мен үрдістерді (тенден-ция) анықтап жазу.
   4. Эссе жазу	5. 3.4.1 - эссенің кіріспе, негізгі, қорытынды бөлімдерін сақтай отырып, өзіне таныс адамды, белгілі бір мекен мен оқиғаны сипаттап не суреттеп жазу.	6.3.4.1 - эссе тақырыбынан ауытқымай, абзац түрлерін жүйелі құрастырып, көтерілген мәселе бойынша келісу-келіспеу себептерін айқын көрсетіп жазу. («келісу, келіспеу» эссесі)	7.3.4.1 - эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, тақырыпқа байланысты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолдары немесе себептеріне өз көзқарасын жазу. (дискуссивті эссе)	8.3. 4.1 - эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстыру, өз ойын дәлелдеп жазу. (аргументативті эссе)	9.3. 4.1 - эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, көтерілген мәселе бойынша екіжақты пікірді немесе жағдаятты талқылау, біреуіне таңдау жасап, өз ойын дәлелдеп жазу. (аргументативті эссе)
   5. Оқы-лым және тыңда-лым материалдары негізінде жина-қы мәтін (компрессия) жазу	5.3.5.1 - оқылым және тыңдалым материалдары бойынша негізгі ақпараттарды сақтай отырып, жинақы мәтін жазу.	6.3.5.1 - оқылым және тыңдалым материалдары бойынша негізгі ойды білдіретін сөйлемдерді іріктей отырып, жинақы мәтін жазу.	7.3.5.1 - оқылым және тыңдалым материалдары бойынша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра отырып, жинақы мәтін жазу.	8.3.5.1 - оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу.	9. 3.5.1 - оқылым және тыңдалым материал-дары бойынша автордың негізгі ойын сақтай отырып, перифраз тәсілдері арқылы жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу
   6. Мәтін-дерді түзету және редак-циялау	5.3.6.1 - мәтіндегі орфографиялық қателерді сөздіктерге сүйене отырып, түзету және редакциялау.	6.3.6.1 - мәтіндегі орфографиялық және пунктуациялық қателерді сөздіктерге, емле ережелеріне сүйеніп, түзету, редакциялау.	7.3.6.1 - мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізу, редакциялау.	8.3.6.1 - БАҚ материалдары негізінде стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған сөз оралымдарын талдап, стильдік түзетулер жасау, редакциялау.	9.3.6.1 - жазба жұмысын абзацтар мен бөліктерге бөлу, ойын (ақпарат, идея) дұрыс жүйелеп, логикалық түзетулер енгізу, редакция-лау.

4. 
   Әдеби тіл нормаларын сақтау: