Пәннің ОҚУ-Әдістемелік кешені «Жаратылыстану»
жүктеу/скачать 0,99 Mb.
|
ed04d2c0-d947-11e4-b960-f6d299da70eeУММ жаратылыстану
| Буылтық құрттар типі
Буылтық құрттар типіне бұрын қарастырылған жануарлар типтеріне қарағанда әлдеқайда едәуір жоғары құрылысты жануарлар жатады. Бұл типке жататын құрттардың денесі бунақталған, яғни біртекті жеке учаскелерден құралады. Қан айналым; нерв және зәр шығару системалары жақсы дамыған. Буылтық құрттар типі төрт класты біріктіреді: Көп қылшықты буылтықтылар, Жылан құйрықтылар, Аз қылшықты буылтықтылар, Сү-ліктер. Жауын құрты Аз қылшықты буылтықтылар класына жатады. Жауын құрттары топырақта тіршілік етеді. Денесі буылтықтардан құралған . Құрт терісінің бір клеткалы сілемейлі бездері болғандықтан оның денесі үнемі ылғалдапып тұрады. Денесінің әрбір бунақтарында қылшықтар болады да, тікелей солардың көмегімен қозғалады. Жауын құртының арнайы тыныс органы болмайды. Бұл қыметті терісі атқарады. Жаңбыр соңынан жер бетінен жауын кұрттарын жиі көруге болады; жаңбыр суы топырақтағы оттегін ығыстырып шығарады, ал мұның өзі жауын құртының тыныс алуын қиындатады. Жауын құртының денесіндегі қан үздіксіз соғып тұратын «жүректері» арқылы қозғалады. Олар жоғары сатылы жануарлар жүрегіне ұқсамайды. Құрт денесінің алдыңғы жағындағы жұтқыншақ маңында сақиналы тамырлары бар. Міне «жүректер» деп соларды айтады. Жауын құрттары — қос жынысты жәндіктер (гермафродиттер). Жұптасу кезінде олар спермаларын алмастырады. Ұрықтанған жұмыртқадан жас особьтар дамиды. Жауын құрттары түскен жапырақтармен, шөппен қоректенеді. Жауын құрттары ін қызып бара жатқанда өз ішегі арқылы көп мөлшерде топырақ өткізетін болғандықтан топырақтың қопсып, шірінді және ауамен қамтамасыз етілуіне мүмкіндік туғызады. Суліктер (Сүліктер класы) тұщы суда жиі кездеседі. Сүліктердің көпшілігі — ірі жануарлардың — балықтардың, бақалардың, суда жүзетін кұстардың, сүт қоректілердің, сондай-ақ адамның қанын сырттан соратын паразиттер. Ұсақ жануарларға шабуыл жасап, тұтастай жұтып қоятын жыртқыш сүліктер де бар. Сүліктердің өзіне тән белгілері: денесі жалпақ келеді де, өте-жіңішке буылтықтары және сорғыштары болады. Сүлік сорғыштарының көмегімен қатты жерде және ірі жануарлардың денесінде қозғалып жүре алады. Біздегі тұщы су қоймаларында көбінесе жылқының қап-қара ірі (10—15 см) жалған сүлігі және нәзік шұбар өрнекті сұр-жасыл медициналық сүлік жиі кездессді. Медициналық сүліктің алдыңғы сорғышының ішін ала, ауыздың етті көбесінде жақтары — өте өткір пластипкалы үшкір тістері бар. Олардың тістері бір-біріне тістескен үш бұрыштың төбелерінде болады. Сүлік жақтарымен теріні кесіп өтіп, қанды сорады. Сүліктің ерекше бездерінен гирудин бөлінеді, ол қанның ұюына кедергі жасайды. Осы қасиетінің арқасында гирудин қанның ұйып қалмауы қажет болған жағдайларда: қан тамырының бітелуі — тромб кезінде, құюға әзірленетін қанды сақтау кезін-де қолданылады. Жылқының қап-қара үлкен жалған сүлігінен адамдар әдетте қатты қорқады да, ол кезіккен суға шомылуға немесе түсуге батпайды. Сүлік шындығында да адам денесіне артқы сорғышымен дереу жабысып алып, қолайсыз сезім тудырады, алайда зияны жоқ: оның жақтары әлсіз болғандықтан адам терісін тістеп ала алмайды. Бұл сүлік жауын құрттарына, итбалықтарға, насекомдардың судағы личинкаларына, балық шабақтарына шабуыл жасап, соларды жеңді. жүктеу/скачать 0,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|