бостандыктарын корғаудың дәстүрлі күрылымдары бірте-бірте жойылды. Сонымен катар, егер индуизм өркениеті туралы айтатын болсак, оның негізіндегі барлык коғамдык өмірді егжей-тегжейлі реттейтін ережелер жүйесін кұрайтын индуизм діні белгілі бір жүріс-тұрыс жэне өмір сүру калпын белгілеп, әдет-гұрыптар мен дәстүрлерді саналы түрде бағалауға мүмкіндік бермейтін. Баска да әлеуметтік себептермен бірге (экономикалык жэне ұлттык шаншрандьшык, қауымдардың тұйык оңашалануы) бұл - кауымның, "кастаның" шартсыз билігін көріп отырған адамның макрүм калуына үлкен эсер жасады. Ислам негізінде діні жаткан мүсылман өркениетінде тұлғаның жүріс-түрысын реттеудің максаты - "діндарлар" мүддесін, жалпы ислам мүддесін камтамасыз ету. Өзін осыған карсы қойған адам ислам дінінен жаңылған болып саналып, ауыр жазаланған. Мұсылмандык кұкык діни сипатка ие болғандыктан оның нормаларын сактау "діндарлар" үшін діни міндет болып табылады. Мұсылмандык кұкык мұсылмандардың тек сырткы жүріс-түрысын ғана емес, оның негізіндегі ішкі себептерді де егжей-тегжейлі реттеуге бағытталған. Бұл болса ислам ережелеріне сүйенген кауымға индивидтің өз еркі бойынша, саналы түрде бағынуын белгілейді жэне сол кезде бүл "мемлекетке сенушілік" болып та табылады. Ислам мәдениеті бойынша индивидтің билікке деген талаптары ретінде адам кұкьгктары идеясын калыптастыру діни ережелерінің мызғымастығына кол сүғушьшык болып табьшар еді. Сонымен, еркіндік пен адамның даралығы идеясын калыптастырған христиан дінінін негізіндегі европалык өркениет кана индивидке барынша таңдау еркіндігін беріп адамды басшылык ететін ілімнің негізін қалады.
