-модуль. Педагогиканы оқыту әдістемесінің пәні мен міндеттері

1-модуль. Педагогиканы оқыту әдістемесінің пәні мен міндеттері

Дәріс тақырыбы: Педагогиканы оқыту әдістемесінің пәні мен міндеттері

1. Педагогика оқу пәні ретінде

2. Оқу пәні ретінде педагогика дамуының негізгі кезеңдері. Педагогикалық білім беру мекемелерінде педагогиканы оқу пәні ретінде құру.
1.2 Педагогика оқу пәні ретінде
Ғылымның биіктігін бағындыру оның негізін зерттеуден басталатындығы барлығымызға аян. Бұл негіздер оқу пәнінде жинақталған. Ғылым мен оқу пәні бір-бірімен тығыз байланысты.

Әдебиеттерде оқу пәні төмендегідей ретпен анықталады:

-білім жүйесі; білімді меңгерудегі оқу-танымдық іс-әрекет түрлерінің жүйесі; ғылымның негізін дидактикалық жүйелі түрде мазмұндау [2, 347-бет];

-білім жүйесіндегі белгілі сатының модулі, оның ішіне мақсаттылық, мазмұндық, қисындық-әдістемелік (технологиялық), нәтиже-бағалаушылық компоненттері енеді; өзіне сәйкес ғылым негізінде әлеуметтік тәжірибе әсерінен қалыптасатын модуль [11, 17-бет].

Оқу пәні – ғылымның «фотосуреті». Оқу пәні жаңа білімдерді ашпайды, ол ғылымның дайын болған қорытындысын пайдаланады. «Ғылым» және «оқу пәні» ұғымдарының мазмұндық талдауы олардың бір нүктеде түйісетінін көрсетті, бұл – білімнің жүйелілігі.

Оқу пәні оқыту міндеттерін, білім алушылардың дайындығы мен жас ерекшелігін арнайы есепке алатын ғылымның негізінен тұрады. Оның негізгі қызметі – білім беру. Оқу пәні міндетті түрде ғылым құрылымының нақты көшірмесі емес. Оқу пәнін құрастырған кезде ғылыми түсініктер мен жағдайды анықтау, жүйелеу, нақтылау болады. Ғылыми түсініктер, категориялар оқу пәнінде қайта өңделгеннен кейін ғылыми қолданыста жаңа, нақтыланған түрде қолданыла алады.

Жоғары оқу орындарындағы оқу пәнінің ерекшелігі ғылымның құрылымына жақын болғандықтан, онда ғылым теориясымен анықталған мәліметтер мен оларды танып білудің әр түрлі жолдары ашып көрсетілген.

Педагогика оқу пәні ретінде келесі компоненттерден тұрады:

1. 
   білім беру, оқыту, тәрбие жайлы білім жүйесі;
   
2. 
   білім, іскерлік, дағдылар мен құзыреттіліктерді меңгеруге бағытталған оқу-танымдық іс-әрекет жүйесі.
   

1. 
   Егер ғылыми білімдер жеткілікті түрде жүйеленген және оны оқытудың әдістемелік аспектілері болса, сонда ғана олар оқу пәніне енеді.
   
2. 
   Сәйкес саладағы студенттердің біліміне байланысты оқытушы оқу пәнін жобалай алады. Сонымен бірге, білім алушылардың қабілеттілігі, жас және жеке психологиялық ерекшеліктеріне тән оқу пәні әрқалай оқытылады.
   
3. 
   Оқу пәні дәрістер, семинарлар, тәжірибелік және зертханалық сабақтар көмегімен оқытылады.
   
4. 
   Кез-келген оқу пәні дидактикалық материалдар қорымен (нақты тапсырмалар, көрнекілік материалдар, бақылау сұрақтары, әдістемелік нұсқаулар) бекітіледі.
   
5. 
   Оқу пәнінде белгілі теория, концепциялармен қоса оқытушының әдіснамалық көзқарасы да орын алады.
   

Педагогиканың мақсаттылық компоненті ғылым пәнін ескере отырып, әлеуметтік факторлар әсерімен өзгеріп, қалыптасады. Мысалы, жуырда 2000-жылдың басында педагогиканы оқудың мақсаты – педагогикалық үдерістің типтік міндеттерін шешу үшін педагогикалық білімді, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру болды. Ал қазіргі кездері педагогиканың оқу пәні ретіндегі мақсаты – әлемге деген этикалық қатынасының, дамыған дүниетанымдық көзқарасының мәдениеті мен инновациялық ойлау типіндегі кәсіби педагогты қалыптастыру [12, 5-бет].

Педагогогиканың қорытынды-бағалық компоненті де әлеуметтік практика әсерімен қалыптасады. Сонымен қатар, педагогикалық білім әлеуметтік практиканы ғылыми тұрғыдан түсіндіріп, болжалдап, жобалап отырады. Егер педагогикалық білім базалық ғылымның негізгі қызметтерін орындай алса, сонда ол сапалы болып саналады.

Оқу пәні өз кезегінде, педагогикалық ғылымға әсер етеді. Мысалы, педагогикада ғылым ретінде «инновация» секілді ұғымның жаңартылған түсіндірмесі ашылады. Әсіресе педагогикалық практика педагогиканы зерттеу саласында маңызды бағыттарды нұсқап, ғылыми концепциялардың қалыптасуына әсер етеді.

Оқу пәнінің мазмұны зерттелетін ғылым теорияларының үйлесімділігімен, оқу орындарының дәстүрлі, инновациялық тәжірибелерімен, оқытылатын ғылым саласындағы оқытушылардың және студенттердің жеке тәжірибелерімен анықталады.

Тарихи педагогикалық әдебиетке сүйенсек, танымал педагогтар педагогикалық пәндерді оқыту үшін арнайы кафедралар құру керек екендігін айтқан. К.Д. Ушинский: «Егер университеттерде медициналық, тіпті камералық факультеттер бар болып, бірақ педагогикалық факультеттер жоқ болса, онда бұл адамның әлі күнге дейін өзінің адамгершілік тұлғасы, үлгілі тәрбиесі жөнінде ойламай, тек денсаулығы мен қалтасының қалыңдығын, келешек ұрпағының бай болуын ойлайтындығын көрсетеді» [9, 55-бет].

Педагогикалық оқу орындарында педагогика оқу пәні ретінде кеңес мектептерінің құрылу шартымен рәсімделген. Мысалы, В.И. Лениннің қолы қойылған халық комиссарлар Кеңесінің оқулықтар шығару тәртібі туралы (1921 ж.) қаулысы маңызды рөл атқарды.

1922-1924 жж. аралығында П.П. Блонскийдің «Педагогика» (1922 ж.), А.Г. Калашниковтың «Опыт построения индустриально-трудовой школы ближайшего будущего» (1922 ж.), С.И. Гессеннің «Основы педагогики» (1923 ж.), А.П. Пинкевичтің «Педагогика» (1924 ж.) атты кітаптары жарық көрді.

С.И. Гессеннің «Основы педагогики» кітабы өткен ғасырдағы педагогиканың ең танымал кітабы болды. Ол Петроградтағы көтеріліске дейін, көтерілістен кейінгі бастапқы жылдары Томскде дайындалып, автордың эмиграцияда жүрген кездерінде бітіп, жарыққа шықты. Ол кітапта әлемдік педагогиканың бірнеше ғасырлық тәжірибесі мен Ресейдің ең жақсы дәстүрлері қорытылып, ғасырдың бірінші жартысындағы Ресейдегі, Еуропадағы, АҚШ-тағы басты педагогикалық ойлар бағытына сараптама беріліп, педагогика идеяларының даму мүмкіндігі негізделді.

Жалпы алғанда, еңбектерде өткеннің педагогикалық идеялары түбегейлі баяндалып, еңбек мектептеріне және еңбек тәрбиесіне басты назар аударылды. Сонымен қоса кітаптардың құрылымы мен мазмұны оқу міндеттерінің іске асуына көмек көрсете алмады, педагогикалық идеялар дидактикалық жақтан баяндалмай, жалпылама жақтан баяндалып, автордың бір партияға, ғылыми мектепке тәуелділігімен анықталды.

Педагогиканың оқу пәні ретіндегі дамуына 1927-1930 жж. өткен педагогикалық пікірталастар үлес қосты. Пікірталастар барысында оқу пәні ретіндегі педагогиканың мазмұны анықталып, мақсатты түрде бағытталған, арнайы ұйымдасқан және басқарылатын үдеріс ретіндегі тәрбиенің негізі нақтыланды.

Бұл кезеңдері В.Н. Попов, А.У. Зеленко, А.Г. Вальнерлердің «Учебник педагогики: для краткосрочной подготовки педагогических кадров» (1931 ж.), А. Африканов пен П. Груздевтің «Педагогика: учебник для педагогических техникумов» (1931 ж.) және тағы да бірнеше кітаптар жарық көрді.

Ең бірінші педагогика бағдарламасы 1931 ж. жазылып шықты. Бағдарламада педагогиканың жүйесін оқу пәні мен болашақ мұғалімді кәсіби даярлау негізі ретіндегі педагогиканың жалпы курсын жасау талабы болды. Алайда бұл жылдары жарық көрген кітаптар мен бағдарламалардың сараптамасы педагогика курсының әдіснамалық негізі, мазмұны мен құрылымы біртекті болмағанын, 20-30 жылдардағы педагогикаға қатысты қателіктер мен адасушылықтардың бар екендігін көрсетті.

1933 ж. педагогика бағдарламасы бойынша педагогикалық жоғары оқу орындары мен педтехникумдарға арналған екінші бағдарлама мен оқулықтар сериясы шықты, олар: «Педагогика: учебник для высших педагогических учебных заведений», авторы М.М. Пистрак (1934-1935 жж.); «Педагогика: учебник для педтехникумов», авторы П.Н. Шимбирев (1934 ж.).

Оқулықтар анық құрылымда болып, оқу үшін арналған материалдарға түпкілікті таңдау жүргізіліп, педагогиканың негізгі жағдайы баяндалып, мазмұны бағдарламаға сәйкестендірілді.

Педагогика бойынша бағдарламалар келесі тараулардан тұрды:

1. Кеңес педагогикасының мақсаты, маңызы, негізі.

2. Халықтық білімнің жүйесі.

3. Оқу жоспары және бағдарламасы.

4. Политехникалық мектептегі оқытудың әдісі.

5. Мектептегі білім берудің ұйымдастырушылық формалары.

6. Оқулықтар.

7. Тәртіп.

8. Балалардың коммунистік қозғалысы.

9. Мектептен тыс жұмыс.

10. Оқытушы.

11. Мектептің ұйымдастырушылық-педагогикалық сұрақтары.

Бағдарламаны құру кезінде авторлар Коммунистік партияның Орталық Комитетінің үкімін басшылыққа алғанын көрсетеді. Бағдарламада Коммунистік партияның педагогиканы жаңа, социалистік өмірдің әсер етуімен пайда болған өзгерістермен қоса оқу талабы көрініс тапты. Осылайша, басты назар халықты оқыту жүйесіне, политехникалық мектепте оқуға, балалардың коммунистік қозғалысына аударылды. Педагогика курсы анық саяси бағытқа ие болып, марксизм-ленинизм қағидасына сүйеніп, социалистік құрылыс есептерімен санасты.

30-жылдардың ортасында бағдарламаға деген теориялық талаптар жасалды. Бағдарламаны жасауда авторлар мынандай жайттарды ескерулері керек еді:

-диалектикалық материализмнің қағидаларын бағдарламаларда шығармашылық түрде қолдануды;

-болашақ мұғалімдерді социалистік тәрбиеге бағыттауды;

-бағдарламаларда политехникалық білім беру идеяларын көрсетуді;

-жүйелілік принципін сақтауды.

Осы жылдары оқулықтарға да нақты және қатан талаптар анықталды:

-педагогика мазмұның түпкілікті іріктеу;

-педагогика мен педагогикалық фактілердің маңызды жағдайларын баяндау;

-тарихпен байланыс жасау;

-педагогика мазмұның бағдарламаға сәйкестіру.

1939 жылдан бастап 1940 жылдарға дейін жоғары және орта педагогикалық оқу орындарына арналып жаңадан үш кітап жарық көрді. Жоғары оқу орындарына арналған оқулықтардың құрылымы қатаң қисынымен ерекшеленіп, мазмұнында тарихи-педагогикалық материалдар үлкен орын алып, оқулықтардың көлемі кеңейді.

Педагогикалық училищелердің оқулығы 15 тараудан тұрды. 1-5 тарауларда коммунистік тәрбиенің негіздері: мақсаты, міндеттері, мазмұны, мектепке дейінгі балалардың тәрбиесі, халық білімінің жүйесі, кеңес мұғаліміне тән қасиеттері айтылды. Дидактиканың басты сұрақтарына 6-9 тараулар арналды. 10-15 тарауларда пионер, оқушы, комсомол ұйымдарының іс-әрекеті, сыныптан тыс жұмыс және отбасы мен мектептің өзара қатынасы, мектеп мүлкі мен мектепке деген педагогикалық талап, мектеп басшылығы мен басқару сұрақтары қарастырылды. Жалпы айтқанда, оқулық мазмұнында түпкілікті педагогиканың әдіснамалық сұрақтары баяндалып, жеке бөлім ретінде әлі танылмаса да, дидактика бөлімі жеткілікті түрде көрсетілді. Сонымен қатар тәрбиенің теориясы жеке дара бөлім ретінде рәсімделмей, оқулықта кеңес мектебіндегі тәрбиенің кейбір сұрақтары және мектеп ісін жүргізу мәселелері қарастырылды.

1924-1940 жылдары құрастырылған педагогика оқулықтары педагогика курсы жүйесінің берік негізін қалады. Соғыстан кейінгі жылдары Б.П. Есипов пен Н.К. Гончаровтың «Педагогика: учебник для учащихся педагогических училищ» (1948 ж.); авторы П.Н. Шимбирев болып табылатын «Педагогика: учебник для студентов педагогических институтов» (1954 ж.), И.А. Каировтың «Педагогика: учебник для студентов педагогических институтов» (1956 ж.) үш оқулықтары жарық көрді. Бұл оқулықтардың құрылымы мен мазмұны «Жалпы педагогика негіздері», «Дидактика», «Тәрбие теориясы», «Мектептану» сияқты бөлімдерді оқытудың қисынымен және бірізділігімен ерекшеленді. Осындай оқулықтардың құрылымы қазіргі кезге дейін сақталған.

Педагогика бойынша жаңа оқулықтар шығаруға жоғары мектепке арналған кітаптар белгілі бір көлемде ықпалын тигізді. Мысалы, С.М. Василевскийдің «Лекционное преподавание в высшей школе: краткие исторические очерки, его психолого-педагогические основы и общие методики» (1959 ж.), М.В. Остроградский, А. Блюмнің «Размышления о преподавании» (1955 ж.) және т.б.

70-жылдардың басында педагогикалық жоғары оқу орындарына жаңадан психология-педагогикалық пәндердің және педагогикалық тәжірибенің жүйелері енгізілді. Педагогика курсы «Педагогиканың жалпы негіздері», «Дидактика» және «Тәрбие теориясы» деп аталатын үш бөліктен тұрды. Курстың осындай құрылымында өзіндік құндылығы мен жетіспейтін жақтары болды. Құндылықтар қатарына студенттерді алдын-ала педагогиканың кейбір мәселелерімен таныстыра алу мүмкіндігі, педагогиканы оқу-тәрбие тәжірибесіне жақындату жатқызылды. Тұтас педагогика курсын жоғарыда аталған үш бөліммен алмастыру, оқытушының педагогикалық дайындығының әлсіреуіне әкеп соқты. Бұл жағдай педагогикалық жоғары оқу орындарында тұтас педагогика курсын оқытуға мәжбүр етті. Педагогикалық училищелер педагогиканың тұтас курсын сақтап қалды.

Кеңес билігі кезінде педагогиканың оқу пәні ретінде дамуы педагогиканың мазмұны және құрылымын дамыту үшін көптеген жұмыстар жүргізілгенін көрсетеді. Осылайша келесі жылдары да педагогиканың жаңа оқулықтарында педагогика мен педагогикалық мектептер арасындағы жалпы сұрақтарының біріктірілуі қарастырылды.

Педагогика бойынша оқулықтар мен оқу құралдарын жасау кезінде тек қана оқу пәнінің мазмұны ғана емес, педагогиканы ғылым ретіндегі танытатын көптеген сұрақтар бойынша кең пікірталас пайда болды. Оларды талқыға салу педагогиканың әлсіз жақтарын анықтап, педагогикалық зерттеудің әдістемесі мен әдіснамалық негіздеріне ден қоюға мүмкіндік берді.

1960-1980 жылдары жоғары оқу орындарындағы оқыту мен тәрбиенің теориялық мәселелеріне, атап айтсақ, педагогика бойынша бағдарламалардың дидактикалық негізіне, педагогика курсына арналған оқу материалдарын таңдау принциптеріне, оларды оқу жылдарына бөлуге басты назар аударылды. Жоғары мектеп педагогикасында маңызды ғылыми жұмыстар пайда болды. Олар С.И. Зиновьевтің «Учебный процесс в советской высшей школе» (1975 ж.), С.И. Архангельскийдің «Учебный процесс в высшей школе, его закономерные основы и методы» (1980 ж.) және т.б. еңбектері шықты.

Бұл жылдары сапалы оқулықтарды жасауға ден қойылды. 1969 жылғы 11 тамыздағы КСРО министрлер Кеңесінің «Жоғары, арнайы орта және орта оқу орындарына арналған оқулық шығарушыларға төрт КСРО Мемлекеттік сыйлығын тағайындау» туралы үкімі осындай оқулықтардың дайындалуына көмегін тигізді. Осы кездері Б.П. Есиповтың «Основы дидактики» (1967 ж.), Ф.Ф. Королевтің, В.Е. Гмурманның «Общие основы педагогики» (1967 ж.), В.А. Сластениннің, И.В. Исаевтің, Е.Н. Шияновтың «Основы педагогики» (1974 ж.), Т.А. Ильинаның «Педагогика» (1977 ж.) еңбектері жарық көрді.

Бұл кезеңде педагогикалық ғылымдар Академиясында педагогикадан оқулықтар мен оқу құралдары, сонымен қатар «Советская педагогика», «Школа и семья», «Народное образование», «Воспитание школьников» журналдары басылып шығарылды.

80-жылдары педагогикалық институттардың студенттеріне арналған М.Н. Скаткиннің (1982 ж.), Т.А. Ильинаның (1984 ж.), Ю.К. Бабанскийдің (1988 ж.) оқулықтары мен оқу құралдары жарық көрді. Оқулықтардың құрылымы «Жалпы педагогика негіздері», «Дидактика», «Тәрбие теориясы», «Мектептану» деген төрт тараудан тұрды. Мұндай құрылым негізделген және қисынды түрде зерттелген еді.

90-жылдар педагогика ғылымының әдіснамалық негіздерін белсенді зерттеумен ерекшеленді. Оның қорытындысы И.Ф. Харламовтың «Педагогика» (1990 ж.), И.П. Подласыйдың «Педагогика» (1996 ж.), И.П. Пидкасистыйдың «Педагогика» (1996 ж.), Б.Т. Лихачевтің «Педагогика: курс лекций» (1997 ж.), В.И. Сластениннің, И.Ф. Исаевтің, Е.Н. Мищенконың «Педагогика» (1997ж.), Б.З. Вульфовтың, В.Д. Ивановтың «Основы педагогики в лекциях, ситуациях, первоисточниках» (1997 ж.), Т.А. Стефановскаяның «Педагогика: наука и искусство» (1998 ж.) деген еңбектерінен көрініс тапты.

ХХІ ғасыр «Жаңа ғасыр оқулығы» атты оқулықтар сериясының пайда болуының бастамасы еді. Бұл серияның басты мақсаты педагогикалық жоғары оқу орындарының және педагогикалық колледждердің студенттерін жаңа шағын және жоғарғы ақпараттық оқулықтармен қамтамасыз ету болды. Бұл серияға келесі авторлардың басылымдары кірді: Н.В. Бордовская, А.А. Реан «Педагогика» (2001 ж.), А.В. Хуторской «Современная дидактика» (2001 ж), С.Д. Смирнов «Педагогика и психология высшего образования: от деятельности к личности» (2003 ж.), В.В. Краевский «Общие основы педагогики» (2003 ж.), В.И. Сластенин, И.Ф. Исаев, Е.Н. Мищенко «Педагогика» (2006 ж.), А.М. Столяренко «Общая педагогика» (2006 ж.), И.П. Пидкасистый «Педагогика» (2008 ж.), В.И. Загвязинский «Общая педагогика» (2008 ж.), В.Г. Виненко «Общие основы педагогики» (2009 ж.), О.Ю. Ефремов «Педагогика» (2010 ж.) және т.б. Аталған оқулықтар базалық педагогикалық білім берудің мемлекеттік стандартына сәйкес дайындалып, жоғары оқу орындарының студенттеріне ұсынылды.

Қазақстанда шығарылған педагогика саласындағы оқулықтар мен оқу құралдарын екі топқа бөлуге болады: бірінші топ – кеңес заманында шығарылған оқулықтар және оқу құралдары, екінші топ – кеңес заманынан кейін шығарылған оқулықтар мен оқу құралдары. Бұл оқулықтар мен оқу құралдарының мазмұны қоғамның нақты бір кезеңінің идеологиялық ұстамдары мен әлеуметтік қажеттіліктеріне негізделгендігін айта кеткен жөн.

Бірінші топқа Т.Т. Тәжібаевтің «Абай Құнанбаевтың педагогикалық, психологиялық, философиялық көзқарастары» (1957 ж.), «ХІХ ғасырдың ІІ жартысындағы Қазақстандағы ағартушылық-педагогикалық ойлардың дамуы» (1958 ж.), Р.Г. Лембергтің «Дидактические очерки» (1960 ж.), Ә. Сембаевтің «Қазақ совет мектебінің тарихы» (1967 ж.), Н. Көшекбаевтің «Оқыту теориясы» (1967 ж.), М.М. Мұқановтың «Ақыл-ой өрісі» (1980 ж.), К.Б. Жарықбаевтың «Аталар сөзі-ақылдың көзі» (1980 ж.), К.Б. Бержановтың, С.М. Мусиннің «Педагогика тарихы» (1984 ж.) және т.б. авторлардың еңбектері кірді.

1990 жылдары Ж.Б. Қоянбаевтың «Педагогика» (1992 ж.), М. Жұмабаевтың «Педагогика» (1993 ж.), К.Б. Жарықбаев пен С. Қалиевтың «Қазақ тәлім-тәрбиесі» (1995 ж.) кітаптары жарық көрді. Бұл кітаптар педагогикалық жоғары оқу орындарының студенттеріне арналып, көптеген жылдар бойы негізгі оқу құралдарының қатарында болды.

Екінші топқа профессор Н.Д. Хмельдің редакциялауымен «Педагогика» (2003 ж.), Ж. Әбиевтің «Педагогика» (2004 ж.), Ж.Б. Қоянбаев, Р.М. Қоянбаевтың «Педагогика» (2004 ж.) оқулықтар мен оқу құралдары кірді. Педагогика ғылымдарының докторы, ресейлік ғалым П.И. Пидкасистыйдың «Педагогика» атты оқулығы отандық ғалымдар Г.К. Ахметова, Ш.Т. Таубаевамен қазақ тіліне аударылып (2006 ж.), Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігімен педагогикалық жоғары оқу орындарына және педагогикалық колледждерде оқылатын оқулық ретінде ұсынылды.

Жалпы алғанда, оқулықтар мен оқу құралдары құрылымы мен мазмұны бойынша педагогикалық білімнің мемлекеттік базалық стандартына сәйкестендірілген. Бұл оқулықтар мен оқу құралдарында педагогиканың тарихи және әдіснамалық мәселелеріне, мектеп мұғалімінің педагогикалық іс-әрекетіне көп көңіл аударылған. Сонымен қатар оқыту теориясы мен тәрбие теориясының басты сұрақтарын толық ашып көрсеткен. Оқулықтар мен оқу құралдарының жақсы жағы – бағдарламалық материал құрылымдық-қисындық сұлбалармен бекітіліп, педагогикалық тәжірибеден мысалдар келтіріліп, жаттығулар, шығармашылық тапсырмалар, тестер берілгендігі. Осының барлығы студенттерге педагогика пәні бойынша білімді меңгеріп, тәжірибеде жетік қолдана алуына септігін тигізеді.

Айтылғандардың негізінде мынандай қорытынды жасауымызға болады: педагогика ғылым ретінде зерттеушілерге бағдарланған болса, ал оқу пәні ретінде білім алушыларға арналған. Өзіндік жеке мақсаттары, жеке ерекшеліктері, өзіне тән қорытындылары болса да, ғылым мен оқу пәні диалектикалық түрде өзара байланысты болады.

Осылайша, жаңа білімдерді ашу – ғылымның міндеті, ал білімді жүйелендіру мен меңгеруге ұсыну – оқу пәнінің міндеті болып табылады.

1)педагогиканың оқыту әдістемесі пәні нені зерттейді?

2)Педагогиканы оқыту әдістемесінің жалпы және дербес бөліктері дегеніміз не?

3)Педагогиканы оқыту әдістемесі оқу пәні ретіндегі міндеттері

1.Савин И.В.Методика преподавания педагогики Москва. Просвещение, 1987

2. Бұзаубақова Қ.Ж.Педагогикалық тренинг жеке тұлғаны дамыту құралы ретінде Алматы, 2006

3. Бабанский Ю.К.,Ильина Т.А.,Жантекеева З.У. Педагогика высшей школы. Алматы ,1989

1. Педагогиканың мазмұны ғылымның бейнесі ретінде

2. Педагогика курсы мазмұнының жалпы сипаты
2.1 Педагогиканың мазмұны ғылымның бейнесі ретінде
«Мазмұн» деген ұғымның түсінігі ежелгі грек ойшылдары Аристотель және Платонмен ашылды. Аристотельдің ойы бойынша, мазмұн – ол бүтін бөліктерінің жиынтығы [1, 137-бет].

Кейіннен бұл ұғым Гегельмен толықтырылды: «Барлық заттар материалды емес, бірақ барлық заттардың мазмұны болады» [2, 29-бет].

«Білім берудің мазмұны» деген ұғымның педагогикалық түсінігі П.Ф. Каптеревпен анықталып, жүйелі білім ретінде түсіндірілді [3, 207-бет].

В.В. Краевский мен И.Я. Лернер білім берудің мазмұнын әлеуметтік тәжірибе ретінде қарастырып, мазмұн келесі өзара байланысты құрамдас бөліктерден тұратындығын айтады:

1) табиғат, қоғам, техника, адам, іс-әрекет құралдары туралы білім;

2) дағды және іскерлікпен танылған іс-әрекеттің белгілі тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибесі;

3) интеллектуалдық рәсімге айналған, әдеттегі іс-әрекет шегінен асатын шығармашылық іс-әрекетінің тәжірибесі;

4) іс-әрекеттің құралы немесе нысаны болған болмысқа деген эмоционалды-құндылық қатынас тәжірибесі [4, 27-бет].

Әрбір компонентті жеке қарастырайық.

Бірінші компонент – білім, ол адамзатпен жинақталған әлем туралы объективті ақпарат. Білімнің бірнеше түрлері бар:

1. 
   негізгі терминдер мен ұғымдар, оларсыз не бір пікірді, не бір мәтінді түсінуге мүмкін болмайды;
   
2. 
   ғылымның заңдылығын түсінуге, дүниетанымды қалыптастыруға, ғылымның басты заңдарын, нысан мен болмыс арасындағы құбылыстар қатынасы мен байланысын ашып көрсетуге көмектесетін ғылыми фактілер мен ұғымдар;
   
3. 
   түсіндіру нысандары мен әдістерінің өзара үйлесімділігі туралы ғылыми білімдер жүйесін құрайтын теориялар мен нақты бір пән саласындағы құбылыс болжаулары;
   
4. 
   білім алудың тарихы, таным әдістері, іс-әрекет тәсілдері туралы білім;
   
5. 
   өмірдің әр түрлі құбылыстарына деген қатынастар мен нормалар, сыни баға беруші білім.
   

Ғалымдар білім беру мазмұнын педагогикалық мақсаттармен байланысты деңгейлік сипаттамаға ие деген идеяны алға тартты. Сол деңгейлерді қарастырайық.

1. 
   Жалпы теориялық түсініктің деңгейі: мазмұнның құрамы (элементтер) мен құрылымы (элементтер арасындағы байланыс) жинақталған жүйелі түсінік ретінде көрсетілген.
   
2. 
   Оқу пәнінің деңгейі: мазмұнның құрамы (элементтер) мен құрылымы (элементтер арасындағы байланыс) жалпы теориялық түсінікке жататын оқу пәнінің ерекшелігін анықтайды.
   
3. 
   Оқу материалының деңгейі: мазмұнның құрамы нақты бір пәнді оқыту курсына енетін оқулықтар мен оқу құралдарында бекітілген мазмұнның құрамдық элементтерімен (білім, іскерлік, дағды, құзыреттілік) берілген [4, 28-бет].
   

Ғылымның, техниканың дамуына, ақпарат көлемінің көбеюіне байланысты «білім беру мазмұны» деген ұғымның негізі қайтадан қарастырылды. В.С. Ледневтің ұстанымына байланысты, білім берудің мазмұны іс-әрекеттің бір түрін дербес орындауға қажет білім мен іскерліктер жүйесі деп анықталады [5, 27-бет].

Зерттеушілер В.А. Попков пен А.В. Коржуев білім берудің мазмұнын педагогикалық концепциялар, ойлар және принциптік амалдармен көрсетілген педагогикалық шындықтың үзіндісі ретінде қарастырады [6, 53-бет].

Келтірілген анықтамалардың қысқаша көрінісі келесі қорытындыны жасауға көмектеседі. Біріншіден, «білім берудің мазмұны» ұғымы – әр түрлі мағыналық толықтыруларға ие болатын көп аспектілі түсінік. Екіншіден, білім берудің мазмұны – қоғамның, адамның мәдениетке және білім алуға деген қажеттіліктерінің көрінісі. Бұл көріністің мәнді сипаттамасы әлем мен ондағы адам бүтіндігінде. Білім берудің бұл контекстінде басты құраушылардың жиынтығы деп «білім», «іскерлік», «дағды», «іс-әрекет тәжірибесі», «өзіне және өз іс-әрекетіне деген эмоционалды-құндылық қатынасты» санауға болады, олардың барлығы тұлғаға өзінің кәсіби іс-әрекетінде және жеке өмірінде өз-өзін жетілдіруге көмектеседі. Үшіншіден, білім беру мазмұнын анықтайтын амалдар ортақ болып табылады және олар педагогиканың оқу пәні ретіндегі мазмұнын анықтауда қолданылуы мүмкін.

Педагогикада білім берудің мазмұнын қалыптастыратын бірнеше концепциялар мен теориялар бар. Кең мағынада, теория дегеніміз қандай да болсын бүтін құбылыстарды немесе олардың элементтерінің, қызметтерінің жиынтығын сипаттайтын негізгі ойлар, принциптер, заңдар, категориялар, түсініктер мен тұжырымдардың жүйесі [7, 227-бет.]. Концепция – түсінудің нақты жолы, негізгі көзқарас, басқарушы ой дегенді білдіреді [7, 108-бет].

Педагогиканың мазмұнын қалыптастырудың негізі болып келетін теориялар дидактиканың жалпы қағидаларына сүйенетінін айта кеткен жөн. Мысалы, Я.А. Коменскийдің «Ұлы дидактикасы» осы теорияларды жасауға негіз болды. ХVIII ғасырдың аяғы мен ХIX ғасырдың басында педагогикада дидактикалық материализм (энциклопедизм), дидактикалық формализм, дидактикалық утилитаризм теориялары, ХIX ғасырдың екінші жартысында – бүтін дидактикалық жүйе теориясы (К.Д. Ушинский) қалыптасты.

Қазіргі заманғы педагогикалық ғылымда педагогика мазмұнын қалыптастыратын бірнеше концепциялар (парадигмалар) қатарын ерекшелеуге болады (1-кесте).
1-кесте. Педагогика мазмұнын қалыптастыру концепцияларының (парадигмаларының) басты ойлары

Гуманистік парадигма	Іс-әрекеттік концепция	Тұлғалы-бағдарлық концепция
1. Педагогика мазмұны - білім, іскерлік, дағдылардың нақты белгіленген көлемі, олар білім алушылардың жан-жақты дамуына және диалектикалық дүниетанымдарын қалыптастыруға негіз болады [8, 23-бет] 2. Педагогика мазмұны - адамның табиғатпен, мәдениетпен, қоғаммен, мемлекетпен өзара байланыс заңдылықтары туралы, тұлғаның қалыптасу үдерісі, өзіне және басқаға деген әлемде дамып жатқан құндылықтар жайлы жүйелі білім. Олардың жиынтығы педагогтың тұлғалық және кәсіби мәдениетін қалыптастырады. Мәдениет педагогтың педагогикалық іс-әрекетінің жеке шығармашылық күшін жұмсаудағы тәсілі болып табылады [9, 234-бет]	Педагогика мазмұны - білім мен іскерліктер жүйесі, олар оқытушыға педагогикалық, инновациялық, ұжымдық өзін-өзі басқару және өзін-өзі дамыту сияқты төрт түрлі іс-әрекеттің субъектісі болуға мүмкіндік береді [10, 30-бет]	Педагогика мазмұны - басты құзыреттіліктердің жиынтығы, олар білімділік, іскерлік, интеллектуалдық сияқты құрамдарды интегративті сипатта біріктіріп, педагогтың тұлға ретінде дамуына бағытталады [11, 44-бет]

Педагогика мазмұнын қалыптастыру концепцияларының (парадигмаларының) басты ойларына қысқаша шолу жасай отырып, біз гуманистік парадигмада педагогикалық білім мен іскерліктің рөлі жоғары екендігін көреміз. Оларды меңгеру адамға нақты бір іс-әрекет саласында жұмыс істеуге көмектеседі. Бұл амалда педагогтың жеке тұлғалық қасиетін, шығармашылыққа деген икемділігін, таңдау еркіндігін іске асыру іскерлігін, табиғи мүмкіндіктерін және т.б. дамыта алуына көп назар аударылады.

Іс-әрекеттік концепцияда педагогты әр түрлі іс-әрекет түрлерінің субъектісі деген ой ерекше көрсетіледі. Іс-әрекетті орындай отыра педагогтың жеке мүмкіндіктері, қызығушылықтары, кәсіби-педагогикалық құндылықтары мен маңызды әлеуметтік тұлғалық қасиеттері дами түседі.

Тұлғалы-бағдарлық (құзыреттілік) концепцияларында негізгі (жалпы ғылыми), базалық (әлеуметтік-тұлғалық) және арнайы (кәсіби) құзыреттерді дамытуға маңызды орын бөлінген. Бұл құзыреттер педагог тұлғасының күшін дамытуға және әлеуметтік пен кәсіби ортаға сәйкес өмір сүруге көмектеседі.

Осылайша, оқу пәні ретінде педагогиканың заманауи мазмұны келтірілген концепциялардың негізгі ойлары арқылы қалыптасады. Осыдан педагогиканың мазмұны - педагогикалық білім, іскерлік, дағды мен құзыреттердің жүйесі. Оларды меңгеру нәтижелі практикалық іс-әрекет үшін қолайлы мүмкіндіктер туғызады және педагогқа кәсіби маман және тұлға ретінде өзін-өзі жетілдіруге әсер етеді.

Кез-келген оқу пәнінің мазмұны динамикалық құбылыс болып табылады. Оған қазіргі заманғы ғылымның жағдайын және қоғамның қажеттіліктерін көрсететін жаңа ақпараттар мен өзгерістер енгізіледі. Мысалы, қазіргі кезде педагогиканың мазмұны гуманизация, демократизация, ақпараттандыру, жалпы орта білім берудің бейімденуі жайлы ақпараттармен толықтырылған.

Педагогиканың мазмұны келесі қызметтерді атқарады:

-ақпараттық, яғни педагогика ғылымы мен педагогикалық іс-әрекет жайлы оқу ақпараттарын ұсынады;

-әдіснамалық, яғни педагогты педагогикалық ғылым және педагогикалық іс-әрекет туралы әдіснамамен қаруландырады;

-оқытушылық, яғни педагогты педагогикалық үдерісті жобалау, ұйымдастыру, басқару туралы педагогикалық білім, іскерлік, дағды жүйелерімен таныстырады;

-дамытушылық, яғни тұлғаның интеллектуалды, эмоционалды-еріктілік, шығармашылық және т.б. қасиеттерін дамытады;

-тәрбиелілік, яғни педагогикалық іс-әрекетке деген тұлғаның көзқарастарын, пікірлерін, қасиеттері мен құндылықтарын қалыптастырады.

Педагогиканың мазмұны Мемлекеттік жалпыға міндетті білім берудің стандарты, оқу жоспары, оқу бағдарламасы, оқу әдебиеттері сияқты нормативті құжаттарда бекітілген.

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты – түлектерді кәсіби даярлаудағы міндетті түрдегі талаптар деңгейін анықтайтын және осы талаптарға сай оқыту мен бақылаудың мазмұнын, әдістерін, формаларын, құралдарын белгілейтін нормативті құжат. Жалпы педагогикалық білім беруді стандарттау түлектерді педагогикалық дайындаудың деңгейіне деген негізгі талаптарды анықтайды және сонымен қатар «норма», «үлгі» ретінде де қызмет атқарады.

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары негізінде типтік оқу жоспары, типтік оқу бағдарламалары және оқулықтар жасалуда.

Типтік оқу жоспарының құрылымындағы инвариантты және вариативті компоненттерді ерекшелеуге болады.

Басқаша айтқанда, инвариант дегеніміз білім беру мазмұнын құрайтын компонент, ол педагогикалық үдерісте өзгерістер болса да сол қалпында қала береді. Вариатив – ол да білім беру мазмұнын құрайтын компонент, ол керісінше, педагогикалық үдеріске түзетулер енгізген жағдайда, өзгеріске түсіп отырады.

Осылайша, инвариантты компонентке кіретін пәндер білім алушы студенттердің оқуына міндетті болып табылады. Мысалы, «Педагогика және психология» мамандығы бойынша «Педагогиканы оқытудың әдістемесі» инвариантты компонент пәндері ішіндегі кәсіптендіру пәні болып табылады.

Вариативті компоненттің пәндері мамандыққа, студенттердің білім алудағы қызығушылығына және жұмыс берушілердің талаптарына байланысты анықталады. Мысалы, «Педагогика және психология» мамандығы бойынша «Экологиялық педагогика» вариативті компоненттің пәні болып табылады.

Типтік оқу жоспары типтік оқу бағдарламасын жасаудың негізі болып табылады.

Типтік оқу бағдарламасы – педагогика оқу пәні бойынша студенттер меңгеруге тиіс негізгі білім, іскерлік, дағды мен құзыреттіліктің шегі анықталатын және педагогиканы оқытудың ерекшеліктеріне тән әдістер, тәсілдер мен оқытудың құралдарының тізімдері көрсетілген әдістемелік сипаттағы нұсқаулықтары бар нормативті құжат.

Типтік бағдарлама негізінде оқуға берілген тақырыптардың мазмұны толық сипатталатын, педагогиканы оқыту үдерісін мүмкіндігіне қарай әдістемелік, техникалық, ақпараттық жағынан қамтамасыз ететін жұмыс оқу бағдарламасы құрылады.

Педагогика бойынша оқу бағдарлама құрудың үш тәсілі бар: сызықты, шоғырлас, шиыршықты.

Бағдарламаны сызықты тәсілмен құруда оқу материалдарының жеке бөліктері өзара байланысты буындардың үздіксіз тізбегінен тұрады. Әрбір бөлік тек бір рет қана оқылады. Жаңа мазмұн танымал материалдардың негізінде және олармен тығыз байланыста құрылады. 4-суретте бағдарламаны құрудың сызықтық тәсілінің іс-әрекеттік механизмі көрсетілген.

Бағдарлама құрудың шоғырлану тәсілі бір тақырыпты бірнеше рет, біртіндеп қиындату және жаңа байланыстар мен тәуелділіктер есебінен білім берудің мазмұнын кеңейту арқылы оқуға көмектеседі. Осыдан бастапқы мәселеге қайта оралу бірнеше ұзақ уақыттан кейін ғана жүзеге асады. 5-суретте бағдарламаны құрудың шоғырлану тәсілінің іс-әрекеттік механизмі көрсетілген.

5-сурет. Оқу бағдарламаны құрудың шоғырлану тәсілі
Бұл тәсілдің артықшылығы оқу материалдарын бірнеше рет қайталап, терең оқытылудан тұрады. Оқыту жылдамдығының баяу өтуі, оқу уақытының көп жұмсалуы, ерекше жағдайда материалдардың қайталануы бағдарлама құрудың шоғырлану тәсілінің кемшілігі болып табылады.

Бағдарламаны құрудың шиыршық тәрізді тәсілі оқу материалын дәйекті және циклді құрылымдауға көмектеседі. 6-суретте бағдарлама құрудың шиыршық тәрізді тәсілінің іс-әрекеттік механизмі берілген.

6-сурет. Оқу бағдарлама құрудың шиыршық тәрізді тәсілі

Студенттердің ағымдағы мәселені көз алдынан жібермей, біртіндеп онымен байланысты білім шеңберін кеңейте бастауы тәсілдің артықшылығын көрсетеді. Оқу материалдарының қайталану ықтималдығы оның кемшілігі болып табылады.

Педагогикада оқу бағдарламасын құрудың ең тиімді тәсілі болып шиыршық тәрізді тәсіл саналады, себебі онда сызықтық және шоғырланған тәсілдерге тән бір реттілік пен үзіліс жоқ.

Типтік оқу бағдарламалары негізінде оқулықтар және оқу құралдары түріндегі оқу әдебиеттері жасалуда.

Оқулық – қазіргі заманғы ғылым мен мәдениеттің жетістіктері деңгейінде белгілі бір жастағылар мен әлеуметтік топтарды оқыту мен тәрбиелеудің мақсаттары мен міндеттеріне жауап беретін, белгілі бір салада жүйелі түрде баяндалатын білім негіздері туралы кітап.

Жоғары мектептердің оқулығы орта білім беретін мектептердегі оқулықтардан ерекшеленеді, өйткені ол ғылымның өзін баяндайды. Ғылымның дифференциалдануы, ондағы жаңа бағыттардың пайда болуы жоғары оқу орындардағы мамандық бойынша оқулықтардың тез ескіруіне әкеп соғады. Оларға қосымша ретінде әр түрлі оқу басылымдары шығарылады (оқу құралдары, ғылыми тақырып бойынша таңдап алынған тараулар және т.б.).

Қорытындылай келе, оқулықтар мен оқу құралдары – білім алушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастырудың және білімнің көзі болып табылатын оқытудың дидактикалық құралдары.

Оқулықтар мен оқу құралдары келесі дидактикалық критерилерге сәйкес болуы керек:

-педагогикалық білімдердің жүйеленген және жинақталған баяндауы;

-баяндаулардың нақтылығы және фактілік материалдардың қажеттілігі мен жеткілікті көлемде болуы;

-баяндаулардың нақтылығы және түйінделуі;

-баяндаулардың қолжетімділігі;

-әдістемелік аппараттың болуы (өзіндік жұмысқа қатысты тапсырмалар, бекітуге арналған сұрақтар, ұсынылатын әдебиеттер және т.б.);

-әр түрлі көрнекіліктерді қолдану (көркемдік, сызбалық, графикалық, символдық және т.б.).

Педагогикада мазмұны жағынан ғылыми әдебиетке, монографияларға, ғылыми мақалаларға және т.б. жүгінуді талап ететін тақырыптар бар.

Оқулықтар мен оқу құралдарына қарағанда ғылыми әдебиеттердің мазмұны арнайы пәндік-бағдарлық болғандықтан, олардың негізгі міндеті қандай да бір тақырып немесе мәселе бойынша ғылыми ақпаратты беруді көздейді. Ғылыми әдебиеттің мазмұны күрделі болып келеді, сол себепті студенттер қарастырып жатқан мәселелерді меңгеру барысында қиындықтарға тап болады. Сондықтан оларға ғылыми әдебиеттерді оқуға және талдауға әдістемелік нұсқаулар беру керек.

Педагогиканың тәжірибесінде педагогиканың мазмұнын құрылымдаудың екі амалы қалыптасты: білімдік-бағдарлық (дәстүрлі) және құзіреттіліктік (инновациялық).

Біріншісі – білімдік-бағдарлық амал өткен ғасырда қалыптасқан және педагогиканың мазмұнын беруге бағытталған амал. Бұл амал негізгі талаптарды тек қана педагогикалық білімнің қалыптасуына қойды, ал болашақ педагогтың іскерлігі, дағдысы және құзыреттілігінің қалыптастыруын практикаға жүктеді.

Екінші – құзіреттіліктік амал, бертін келе 2000-жылдардың басында қалыптасып, мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартында көрсетілген тізімдердегі басты құзыреттіліктер мен педагогикалық бейімделген білім мен іскерлік жүйесін студенттердің меңгеруін білдірді. Қазіргі кезде екінші амал жетекші болып табылады.

Педагогика курсының мазмұнын құрылымдау келесі принциптерге сүйенеді:

-мақсатқа бағыттылық, болашақ педагогті кәсіби іс-әрекетке даярлаудағы мақсат пен міндеттерге педагогика мазмұнының сәйкес келуі;

-ғылымилық, педагогика курсы мазмұнының қазіргі заманғы педагогикалық ғылым жетістіктеріне сәйкес болуы;

-негізділік (фундаменталдық), педагогиканың әдіснамасын күшейту;

-тұтастылық, оқылып отырған пәннің теориялық және практикалық жақтарының біркелкілігін сақтау;

-интеграция, педагогикалық үдерістен (құбылыстан) тұтас көрініс беретін көптеген пәнаралық және ішкі пәндік байланыстар санын мүмкіндігінше көп бекіту;

-модульдік, педагогиканың мазмұның инвариантты (міндетті) және вариативті (таңдау бойынша) компонеттерін модуль түрінде беру;

-іс-әрекеттік-модельдеуші, болашақ педагогикалық іс-әрекеттің үзінділерін модельдеу, оның барысында кәсіби нормаларды меңгеру;

-жекешелендіру, мазмұнның вариативтілігі және оны меңгеру тәсілдері білім алушылардың негізгі дайындық деңгейіне және кәсіптік ерекшеліктеріне байланысты білім мен іскерліктер жүйесін меңгеруді қамтамасыз ету;

-прескриптивтілік (нормалық), педагогика мазмұнының болашақ педагогтың біліктілік талаптарына сай болуы.

Педагогика курсының мазмұнын құрылымдау арнайы құжаттарға байланысты. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын (ҚР МЖМБС 6.08.013-2009) «Педагогика және психология» 5В010300 бакалавриат мамандығы бойынша қарастырайық [13].

Кәсіптік білім беру бағдарламасының құрылымында үш өзара байланысты блок бар, олар жалпы білім беру пәндері, базалық пәндер, кәсіптендіру пәндері деп аталады. Әрбір блок инвариантты (міндетті) және вариативті (таңдамалы) пәндерден тұрады. Базалық педагогикалық білім беру бағдарламасының құрылымы 2-кестеде берілген.

Жалпы білім беру пәндерінің блогын оқытудың негізгі мақсаты интеллектуалды, жеке және әлеуметтік түрде дамыған педагог-маманды дайындау болып табылады. Жалпы білім беру пәндері блогының құрамы кәсіптік білім беру бағдарламасының 25% құрайды немесе 30-32 кредиттен тұрады. Олардың 40% немесе 12-13 кредиті таңдау компоненттеріне бөлінеді.

Базалық пәндер блогын оқытудың мақсаты – педагогика және психологиялық ғылымдардың, болашақ мамандықтың, өзін-өзі реттеудің, басқа адамдар мен топтарды басқарудың практикалық дағдыларының ғылыми-теориялық негіздерін қалыптастыру; онтогенездегі жеке тұлғаның ерекшеліктері жөніндегі психология-педагогикалық біліммен қаруландыру; этнопсихология, психология тарихы, тұлғалық-бағдарлық білім берудің психологиялық негіздері, этнопедагогика, педагогика тарихы, педагогика саласындағы зерттеулермен танысу.

Мысалы, «Педагогика» пәні міндетті компоненттердің базалық пәндер блогына кіреді және оны оқытуға 6 кредит (270 сағат) бөлінген. Педагогиканың мазмұны студенттерді педагогиканың әдіснамалық және аксиологиялық негіздерімен, педагогикадағы мақсат қоюшылық, Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесімен, әлемдік жаһандану тенденциясының маңыздылығымен таныстырып, тәрбие және оқыту (дидактика) теориясы жайлы білім жүйесін қалыптастырады.

Базалық пәндер блогының көлемі жалпы бағдарламаның 50%, яғни 60-64 кредитіне тең. Олардың 50% - 70% міндетті пәндер компонентіне, 30% - 40% таңдамалы пәндер компоненттеріне бөлінеді.

Кәсіптендіру пәндерін оқыту блогының мақсаты ғылыми-педагогикалық эксперименттік зерттеулерді ұйымдастырудағы, психология-педагогикалық диагностикалаудағы іскерлік пен дағдыларды қалыптастыру; ғылыми-әдіснамалық дүниетанымды және болашақ педагог-психологтың тұлғалық бағыттылығын дамыту; педагогика, психологияны оқыту әдістемесі, педагогика, психологияны оқу пәні ретінде құрылымдау принциптері, педагогикалық және психологиялық пәндер мазмұнын меңгеруді ұйымдастыру тәсілдері туралы түсініктерін қалыптастыру.

Мысалы, «Педагогиканы оқыту әдістемесі» пәні кәсіптендіру пәндер блогының міндетті компонентіне енеді және оны оқыту үшін 2 кредит (90 сағат) берілген. Пәннің мазмұны студенттердегі педагогиканы оқытудың теориясы мен әдістемелік негіздері; педагогика курсын оқу пәні ретінде құрылымдау; педагогиканы оқытудың әдістері, құралдары, формалары; педагогиканы оқытуды заманауи технологиялары; педагогиканы оқыту үдерісіндегі бақылау мен диагностика; педагогиканың негізгі бөлімдеріне әдістемелік сипаттама беру туралы білімді қалыптастыруға бағытталған. Кәсіптендіру пәндер блогының көлемі кәсіптік білім беру бағдарламасынан 25% немесе 30-32 кредитті алады. Олардың 40%-60% міндетті пәндер компонентіне, 30%-50% таңдамалы пәндер компонентіне тиесілі.

Базалық пәндер мен кәсіптендіру пәндер блогы бойынша міндетті пәндер компоненті мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартының типтік оқу жоспарымен бекітілген, ал аймақтың және жұмыс берушілердің қажеттіліктерін, ғылыми мектептердің және жоғары оқу орындарының дәстүрлерін ескере отырып, таңдамалы пәндер компонентін жоғары оқу орнының өзі дербес түрде анықтайды.

Мемлекеттік стандарттың құрылымы біліктілік сипаттарды анықтайды, ол педагог-психологтың негізгі және кәсіптік құзыреттіліктеріне арналған талаптардан тұрады. Осылайша, педагог бойында мынандай басты құзыреттіліктер болуы керек:

-педагогикалық үдерістің даму заңы туралы түсініктің болуы;

-ҚР Конституциясын, Қазақстан Республикасының «Білім туралы», «Мүмкіндігі шектеулі балаларға әлеуметтік және медико-педагогикалық көмек көрсету туралы», «Қазақстан Республикасындағы балалардың құқығы туралы» Заңдарын, педагогика мен психологияның негіздерін білуі;

-практикалық кәсіптік іс-әрекетте педагогика мен психологияның теориялық қағидаларын қолдана білуі;

-білім беру сапасын жақсартуда және тиімді етуде, психологиялық-педагогикалық мәселелерді шешуде құзіретті болу.

Педагог-психологтың келесідей кәсіби құзыреттіліктері болуы керек:

-өзінің педагогикалық іс-әрекетті, педагогикалық қарым-қатынас пен белгілі бір педагогикалық сана мен идеалдардың, құндылықтардың иесі ретіндегі тұлғалық қасиеттерінің қалыптасқандығын анықтайтын пәндік, психология-педагогикалық, әдістемелік білім, білік, дағдылар жүйесін меңгеруі;

-адамдармен қажетті қарым-қатынас орната білу;

-өзінің даму мүмкіндіктерін анықтау, өзін дене, рухани және интеллектуалдық жағынан дамыту, өзінің көңіл-күйін реттеу және өзін-өзі қолдау амалдарын меңгеруі;

-өзінің жұмыс нәтижелерін жақсартуға, жекелік-тұлғалық ерекшеліктері мен кәсіби психологиялық мүмкіндіктерін пайдалану негізінде еңбек тиімділігін көтеруге даярлығының болуы;

-оқыту бейінділігіне байланысты білім беру мазмұнын таңдай білуі, оқыту бейінділігіне байланысты оқу үдерісін жобалай және ұйымдастыра білуі;

-қазіргі заманғы әдістемелер негізінде бейіналды және бейінді сынып оқушыларының өзбетімен және өзін-өзі жетілдіру жұмыстарын ұйымдастыру, дамыту, түзету бағдарламаларын жасау және жобалау, инновациялық әдістерді бейімдеу және модификациялау, таңдау туралы білімдерді меңгеруі қажет [13, 8-9б.].

Сонымен, біз педагогика мен психология бакалаврларының біліктілік сипаттамасын қарастырдық. Ол педагогика курсының мазмұнын құрылымдау кезіндегі бағдар болып табылады.

Педагогика мазмұнын құрылымдау кезінде бағдар болып табылатын тағы бір құжат – педагогикалық білім берудің концепциясы [14].

Бұл концепцияның негізгі идеясы бойынша жоғары оқу орнындағы барлық оқу-тәрбиелік іс-әрекетінің жүйесі болашақ педагог маманның белсенді-шығармашылық, тұлғалық ұстанымын қамтамасыз ететін жағдайлар құруға бағдарлануы тиіс.

Сонымен қатар, концепция 2015 жылы 12 жылдық білім беру жүйесіне көшетін қазіргі заманғы қазақстандық мектептер мен қоғамның талаптарына жауап бере алатын педагогты даярлауға бағытталған.

Болашақ педагогтың қалыптасуы қисындық түрде үш аспектіден өтеді – тұлғалық, мазмұндық, іс-әрекеттік. Тұлғалық аспект педагогикалық іс-әрекеттке сәйкес келетін тұлғалық қасиеттердің, құндылық ұстанымдардың дамытуына бағытталады. Мазмұндық аспект педагогикалық білім жүйесін меңгеріп алуға бағытталған. Іс-әрекет аспектісі – педагогикалық іс-әрекет тәсілдері мен өзін-өзі реттеу тәсілдеріне оқыту.

Концепцияда педагогикалық жоғары білімі бар маманды даярлаудың негізгі жүйесі берілген:

-педагог тәрбие мен оқытудың міндеттері шешілетін, оқу және оқудан тыс іс-әрекетте танылатын тұтас педагогикалық үдерісті өз іс-әрекетінің нысаны ретінде түсінуі керек;

-педагогикалық тұтас үдеріс іс-әрекет субъектілері (педагог пен білім алушылар) өзара әрекеттескенде немесе келісімге келгенде тиімді болады;

-педагог педагогикалық білім мен іскерлік жүйесімен, педагогикалық бағытымен сипатталатын іс-әрекетке дайын болуы керек;

-педагог шығармашылық іс-әрекетке дайын болуы тиіс.

Осы ерекшеленген жүйе бойынша педагогикалық білім берудің принциптері анықталды:

-педагогикалық білім берудің үздіксіздігі;

-кәсіптік іс-әрекет нысаны ретінде педагогикалық тұтас үдерістің теориясын білу, яғни, теориялылығы;

-теорияның және практиканың біртұтастылығы;

-бірінші курстан бітіруші курсқа дейінгі біртіндеп теориялық білімді арттыруды болжайтын педагогикалық білім берудің сабақтастығы және бірізділігі;

-модельдеу, яғни теориялық білімді практикалық іскерлікке ауыстыруды үйрету (педагогикалық технологияны меңгеру);

-стандартты және стандартты емес кәсіби міндеттерді шешу тәсілдерін үйрету;

-педагогикалық үдерістің диагностикалық зерттеуіне үйрету [14, 4-10-беттер].

Концепция педагогикалық пәндер кешенімен берілген. Педагогикалық мамандықтардың бакалавриаты студенттерімен оқылатын педагогикалық пәндердің қысқаша сипаттамасы мен құрылымы 3-кестеде берілген.

Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты, педагогикалық білім берудің концепциясы негіздерінде педагогика пәнінің мазмұны Типтік оқу бағдарламасында нақтыланады [15].

Типтік оқу бағдарламасын түсінік хат ашады. Онда педагогиканы оқыту жайындағы негізгі міндеттер, білім алушылардың меңгеруге тиіс білім, білік, дағдылар жүйесі көрсетіліп, педагогикалық білім мазмұны сипатталады, сонымен қатар оқытушыға әдістемелік нұсқаулар ұсынылады.

Типтік оқу бағдарламаның негізінде педагогиканы оқыту пәнінің мазмұнын құрылымдау жұмыс оқу бағдарламасында жалғасын табады.

Жұмыс оқу бағдарламасы – білім алушылардың меңгеруіне тиісті негізгі педагогикалық білім, іскерлік пен дағдының, құзыреттіліктің шеңберін белгілейтін нормативті құжат.

Жұмыс оқу бағдарламасына келесі міндетті құрылымдық элементтер кіруі тиіс:

-курстың мақсаты мен міндеттері, педагогиканың басқа пәндер арасындағы орны;

-бастапқы даярлықтың деңгейіне деген талаптардың сипаттамасы, мемлекеттік білім беру стандартқа сәйкес білім алушылардың меңгеруге тиіс білім, іскерлік және құзыреттіліктер тізбегі;

-курстың пререквизиттері және постреквизитттері;

-курстың оқу-тақырыптық жоспары, мазмұны;

-жұмыс түрлері мен ағымдық, аралық және қорытынды бақылауға арналған тапсырма түрлері, өзіндік жеке тапсырмалар, оларды орындауға байланысты әдістемелік нұсқаулар;

-әдебиеттердің тізімі (міндетті-2-3-тен кем емес базалық оқулықтар мен оқу құралдары, қосымша – 10-15 дереккөздер көп емес, сонымен қатар интернет-көздері).

Педагогика курсын құрылымдау кезінде жұмыс оқу бағдарламасы іске асыратын негізгі қызметтерді білген жөн:

-мақсат қою қызметі: курстың басты компоненті – мақсат, ол басқа компоненттерді, яғни оқу міндеттерді, мазмұнды, тәсілдер мен құралдарды анықтайды;

-жедел өзгерту қызметі: курсқа байланысты тұтастықты бұзбай оқыту үдерісіне өзгерістер енгізу;

-ақпараттық қызмет: жұмыс оқу бағдарламасы курс жайлы жалпы сипаттағы ақпаратты береді;

-ұйымдастыру-әдістемелік қызмет: жұмыс оқу бағдарламасы оқу үдерісінің және сабақты оқыту әдістемесінің ерекшеліктерінің басты ұйымдастырушылық формалары жайлы ақпараттан, студенттердің өзіндік жұмыстары мен оқытушының басқаруымен студенттердің өзіндік жұмысы тапсырмаларының әр түрлерін орындауға арналған нұсқаулықтардан тұрады;

-бақылау-бағалау қызмет: педагогика бойынша оқу материалдарын меңгеру деңгейін және бағалар шәкілін тексеретін құралдардан тұрады.

Құрылымдау рәсімі бірнеше кезеңнен тұрады:

1-кезең – мамандықтың мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартын оқу, педагогика курсының пререквизиттері мен постреквизиттерін анықтау;

2-кезең – педагогиканың типтік бағдарламасын оқу, нақты бір мамандыққа қатысты бағдарламадағы басты негіздерді белгілеу, курс бойынша оқу-әдістемелік әдебиеттерді таңдап алу, библиографиямен жұмыс жүргізу;

3-кезең – жобалау принциптері мен әдістемелік нұсқаулықтарды ескере отырып оқу жұмыс бағдарламасын жасау;

4-кезең – дәрістер конспектін жазу, дидактикалық материалдар мен белсенді үлестірмелі материалдарды, студенттердің өзіндік жұмыстары үшін бақылау-бағалау тапсырмаларын, оларды орындау, бағалау талаптары көрсетілген қысқаша нұсқаулықтарды, ағымдық, аралық және қорытынды тапсырмаларды әзірлеу, презентация дайындау.

Осылайша педагогика мазмұнын құрастыру – зор еңбек, сонымен қатар шығармашылық үдеріс. Құрылымдаудың сапасы көп жағдайда педагогика пәні оқытушысының педагогикалық білімдер, аналитикалық, жобалаушылық, құрылымдау, гностикалық іскерліктері мен дағдыларының қалыптасу деңгейіне байланысты болады.

Қоғамдық үдеріс адамзат іс-әрекетінің барлық саласы бойынша жинақталған білімдерімен қатар жүреді. Білім беру саласы да шет қалмайды. Жаңа білімнің өсу шамасына, ғылыми ойларды нақты өмірге енгізу аясының үлкеюіне байланысты педагогика салалары кеңейе түсті. Теориялық және қолданбалы мәліметтердің жаңа салалары, педагогиканың, білім берудің, тәрбиенің жаңа салаларындағы заңдылықтар туралы ойлар пайда болады, олар қалыптасып, білім берудің жаңа салалалары ретінде танылады. Педагогиканың ішінде «ең жас» саласы «Педагогикалық менеджмент» дегенді айта кеткен жөн. Ал тәрбие туралы ғылым салаларының көптеген ғасырлық тарихы бар. Мұндай педагогиканың даму қарқыны оны педагогика ғылымдарының дамушы жүйесі ретінде тануға әкелді.

Педагогиканың құрылымына кіретін ғылыми пәндердің қатары қазіргі кезде көптен-көп. Жалпы бұл құрылым келесідей көрініске ие.

Ясли педагогикасы балаларды сәби жасынан тәрбиелеу шарттары мен заңдылықтарын зерттейді. Бұл педагогиканың ең жас саласы. Дегенмен баланың ми, денсаулық, эмоционалды, әлеуметтік салаларын ерекше зерттеп, ол педагогикалық практикағада көп үлесін қосады. Ясли педагогикасының негізгі ерекшелігі оның басқа білім салаларымен, атап айтқанда психология, физиология, медицинамен өзара әрекеттесуі.

Мектепке дейінгі педагогика – мектепке дейінгі жастағы балалардың тұлғасын қалыптастыру, дамыту заңдылықтары жайлы ғылым. Қазіргі кезде мектепке дейінгі білім беру дидактикасының салалалары, мектепке дейінгілерді тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі, мектепке дейінгі тәрбиелеу және білім беру бойынша мамандарды даярлау теориясы мен практикасы секілді ғылым салалары бар. Мектепке дейінгілерді мемлекеттік, жеке, мемлекеттік емес оқу-тәрбие орындарында және бір, екі, көпбалалы, толық және толық емес отбасында тәрбиелеудің технологиялары мен теориялық негіздері жасалуда.

Мектеп педагогикасы тәрбие туралы ғылымның ең бай және дамыған саласына жатады. Мыңдаған жылдар бойы бұл педагогиканың өмір сүруі әр түрлі әлеуметтік-экономикалық жағдайда өскелең ұрпақтың қалыптасуы мен дамуын басқару арқылы құнды тәжірибе жинақтауға көмектесті. Әр түрлі өркениеттердің, мемлекеттердің, идеологиялардың, саяси құрылымдардың білім беру моделін зерттеу мектеп ісінде, әлеуметтік үдерісте үлгілі сабақ болды. Мектеп педагогикасы ғылым ретінде жоғары оқу орны педагогикасы құрылуының базасы және оқытушылық пен мұғалімдік құзіреттіліктің қалыптасу негізі болып табылады. Мектеп педагогикасы ғылыми білімнің дамыған саласы ретінде тәрбие жайлы басқа ғылым тармақтарын құнарландыратын көз болып табылады дегенді көпшілік мойындап отыр.

Кәсіптік-техникалық білім берудің педагогикасы – жоғарғы білікті мамандарды дайындау заңдылықтарын зерттейтін ғылым саласы.

Жоғары мектеп педагогикасы – педагогика ғылымдарының ішінде орны ерекше. Оның дамуы бірнеше факторларға байланысты. Олардың ішіндегі факторлардың бірі – ғылыми әлеует. Болашақ мамандарды жоғары білікті өз салаларындағы маманданған ғылым докторлары, профессорлар, академиктар, ғылыми теориялардың авторлары, концепцияларды жасаушылар, инновациялық технологиялардың авторлары мен өкілдері оқытады.

Олардың көбісі жоғары білім берудегі жаңа дидактикалық құрылымдарды жасауға, студенттерді оқытудың ерекше әдістемелерін ойлап табуға қатыстырды. Жоғары мектеп педагогикасының тағы бір ерекшелігі ол мектеп педагогикасымен сабақтасып келеді. Материалды және рухани өндірістердің, қызмет көрсетудің әр саласындағы болашақ мамандарды оқыту мен тәрбиелеудің теориялық ережелері жалпы және кәсіби білім берудің сабақтастық заңдылықтарын қамтып көрсетеді.

Осылайша, педагогиканың оқу пәні ретіндегі құрылымы мен мазмұны педагогикалық ғылымның айнасы болып келеді, ал педагогиканың мазмұнын құрылымдау оқу пәні ретінде дидактиканың жалпы қағидаларына сүйенеді.