Ќостанай облысы Ќостанай ауданы єкімдігініњ

жүктеу/скачать 0,69 Mb.

бет	34/53
Дата	13.12.2021
өлшемі	0,69 Mb.
	#125188

1 ... 30 31 32 33 34 35 36 37 ... 53

Байланысты:
Қайратұлы ҰБТ кітабы

§ 17 ҚАЗАҚСТАН ТАУЛАРЫ

Қазақстанның аласа таулы өлкелеріне Сарыарқа ( немесе Қазақтың ұсақ шоқысы деп те атайды), Мұғалжар (Ресейдегі Орал тауының жалғасы), Маңғыстау

Аласа тау аты	Оның ең биік жері	Жоталары	Тау жыныстары	Пайдалы қазбалары
Сарыарқа	Ақ сораң (1565 м)	Ұлытау, Шыңғыстау, Көкшетау таулары, Баянауыл, Қарқаралы	Гранит, порферит, тақтатас, кварцит, құмтас	Көмір, мыс, темір, марганец, Жәйремде сирек кездесетін металл
Мұғалжар	Үлкен Боқты-бай	Батыс Мұғалжар, Шығыс Мұғалжар, Шошқакөл тауы	Магмалық, шөгінді тау жыныстары	Никель, кобальт, хро хромит, мыс, сир әктас, цемент
Маңғыстау	Ең биік бөлігі Қаратау жотасындағы Бес-шоқы (556 м) Қара-қия ойысы (-132м)	Оңтүстік және солтүстік Ақтау тау тізбектері кіреді	Құм, кристалды тақтатас, қара әктас, ақ әк тас	Мұнай, газ, ас тұзы, бор, құрылыс заттары

Қазақстанның биік таулары

	Шы ңы	Жота лары	Тау жыныс-тары	Пайдалы қазбасы	Биіктік белдеуліктері
Алтай	Мұз тау (4506м)	Оңт. Алтай, Батыс немесе Кенді Алтай, Қалба жотасы	Метаморфтық саз балшықтан, кремнилі тақтатастан, гранит, жанартаулық эффузиядан түзілген	Поли-металл, мырыш, қалайы, қор-ғасын, воль-фрам, күміс, сынап, алтын, сирек кездесе-тін метал-дар	300- 800м – шөл 800м - шөлейт 1300м - дала 1800м – орманды 2300м – шалғынды 2800м – альпілік 3300м – қарлы - мұзды
Сауыр- Тарбағатай	Мұз тау (3816м)	Сауыр-Тарбағатай Барқыт-бел, Тастау.	Палео зойлық жыныс- тар тақтатас құмтас, әктас, саздан тұрады	Жан- ғыш тақта- тас, әктас	700 м биіктікте шөлейт зона
Жоңғар Алатауы	Бесбақан (4622м)	Орқа-шар, Жайыр	Кем-брийге дейінгі гранит-тер мен кристалды тақ-тастар-дан тұрады	Тақтатасқұмтас, әктас	300м ге дейін – шөлді 300 – 800 м - шөлейтті 800 – 1800м – далалы 1800 – 2300м - орманды 2300 – 3300м- шалғынды 3300 – 4300м – қарлы 4300 – 4800м - мұзды
Тянь – Шань	Хан тәңірі(6995м)	Іле Ала-тауы, Кетпен, Күнгей Ала-тауы, Шу – Іле Ала- тауы, Қырғыз жотасы, Талас Ала-тауы	Палезойға дейінгі жыныс-тар: тақтатасгнейс,әктас, құмтас, сазды тақтатас	Фос-форит, қор-ғасын – мырыш, гипс	300м ге дейін – шөлді 800 – 1300 м - шөлейтті 1300м – 2300м - далалы 2300 - 2900м - орманды 2900 – 3800м- шалғынды 3800 – 4300м – қарлы 4300 – 4800м - мұзды Тянь – Шань деген сөз қазақша «Тәңір шыңы, Аспан тау» дегенді білдіреді

§ 18 ҚАЗАҚСТАН КЛИМАТЫ, ТАБИҒАТЫ

Табиғат зонасы	Климаты	Топырағы	Өсімдіктері	Жануарлары
Орманды дала 0,4 %	Жазда +18⁰- +20⁰С Қыста -17⁰-19⁰ Макс. -50⁰ Жауын – шашын 370 – 430 мм	қаратопырақ 9 % - дық шірінді оңт –кке қарай бірте – бірте 6 %ға дейін азаяды	Бетеге, боз, бидайық, арпабас, қайың, итқонақ, құлпынай, қарағай қияқ, жоңышқа , қоян шөп	Саршұнақ, сұртышқан, егеуқұйрық, қосаяқ, түлкі, елік, қасқыр, сусар, бұлан, тоқылдақ, көкек, күйкентай, қарақұйрық
Дала 29 %	Жазда +18⁰ден + 23⁰С – қа дейін жетеді Қыста -16⁰ - 18⁰ Макс. -40⁰ Жауын – шашын 300мм	Қара және қызыл қоңыр, 6 % - дық шірінді,оңт -ке. қарай азайып қыз-ғылт күрең топыраққа айналады	Боз, бетеге, атқонақ, едбелек, еркек шөп, жайшөп, жусан, итмұрын, меңдуана,бидайық, қияқ, құрақ, дәрілік валериан	Саршұнақ, сұртышқан, қосаяқ, түлкі, борсық, қасқыр, Ақбөкен, безгелдек, тырна, шағала, үйрек, сарыала қаз
Шөлейт 14 %	Жазда +22⁰ , + 24⁰ Қыста -15⁰ - 17⁰ Макс. -50⁰ Жауын – шашын 180 – 300мм	Ашық қара – қоңыр, шірінді 2-3% ғана Саз топырақты сортаң	Бетеге, жусан, түймедақ, боздан, изен, ебелек, теріскен, көкпек, ши қамыс, құрақтал, итмұрын
Шөл 44 %	Жазда Солт. +24⁰ , + 26 ⁰ Оңт. +28⁰ + 30⁰ Макс. -70⁰ Жауын – шашын	Қоңыр топырақ, оңт –ке қарай сұр қоңыр, сор, тақыр	Селеу, өлеңшөп, боз, жусан, бетеге, еркекшөп, қоңырбас, дермене Дерменеден сантанин дәрісі жасалады. Сазды шөлдерде ерте көктемде тез өсіп, тез қурап қалатын эфемерлер өседі.	Тасбақа, кірпі, кесіртке, оқжылан, улы өрмекші, бүйі, сарышаян, бүйі , қарақұрт, ақбөкен, қарақұйрық өседі

Топырақтың анасы – тау. Топырақтану ғылымының атасы – В.В Докучаев.

Топырақты құрайтын факторлар

Тірі ағзалар

Су

Ауа

Жылу

Қазақстан климаты – шұғыл континентті. Бұл климаттық температурадағы үлкен ауытқушылық, жауын - шашынның әркелкі түсумен ерекшеленеді.

Қазақстан климатын қалыптастырушы факторлар;

1 – Күн радиациясы, 2- атмосфераның алмасуы, 3- жердің төсеніш беті ( Олар; жер бедері, қар, су, топырақ, өсімдік)

Қаңтардағы орташа температура солтүстікте - 19⁰С ,

оңт үстікте -1,5⁰С

Қазақстанның ең суық жері – Атбасар (-57⁰С ) өңірі .

Ең жылы айы – шілде. Шілденің орташа температурасы солтүстікте +19⁰С , оңт – те +28 ⁰ -30⁰С.

Жауын – шашынның ең аз түсетін жері Арал теңізінің солтүстік шығысы мен Балқаш көлінің батысына небары жауын–шашын жылына 100мм ғана түседі.Ал жауын- шашынның ең көп түсетін жері – Батыс Алтайдағы Кіші Үлбі өзенінің жоғары ағысында жылына 1600мм ылғал түседі.

Жылдық жауын – шашын мөлшерінің буланушылыққа қатынасын ылғалдану коэффициенті деп атайды.

§ 19 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ІШКІ СУЛАРЫ

Ірілі –ұсақты 85 мың өзен бар, оның жетеуінің ұзындығы 1000 км –ден асады Олар Ертіс, Тобыл, Есіл, Жайық, Сырдария, Іле, Шу.Республиканың барлық өзендері 2 алапқа жатады. Солт. Мұзды мұхитының алабы, және ішкі алап (Каспий, Арал теңіздері, Балқаш көлі)

Каспий теңізі алабының өзендері Жайық, Жем, Сағыз, Ойыл, Үлкен өзен, Кіші өзен.

Арал теңізі алабының басты өзендеріне Сырдария, Арыс, Шу, Сарысу, Торғай, Ырғыз, Талас. Арал теңізінде 1100 аралдар тобы болған

Балқаш –Алакөл алабына – Қаратал, Лепсі, Ақсу, Іле, Тентек, Сарқан, Басқан.

Каспий теңізі көлемі жөнінен дүние жүзі бойынша 1- орында . Ол солтүстіктен – оңтүстікке қарай 1200 км – ге созылып жатыр. Оның суы 5 мемлекеттің жағалауын шайып жатыр. Жағалауының 29% Қазақстанға тиесілі.

Ал Арал теңізі Қазақстанда 2 орын, дүние жүзі бойынша 4 – орында.(Каспий, С.Амер – ғы Жоғарғы көл, Афри –ғы Виктория көлінен кейін)

Қазақстанда 48000 нан астам көл, 3000 ға жуық бөген бар.

Көлдер пайда болуы жағынан: Реликті (қалдық), тектоникалық, мұздық, кар, суффузилық, ескі арна көлдері болып алты типке бөлінеді.

Қазақстан мұздықтары. Қазақстанда 2724 мұздық бар. Біздің ең үлкен мұздық Корженевский мұздығы деп аталады. Мұздықтардың 3 типі бар

Тегістелген төбе мұздықтары,
Тау беткейлерінің мұздықтары
Аңғарлық мұздықтар

Сарамандық жұмыс №1

1 тапсырма. Карта бойынша осы аталған өзендерді контурға түсіру.

2 тапсырма.Олардың қоректену режимін анықтау.

З тапсырма. Өзен торы жиілігінің себебі мен су мөлшерінің климатқа тәуелділігін дәлелдеу.

Жел. Қазақстан жерін шығыстан батысқа қарай шамамен 50⁰ с.е бойымен жоғары қысым ( Воеков белдеуі) кесіп өтеді. Жел жылдамдығы м/сек – пен өлшенеді. Тауларда тау аңғарлық жел соғады. Жоңғар қақпасы арқылы сайқан және ебі желдері , Іле аңғарымен шілік желі, Қаратауда - Арыстанды – Қарабас желі, Жамбылдағы – Қордай желі, Мұғалжар тауындағы – Мұғалжар желі соғады.

Ебі желі Ж. Алатауынан оңт –шығысқа Алакөл көліне соғатын – жылы жел.

Сайқан – Ебіге қарама – қарсы Солт – батыстан оңт. - шығысқа қарай соғатын салқын жел.

ІV БӨЛІМ ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ

ӘЛЕУМЕТТІК ГЕОГРАФИЯСЫ

жүктеу/скачать 0,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 30 31 32 33 34 35 36 37 ... 53