Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Жаратылыстану»
жүктеу/скачать 0,99 Mb.
|
ed04d2c0-d947-11e4-b960-f6d299da70eeУММ жаратылыстану
| 2. Буын аяқтылар типі
Буын аяқтылар типі көп кластарды, соның ішіпде Шаян тәрізділер, Өрмекші тәрізділер, Көп аяқтылар, Насекомдар кластарын қамтиды. Бұл типтің барлық өкілдеріне әрбір класында қалай болса да көрсетілген жалпы анатомиялық белгілері мыналар: жануарлардың денесі мен аяқтарын қаптап жатқан хитинді (мүйізді заттан) жабыны болады, денесі буылтық құрттар денесіне ұқсас буын аяқтарға (сегменттерге) бөлінген; аяқтары мен мұрттары хитинді бунақтардан тұрады, әдетте олардың пішіні цилиндр тә-різді және оның ішінде жақсы дамыған еттері болады. Аяктары әр бунақта бір-бір жұптан орналаскан. Хитинді жабын ішкі органдарды ғана қорғап қоймай, скелет қызметін де атқарады. Омыртқалы жануарлардың скелетінен айырмашылығы — бұл скелет орган ішінде орналаспай, сыртын қаптайды және оған бұлшық еттер бекініп жатады. Кейбір буын аяқтылардың (өзен шаянының, крабтың, өрмекшінің, кененің) дене бунақтары кейде тұтасып, жалпы қалқан түзеді. Буын аяқтылар — біздің планетадағы ең көп таралған жануарлар. Олардың өкілдері мұхиттарда, теңіздерде және барлық тұщы сулы су қоймаларында, тіпті кішкене шалшық суларға дейін мекендейді. Олар жер бетінде де, топырақ арасында да тіршілік етеді. Насекомдардың орасан көп түрлері ауаны да басып алған. Біздің планетадағы тіршілік суда пайда болған және буын аяқтылар да бір кезде тек суда ғана тіршілік еткен.Төменгі са-тыдағы шаяндардың таңбалары мен тасқа айналған бейнелері Жердің ежелгі шөгінді жыныстар қабатынан табылған. Құрылық буын аяқтылары: өрмекші тәрізділер, насекомдар және көп аяқтылар тас көмір дәуірінің алдында пайда бола бастаған. Буын аяқтылардағы шаян тәрізділердің бірлі-жарымы болмаса, көпшілігі суда тіршілік етеді және оларда желбезекпен тыныс алу сақталып қалған. Құрылық буын аяқтыларының бірқатары суда тіршілік етуге оралған. Мысалы кейбір ііасекомдар, әсірссе личинка кезінде суда тіршілік етеді. Төменде шаян тәрізділер, өрмекші тәрізділер, насекомдар және көп аяқтылар кластарының, ете-мөте белгілі өкілдеріне сипаттама беріледі. жүктеу/скачать 0,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|