П. И. Пидкасистый а у д а р ғ а н д а р
III бөлім. Тәрбие теориясы
жүктеу/скачать 13,11 Mb. Pdf көрінісі
|
дидактика кытап 2
| III бөлім. Тәрбие теориясы
Тар және түйық кеңістікте өмір сүретін бала үшін, кең микроортаның баласындай, дамуына дәл сондай мүмкіндігі болмайтындығы түсінікті. Қалалық және астаналық баланы салыстырғанда, ауылдық бала әлеуметгік кеңістіктің тарлылығы салдарынан әрдайым жеңіледі. Алайда, шынайы өмірде қарама-қарсы қүбылыспен жиі кездесуге болады, ол астаналық мектептің оқушысы мен шалғайдағы кішкене ауыл мектебінің оқушысы келіп түсетін жоғарғы оқу орнында жиі көрініс табады. Өмірдің осындай қисынға қайшы- лығын қалай түсіндіруге балады? Әлеуметтік кеңістіктің баланың түлғалық дамуына әсерінің мөлшерін 3 жағ- дай анықтайды (активті қарым-қатынас, субъект іс-әрекетінің бар болуынан өзге). Соларды атайық. Біріншісі. Элеуметтік кеңістікті қабылдау заггық деңгейде немесе қарым- қатынастық деңгейде жүруі мүмкін. Кенейгілген кеңістікгі тек затгық дең- гейде қабылдау субъект білімін жинақтайды; қозғалыста субъект жаңа үйлерді көреді; өзге киімдерді, өзге сөздерді естіп-көріп, одеттен тыс тағамадарды жеп, көрмеген машиналарға таңданады, алайда мүның өзінде оның әлеумегтік қатынасының шеңбері оның түлғасынын айналасында түйықталған секілді, оны әлеммен басқа қатынастарға шығармайды, ол сол бүрынғы рухани мазмүндылықпен өмір сүруін жалғастырады, оған тэн қозғалыстан бүрын рухани тырысушылығы жоқ, омірлік мәселелер мен жаңа көзқарас бойынша өмірді қайта түсінушілігі жоқ - сайып келгенде, дамуы жоқ (Зина мен Ваня диалогы негізінде жазылған В.Высоцкийдің атақты “Вань, глянь, какие попугайчики” әні - осындай әлемді затгық қабылдауға қайғылы, ащы мысқыл). Олеуметтік кеңістік бала үшін қатынастар арқылы қабылданғанда, жаңа корінгенніц артынан әлемге деген өзге қатынас корінген кезде гана әлеу- меттенген болады, міне, сонда ғана түлға әлеуметтік таңдаудың палитрасына ие болады және ол талпыныс жасап, көргенді қайта үғып және берілген талпыныста оның даму басгіалдақтары арқылы көтеріледі. Екіншісі. Әлеуметтік кеңістіктің кеңеюі тура және жанама түрде өтеді: техникалық қүралдар, кітап, фотосурет, керкем шыгармалар арқылы адам өз өмір сүру шекарасынан тыс шығып, қабылдаушылық және әлеммен қатынасу мүмкіндігін иеленеді, коргеніне, естігеніне, ойлағанынан баға береді. Сон- дықтан егер осы тектес күралдарды пайдаланса, әлеумет шеңберін жеңіл кеңейтуі мүмкін. Мысалы, балалар үйінің директоры оз мектебіне Чайковский музыкасына жазылған “Лебединое озеро” балет-спектаклінің бейнежазбасын сатып ала отырып, айтқаны: “менің балаларым әлем мәдениетінің барлық туындыларын білетін болады”. Кеңістік өзгелермен, яғни қонақ, дәріскер, уәкіл, кездейсоқ жолаушы немесе күтпеген оңгімелесушімен кездесу және әңгімелесу арқасында да кеңейтілуі мүмкін. Мектеп тәжірибесінде мүны “Қызық адаммен кездесу” деп атайды және бүл атауды лексикалық жағынан дүрыс емес деп айту да қиын: барлық адамдар езінің қайталанбас ішкі әлемімен, оныц барлық қатынастарының керемет көрінуімен қызыкты. Тек атақты адамдар ғана кызықты емес, кез келген адам егер ол түлға, өз өмірінің субъектісі, тагдырының авторы болса, қызыкгы. Бүндағы маңыздысы заттық эсер шектелінбей, әңгіме мазмүнында қатынастың болуында екен. Енді айтқанымызды бейнелейік. Лучано Паваротгидің “Менің әлемім” кігабының орыс тіліндегі басылымы педагогқа оны “Қызықты адаммен кездесуді” үйымдастыру үшін қүрал |